Нарӑсӑн 11-мӗшӗнче, тунтикун, Пушкӑртстанри Авӑркас районне кӗрекен Чӑваш Хурамалӗнче «Ахах-мерчен аваллӑхӗ» ятлӑ чӑваш тумӗн уявӗ иртрӗ, ӑна Василий Николаев, Геннадий Иванов-Орков тата Виталий Иванов хатӗрлесе кӑларнӑ «Чӑваш тумӗ. Аваллӑхран малашлӑха» кӗнеке тухнӑранпа 10 ҫул ҫитнине халалласа йӗркеленӗ.
Уявра чылай халӑх ансамблӗсем юрӑ-ташӑпа савӑнтарнӑ, хӑйсен тумӗсемпе килентернӗ. Пысӑк уява халӑх та йышлӑ пухӑннӑ — чӑвашсем тӗрлӗ кӗтессенчен пырса ҫитнӗ. Пирӗн республикӑран та хӑнсем пулнӑ, сӑмахран, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗ Зинаида Воронова вӗтӗ шӑрҫапа эрешлесе тӗрлес ӑсталӑха кӑтартса панӑ.
Фойере тӗрлӗ куравсем ӗҫленӗ. Чӑваш наци музейӗ кунта вӗсен архивӗнче упранакан авалхи тумсемпе паллаштарнӑ.
«Ҫӑлкуҫ» кафере ӗнер, кӑрлачӑн 13-мӗшӗнче Сурхури уявне уявларӗҫ. «Ҫӑлкуҫ» кафе уявсен пӳлӗмӗ пысӑках мар пулин те лӑк тулли халӑх пухӑнчӗ кунта. Юхма Мишши, Иван Христофоров, Владимир Агеев, Анатолий Кипеч, Виталий Станьял, Николай Лукианов, Юрий Исаев, Геннадий Тафаев тата ыттисем. Пурне те каласа та пӗтереймӗн. Ҫавӑн пекех хӑнасен йышӗнче Кейт Линдси американ хӗрӗ тата Слакпуҫри (Пушкӑртстан) К. Иванов музей-ҫуртне йӗркеленӗ паллӑ таврапӗлӳҫӗн Пётр Кудряшовӑн ывӑлӗ Василий пулчӗҫ.
Кӗрекене «Сӑвар» Чӑваш наци культурин аталану фончӗн ертӳҫи Тимӗр Тяпкин (ҫак уява йӗркелекенӗ) уҫрӗ. Вӑл фонд ӗҫӗсемпе кӗскен паллаштарчӗ. Кӑҫал хулара Сурхурине уявлама пуҫлани 10 ҫул ҫитет иккен — пӗрремӗш хут ӑна Чӑваш наци музейӗн ҫуртӗнче, директор вырӑнӗнче Эдуард Бахмисов ӗҫленӗ вӑхӑтра ирттернӗ.
Ӗнер пирӗн республикӑра, Тутарстанра тата Пушкӑртра наци чӗлхисене хӳтӗлесе пикетсем иртрӗҫ. Тӑван чӗлхешӗн пӑшӑрханакансене урама РФ Патшалах Думи республикӑсенче кӑк халӑхсен чӗлхине вӗренме тивӗҫлинчен катертме шутлани кӑларнӑ.
Пысӑк йыш Пушкӑртстанра пухӑннӑ — унта пурӗ 80 яхӑн ҫын тухнӑ. «Обязательное изучение государственных языков не противоречит Конституции РФ», «За обязательное изучение государственных языков», «Теле юҡтың – иле юҡ!» (чӑв. Чӗлхе ҫукран — патшалӑх ҫук).
Хусанта 50-70 ҫын пухӑннӑ. Пуху вӗҫленнӗ май резолюци йышӑннӑ — ӑна Европа Канашӗ Парламент Ассамблеине (ПАСЕ) тата РФ Патшалӑх Думин председательне Сергей Нарышкина ярса панӑ.
