Электронлă вулавăш

I

Ку тăрăхра Хирпи ялĕ чи пысăккисенчен пĕри. Кунта ултă яла пĕрлештерсе тăракан «Авангард» колхоз правленийĕ, çыхăну уйрăмĕ, вăтам шкул, виçĕ пысăк лавкка, пульница, Культура керменĕ, ача пахчи вырнаçнă. Ял çыннисемшĕн ĕçĕ те çителĕклĕ: колхоз выльăх чĕрлĕх — ĕне, сысна, сурăх, лаша — самăртать, пĕрчĕллĕ культурăсем çитĕнтерет. Улма-çырла сачĕ те пур.

Хуçалăха çак ялтах вăтам шкул пĕтернĕ, ӳссе çитĕннĕ Василий Михайлович Ионов ертсе пырать. Вăл çамрăк-ха, вăтăра та çитмен. Ял хуçалăх институтĕнчен хĕрлĕ дипломпа вĕренсе тухнă та тăван ялах таврăннă. Парти райкомĕпе район ĕçтăвкомĕ çамрăк специалиста хăйсемех вĕрентсе кăларнă: Василий Михайлович колхоз стипендиачĕ пулнăскер. Çемье çавăрма ĕлкĕреймен-ха.

Ăна ытла та пысăк хуçалăха тытса пыма Саратоври аслă парти шкулĕнче туптаннă Николай Сергеевич Кузнецов пулăшать. Колхозăн парти организацийĕ пĕчĕк мар — çĕре яхăн коммунист. Хирпи ялĕ хуларан аллă çухрăмра кăна вырнаçнă пулин те, ялта çамрăксем тытăнса тăраççĕ-ха. Комсомолпа профсоюз организацийĕсем председателе социаллă тата культурăпа, спортпа çыхăннă ыйтусене тивĕçлĕн пурнăçлама хавхалантарса тăраççĕ.

Çапла майпа «Авангард» колхоз ятне туллинех тивĕçтерет. Вăл районта кăна мар, республика шайĕнчех палăрса тăрать. Хуçалăх çитĕнĕвĕсемпе кӳршĕ облаçсем интересленеççĕ: кунта ĕç меслечĕпе паллашмалли тĕлпулусем, семинарсем, çавра сĕтелсем иртеççĕ...

Елена Сидоровна Павлова — ял Совечĕн председателĕ — республика шайĕнче районта иртнĕ канашлуран яла парторг машини çине ларса таврăнма шутларĕ. Республика активĕ район центрне — Александровкăна — пуçтарăнса питĕ пысăк пĕлтерĕшлĕ ыйтăва сӳтсе явнă.

Парторг руль умне хăех ларчĕ. Водителĕ — Николай — мăшăрне ача çуратмалли пульницаран илме кайнă.

Елена Сидоровна ку тăрăхра çуралса ӳсмен. Ашшĕ-амăшĕ Хирпи ялне Шупашкарти педагогика институтĕнчен вĕренсе тухсанах ялти вăтам шкула направленипе килсе вырнаçнă. Вĕсем виççĕмĕш курсра вĕреннĕ чухне пĕрлешнĕ. Часах хĕр пĕрчи — Елена — çут тĕнчене килнĕ.

Унтанпа вăтăр пилĕк çул иртнĕ ĕнтĕ. Елена ӳссе çитĕннĕ. Ветеринари институтĕнчен вĕренсе тухнă. Пĕр вăхăт колхозра выльăх тухтăрĕн тивĕçĕсене пурнăçланă. Халĕ ял Совечĕн ертӳçи.

Илемлĕ те питĕ ăслăскерĕн хĕрарăм телейĕ çеç тымар ярайман: мăшăрĕпе уйăха яхăн кăна пурăнма ĕлкĕрнĕ — Евгений хĕсметрен таврăнайман, çĕршывсем хушшинчи тивĕçе пурнăçласа пуçне хунă.

Ытла пысăк хуйхăпа хĕрарăм çуралма ĕлкĕреймен пепкине çухатнă. Паян ашшĕ-амăшĕ патĕнче пурăнать. Пĕчченлĕх туйăмне кулленхи ĕç-пуçпа саплаштарать.

Николай Сергеевич руле тимлĕн те çирĕп тытса пынă хушăрах хĕрарăмпа калаçу пуçарса ячĕ.

— Елена Сидоровна, эпĕ сана нумайранпа пĕлетĕп. Ман куç умĕнче ӳссе çитĕннĕ темелле, — терĕ парторг васкамасăр. — Пăхатăп та сан çине — чĕрем хĕсме тытăнать. Çамрăк та питĕ кăмăллă, тарават пике пĕчченех пурнăç авăрĕнче çаврăнать. Евгений çут тĕнчерен уйрăлнăранпа самай вăхăт иртрĕ ĕнтĕ. Эсĕ вара çав-çавах пĕччен.

— Эпĕ пĕччен мар, Николай Сергеевич, манăн атте-анне пур, ман пата куллен вуншар çын тĕрлĕ ыйтупа пырать.

— Çук, эпĕ урăххи çинчен калатăп. Хĕрарăм телейĕ çинчен. Ăна ăшăтса та вăй-хал парса пыракан вăйлă туйăм çинчен.

— Ăнланатăп, парторг юлташ. Тĕрĕс, пĕччен пурăнма йывăр, тунсăхлă. Пурнăçшăн, телейшĕн кĕрешмеллех. Арçыннисем пур-ха вĕсем: куçран пăхаканнисем те, вылявлă шухăшлисем те, чĕрисене парнелеме хатĕррисем те... Анчах... Женя... — терĕ чĕтрекен сассипе хĕрарăм.

— Каçар, Елена Сидоровна, йывăр ыйту хускатрăм.

— Темех мар, Николай Сергеевич, эпĕ хăнăхнă ĕнтĕ пĕччен пурăнма. Çитменнине, эпĕ Сире атте-аннене хисепленĕ пекех сума сăватăп. Эсир кампа та пĕр чĕлхе тупма пĕлетĕр. Женьăна урăх арçынпа улăштарма хал çитерейĕп-ши? Вăл çăтмахран манăн кашни утăма сăнаса тăнăн туйăнать. Нихăçан та урăххине чун йышăнмĕ.

— Нихăçан та тесе нихăçан та ан кала, хĕрĕм. Пурнăç вăл — чăн-чăн ăсчах.Пурне те хăй вырăнне лартать. Юрату тени вăл пире пăхăнмасть, туйăмĕ пушар евĕр систермесĕрех çунтарса яма пултарать. Ав пирĕн председатель — Василий Михайлович — хăш енĕпе начар каччă?

— Василий Михайлович-и? Пур енĕпе те пултаруллă, килĕшсе тăракан çамрăк. Ырă кăмăллă, илемлĕ... Артист! Анчах унăн савнă хĕрĕ пур теççĕ мар-и? Пĕрле вĕренни. Халĕ хулара ĕçлет теççĕ.

— Темĕн, Елена Сидоровна, хулара ӳссе çитĕннĕскер яла куçса килĕ-ши? Василий Михайлович та çĕр ачи, тăван тăрахран тухса каясшăн мар.

— Савнийĕпе пурнăç йĕркелесе яраймасан пирĕн тăрăхра манран çамрăккисем, качча кайса курманнисем те нумай. Колхоз председателĕн мăшăрĕ пулма хапăл тусах килĕшĕç. Юрату туйăмĕ пулмасăрах.

— Çук, хĕрĕм, сан пеккине тупас тесен кăнтăр кунĕнче хунар çутса шырамалла. Çитменнине, эпĕ тахçанах асăрханă, Василий Михайлович сан çине пачах урăх куçпа пăхать. Туятăн-и?

— Николай Сергеевич, Эсир мана вĕрилентерсех ятăр. Пулма пултараймасть. Эпĕ... Эпĕ...

— Хĕрĕм, çиле хирĕç утма йывăр пулсан та питне ан хупла. Çурăмпа çаврăнса ан тăр. Тен, телей кайăкĕ хăв таврашăнтах вĕçсе çӳресе йăва çавăрасшăн-тăр, — терĕ парторг çумĕнче ларса пыракан çамрăк хĕрарăма куçĕпе çупăрласа.