Шупашкарта пӗр ҫын пикечӗ пулнӑ — ӑна Правительство Ҫурчӗ умӗнче ирттернӗ.
Асаилтерме: кӑҫал юпан 17-мӗшӗнче РФ Патшалӑх думи вӗренӳ саккунӗн ҫӗнӗ проектне пӗрремӗш вулавра йышӑннӑ. Ӑна килӗшӳллӗн республикӑсенче пурӑнакансем наци чӗлхисене вӗренесрен ирӗк илме пултараҫҫӗ. Чӑваш, тутар тата пушкӑрт халӑхӗсем ку саккун республикӑсене вырӑслантарасран шикленеҫҫӗ.
Самарти Атӑлҫи патшалӑх социаллӑ-гуманитари академийӗ нумай пулмасть «Ейӗкпе Атӑлҫи хушшинчи халӑхсем: этнос кун-ҫулӗ тата культури» ятлӑ электронлӑ информаципе тӗпчев хатӗрне туса ҫитернӗ. Унти хӑш-пӗр пайпа халь nup.pgsa.ru сайтра паллашма пулать.
Пӗлӳ пухмачӑн тӗп пайне Екатерина Ягафовӑн материалӗсем йышӑнаҫҫӗ — 1993-2008 ҫулсенче вӑл Чӑваш Енри, Тутарстанри, Пушкӑртстанри, Удмуртири, ҫавӑн пекех Киров, Пенза, Самар, Ӗремпур, Чӗмпӗр, Сарӑту облаҫӗсенчи ялсенче тӗпчев ҫулҫӳревӗнче ҫӳренӗ, чӑваш, ҫармӑс, ирҫепе макшӑ, удмурт, тутар, вырӑс халӑхӗсен йӑлисене тишкерсе чылай материал пухнӑ.
Пӗлӳ пухмачне пурӗ 20 сехет ытла сасӑ материалӗ, 10 сехет ытла курӑмҫыру, 1 300 сӑнӳкерчӗк кӗнӗ, вӗсенче халӑхсен историйӗ, йӑли-йӗрки, паянхи пурнӑҫ сӑнланса юлнӑ.
«Аталану-2012» ӑмӑртӑва йӗркелекенсем унӑн пӗтӗмлетӗвӗсене пӗлтерчӗҫ. Раҫҫей шайӗнче иртекен конкурса пурӗ 561 ача хутшӑннӑ иккен. Чӑваш Республикисӗр пуҫне ӑмӑртура ытти 13 тӑрӑхри ачасене те курма пулнӑ — Тутарстанпа Пушкӑртстан ачисем уйрӑмах йышлӑ пулни курӑнать. Ҫавӑн пекех чӑвашла конкуссене хутшӑнсах кайман тӑрӑхсенчи ачасене — Мурманск, Ӑренпур, Пенза облаҫӗсенчисене — курни хавхалантарать.
8-9 классем хушшинче мала тухнӑ ачасем: Плотникова Татьяна (Чӑваш Ен, Тӑвай районӗ); Иванов Алексей (Чӑваш Ен, Ҫӗнӗ Шупашкар); Сергеев Владимир (Чӑваш Ен, Шӑмӑршӑ районӗ); Куракова Валентина, Чӑваш Ен, Сӗнтӗрвӑрри районӗ); Глухов Андрей (Пушкӑртстан, Авӑркас районӗ); Яковлева Дарья (Чӑваш Ен, Шупашкар); Фарафонова Анастасия (Чӑваш Ен, Шупашкар); Ярушева Ангелина (Тутарстан, Аксу районӗ); Мельникова Татьяна (Чӑваш Ен, Вӑрмар районӗ); Илларионов Стас (Чӑваш Ен, Красноармейски районӗ); Ульянов Кирилл (Чӑваш Ен, Шупашкар); Борисова Динара (Чӑваш Ен, Комсомольски районӗ); Серебряков Сергей (Чӑваш Ен, Етӗрне районӗ); Яковлева Анастасия (Чӑваш Ен, Муркаш районӗ); Сайкин Ростислав (Тутарстан, Пӑва районӗ).