«Авангард» колхоз кăçал нихçан пулман тыр-пул, пахча çимĕç, улма-çырла пуçтарса илчĕ. Çĕнĕ çул умĕн ултă ялăн чи хастар çыннисем Культура керменне пуçтарăнчĕç. Райкомран, райĕçтăвкомран килсе çитнĕ пуçлăхсем, колхоз ертӳçисем çĕршыв наградисене тивĕçнĕ механизаторсене, комбайнерсене, водительсене... саламларĕç, хаклă парнесем пачĕç.

Колхоз председателĕ Раççей ял хуçалăх тава тивĕçлĕ ĕçченĕ тата тĕп агроном Тутар АССР тава тивĕçлĕ агрономĕ ятсене тивĕçнине пĕлсен пухăннисем ура çине тăрса тăвăллăн алă çупрĕç.

Елена Сидоровна пуринчен ытла председательшĕн савăнчĕ. Чунĕ çунатланнине туйрĕ. Чĕри кăкăрĕнчен сиксе тухасла тапрĕ.

«Мĕн пулчĕ-ха? Мĕншĕн çав териех хăпартланатăп? Çынсене курăнман пирĕшти пулса вĕçсе каяс, Василий Михайловича çунатăмсемпе сĕртĕнсе ачашлас килет. Нивушлĕ Николай Сергеевич калани председательпе манăн хушăри инçелĕхе çывăхлатма çул уçрĕ? Ахалех ĕмĕтленетĕп. Пулма пултараймасть. Парторг та асамçă мар, ахаль çынах. Тен, çак туйăм чĕремре кĕл ăшĕнчи сӳнме ĕлкĕреймен кăмрăк пек йăсăрланса тăнă? Çук... Çук...», — шухăшларĕ хĕрарăм хăйĕнчен хăй хăраса тата вăтанса.

— Юлташсем, савăнăçлă пуху вĕçленчĕ. Пурне те столовăйне чей ĕçме йыхравлатăп, — терĕ председатель уçă сассипе.

Елена Сидоровна çакăн хыççăн тин шухăшлав ыйхинчен вăранса кайрĕ. Йĕри-тавралла пăхкаларĕ. Пухăннисем пĕр-пĕринпе савăнăçлăн калаçса алăк патнелле утаççĕ. Хĕрарăм çеç вырăнтан тапранаймарĕ. Ăна, калăн, тенкел çине çыхса лартнă.

— Елена Сидоровна, тархасшăн, хăналанма пурне те чĕнтĕм, — терĕ колхоз председателĕ хĕрарăм умне чарăнса.

— Каçарăр, Василий Михайлович, тем пулчĕ, шухăшсен авăрне путрăм та... Сире тава тивĕçлĕ ят панă ятпа саламлатăп.

— Тавах.

Уяв каçĕ çур çĕрчченех тăсăлчĕ. Çемьеллисем кайса пĕтсен çамрăксем çĕнĕрен тапранса кайрĕç: ташларĕç, юрларĕç, вăйăсем вылярĕç.

Елена Сидоровна çамрăксен хушшинче нумаях пулмарĕ. Хывăнса тумтир çакмалли пӳлĕм алăкĕ патне пырса тăчĕ. Сурăх тир кĕрĕкне аллине тытнăччĕ кăна:

— Пулăшма ирĕк парсамăр, — илтĕнсе кайрĕ палланă арçын сасси.

Хĕрарăм çаврăнса пăхрĕ те хыçалта Василий Михайлович тăнине курчĕ.

— Василий Михайлович, Эсир хăнасемпе пĕрле мар-и? — терĕ пăлханма тытăннă хĕрарăм.

— Вĕсем столовăйне те кĕмерĕç. Васкасах çула тухрĕç. Эсир ăçта васкатăр? Савăнмалли самант çамрăксемшĕн пуçланчĕ кăна-ха, — терĕ председатель хĕрарăма кĕрĕкне тăхăнма пулăшса.

— Çамрăксене çутăличчен савăнни те килĕшет. Эпĕ ватăлнă ĕнтĕ, — терĕ Елена Сидоровна.