Юпан 19-мӗшӗнче ҫамрӑк «Янташ» ушкӑн Пушкӑртстанран таврӑнчӗ. Вӗсем Ӗпхӳ, Стерлӗ, Пелепей хулисенче концертсем лартрӗҫ. Ҫавӑн пекех Авӑркас районӗн центрӗнче те — Толбазӑра — хӑйсен пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ. «Янташ» ушкӑн концертчӗ Кожай-Семеновка ялӗнче те пулчӗ — инҫетри Чӑваш Енрен килнӗ хӑнасемшӗн кунти халӑх питӗ савӑк юлчӗ.
Ҫитес вӑхӑтра вара янташсем Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкар хулисенче концертсем кӑтартӗҫ:
- ыран, юпан 24-мӗшӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарти «Химик» культура керменӗнче;
- юпан 25-мӗшӗнче Шупашкарти «Салют» культура керменӗнче;
- юпан 26-мӗшӗнче тепӗр концерт «Салют» культура керменӗнчех пулӗ (малтанхи куна лекейменсем валли).
Концертсене «Янташ» ушкӑна йӗркеленӗренпе 20 ҫул ҫитнине халалласа иртереҫҫӗ. Билетсене культура керменӗсен кассисенче туянма пулать.
Ҫак кунсенче Пушкӑртстанӑн тӗп хулинче Пӗтӗм тӗнчери тӗрӗк чӗлхиллӗ театрсен «Туганлык» V фестиваль иртет. Пирӗн респуликӑран унта Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ кайсаччӗ, авӑнӑн 7-мӗшӗнче вара вӗсем М. Карягинӑн «Кӗмӗл тумлӑ ҫар» спектакльне лартса пачӗҫ.
Ӗпхӳри фестивале Тутарстан, Дагестан, Алтай, Хакаси театрӗсем хутшӑнаҫҫӗ. Ҫаван пекех Казахстан, Кӑркӑсстан, Азербайджан, Турци, Крым тата ытти ҫӗршыври тӗрӗк чӗлхиллӗ театрсем пурри ҫак фестиваль пысӑк шайра иртнине кӑтартать. Пирӗннисене те унта курма чӑн та питӗ хаваслӑ!
Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ лартнӑ «Кӗмӗл тумлӑ ҫар» спектакле Станислав Васильев режиссёр лартнӑ. Ӑна Турцире, Тутарстанра тата Мӑкшӑ Республикинче иртнӗ Пӗтӗм тӗнчери фестивальсенче пысӑк хакланӑ, тӗрлӗ наградӑсене тивӗҫнӗ вӑл. Спектакль пирӗн мӑн асаттесен авалхи йӑхӗн историне сӑнласа кӑтартать. Рольсенче — Наталья Шамбулина, Светлана Савельева, Лидия Красова, Василий Павлов, Ольга Почалкина, Александр Степанов, Владимир Григорьев, Венера Пайгильдина тата ыттисем.
Ҫӗртмен 25-мӗшпе утӑн 4-мӗшӗсенче Чӑваш Республикин хастар ҫыннисем инҫетри Алтай ҫӗрне кайса килчӗҫ — Чунҫӳрев-2012 кӑҫал пирӗн авалхи мӑн асаттесен ҫӗрне ҫитме тӗв тунӑччӗ.
Чи малтанхи чарӑну Пушкӑрт Республикинчи Хурамал ялӗнче пулчӗ. Ку ялта чӑвашсен хастар ҫынни В.В. Николаев ҫуралнӑ. Ҫулҫӳревҫӗсем паллӑ академикӗн вил тӑприйӗ ҫине чечек хучӗҫ, ялти музейпа паллашрӗҫ, вырӑнти халӑха концертпа савӑнтарчӗҫ. Юрӑ-ташӑ 4 сехет хушши янрарӗ — вырӑнти артистсем те пулчӗҫ, Шупашкартан тухнисем те. Хурамалсем хӑнасене чыслӑн апатлантарнӑ хыҫҫӑн чунҫӳревҫӗсем Алтая ҫул тытрӗҫ.
Алтай (чӑвашлатсан «Ылтӑн Ту» пулать) ҫӗрӗ ытла та инҫетре. Автобуспа пӗр чарӑнмасӑр каяс тесен 3 талӑк каймалла. Паллах, пӗлтӗр Дагестана ҫитнӗ ҫулҫӳревҫӗсемшӗн ку ҫул ытла вӑрӑм пулмарӗ — уйрӑмах водительсем хӑйсен ӗҫне лайӑх пӗлнӗрен ӗнтӗ. Автобус ҫӗмӗрӗлнине пула Омск ҫывӑхӗнче пӗр талӑк ирттерни те кӑмӑла пӑсмарӗ — хавхалантарчӗ ҫеҫ.
Акатуй уявӗсем районсемпе ялсен шайӗнче кӑна мар, шкулсенче те иртеҫҫӗ. Нумай пулмасть, ав, Акатуй уявне Пушкӑртстанри Пелепей хулинче вырнаҫнӑ чӑваш гимназинче ирттерчӗҫ.
Ҫӑвӑн 31-мӗшӗнче иртрӗ Акатуй. Унта пӗрремӗш класра пӗлӳ пухакансенчен пуҫласа директор таранах хутшӑнчӗҫ. Вӑйӑсемпе ӑмӑртусенче тупӑшрӗҫ, юрӑпа ташӑ пултарулӑхӗпе савӑнтарчӗҫ. Пӗлӗве тӗрӗслеме те манмарӗҫ — экологипе историе епле пӗлнипе ӑмӑртрӗҫ.
Чи матуррисем, чи хастаррисем вара парнелле пулчӗҫ — вӗсене пылак ҫимӗҫ лекрӗ.
Пелепей хулинчи чӑваш гимназире 2011-12 вӗренӳ ҫулӗ ҫапла вӗҫленчӗ. Чӑн та маттурсем!
Ӗнер Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Пушкӑртра пулчӗ — кунта Чӑваш культура кунӗсем пуҫланчӗҫ. Мероприятисем Ӗпхӳ, Стерлӗ тата Пушкӑртстанӑн ытти ял-хулисенче иртеҫҫӗ.
Чи малтанах Михаил Васильевич «Чǎваш-Арт: изобразительное искусство современной Чувашии» ӳнер куравӗпе паллашрӗ (М.В. Нестеров ячӗллӗ ӳнер музейӗнче вырнаҫнӑ). Пушкӑртстанри наципе культура пӗрлӗхӗсен хастарӗсемпе те курса калаҫрӗ — тӗлпулу Пушкӑртстанӑн наци музейӗнче иртрӗ.
Чӑваш культура кунӗсене вара «Нефтяник» КК уҫрӗҫ. Сӑмахсем каланӑ май пирӗн Элтепӗр Пушкӑрт тӑрӑхӗн Пуҫлӑхне шупӑр тӑхӑнтартрӗ, Рустэм Хамитов вара пушкӑртсен елянӗпе бурекне парнелерӗ.
Культура керменӗнчи мероприяти «Нарспи» мюзикл лартнипе вӗҫленчӗ, К.Иванов ҫуралнӑ тӑрӑхра ӑна Чӑваш патшалӑх филармони артисчӗсем лартрӗҫ.
Чӑваш культура кунӗсем Пушкӑртра икӗ кун пыраҫҫӗ — ӗнер тата паян. Паянхи программа: Пушкӑрт патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче «Сарпике» балет; «Ҫавал» ансамбль концерчӗ (Кармаскалӑ районӗ, Николаевка ялӗ); литература каҫӗ (пушкӑрт тата чӑваш ҫыравҫисен тӗлпулӑвӗ); Чӑваш патшалӑх академи юрӑпа ташӑ ансамблӗн концерчӗ (Пишпӳлек ялӗ).
+10.3 °C