— Тупăннă ватăлнă карчăк. Тĕкĕр çине пăхăр-ха, Сиртен çамрăккине тупаймăн. Çак шухăша чунăртан кăларса пăрахăр. Елена Сидоровна, аттепе анне Çĕнĕ çул кĕтме тетесем патне хулана кайрĕç. Эпĕ Сире улаха чĕнетĕп.

— Аван мар, Василий Михайлович. Аттепе анне те кĕтсе ывăнчĕç пулĕ. Çынсем мĕн шухăшлĕç?

— Кайран хамах килĕре леçсе ярăп. Аçупа аннӳне веçех ăнлантарса парăп. Çĕнĕ çул каç халăх çывăрмасть: канать, савăнать... Çулталăк хушши тар тăкса ĕçленĕшĕн савăнни çылăх мар. Кофе ĕçĕпĕр. Калаçкаласа ларăпăр...

— Эсир мĕншĕн çамрăксемпе юлмарăр? Хуларан килнĕ чиперккесем нумайччĕ... — сăмах хушрĕ хĕрарăм.

— Хăвăрах пĕлетĕр, колхоз председателĕ çамрăксен хушшинче йăлăхтармалла пулни вырăнлах мар. Вĕсене вăтантарнă кăна пулăттăм.

— Эсир ватă çын мар...

— Калаçса татăлтăмăр: эпĕ те, Эсир те ватăсем мар. Вĕсемпе пирĕн хушăмăрти статус ирĕке ямасть. Вăт çапла... Кайрăмăр, — терĕ председатель.

— Пыма — пыратăп, анчах самантлăха çеç...

Ионовсем шатрун çуртра пурăнаççĕ. Ăна çĕнĕ те, кивĕ те теме çук. Анчах питĕ хăтлă. Тирпейлĕ. Ирина Митрофановнапа Михаил Макарович вĕрентӳ тытăмĕнче вăй хурса тивĕçлĕ канăва кайни нумаях пулмасть-ха. Вĕсен виçĕ ача. Аслисем хулара çемйисемпе пурăнаççĕ. Аслă пĕлӳллĕ специалистсем. Кĕçĕнни — Василий — пурнăçне ял хуçалăхĕпе çыхăнтарма тĕв тунă.

— Салтăнăр, пӳртре ăшă, — терĕ Василий Михайлович хĕрарăма кĕрĕкне хывма пулăшса. — Эпĕ сĕтел çине майлăп.

Елена Сидоровна тапочкă тăхăнчĕ те телевизор умне ларчĕ. Шухăша путрĕ.

«Хама тĕлĕкри пек туятăп. Ĕненес те килмест: эпĕ — председатель килĕнче. Вăтанатăп: эпĕ унран пилĕк çул аслă хĕрарăм. Хама мĕнле тытмалла? Унпа еплерех калаçмалла? Василий Михайлович киле ăсатма кайнине кам та пулин асăрхасан? Çухалсах кайрăм...» — куçне хупсах нушаланчĕ хĕрарăм.

— Хатĕр, Елена Сидоровна, кухньăна чĕнетĕп, — терĕ председатель пуçне тайса.

Сĕтел çинче тин çеç вĕресе кайнă тĕслĕ сăмавар чашкăрса ларать. Ĕçме-çими те тĕлĕнтерсех ярать, çителĕклĕ. Чей чашăкĕсене, турилккесене, çимелли хатĕрсене эрешлĕ салфеткăсем çине вырнаçтарнă. Сĕтел варринче — шампански эрехпе коньяк кĕленчисем.

Кил хуçи хăнана сĕтел хушшине лартса сăйлама тытăнчĕ.

— Каçарăр, Елена Сидоровна, васканипе кĕреке тирпейлех пулмарĕ те...

— Василий Михайлович, Эсир çакăн пек тараватлă кил хуçи пулнипе тĕлĕнсех кайрăм. Калăн, çак кунчченех пĕр-пĕр чаплă ресторанта официантра ĕçленĕ пек туйăнать.

— Эсир пирĕн патăрта пĕрремĕш хут хăнара. Çитменнине — Çĕнĕ çул. Праçник сĕткенне — шампански эрехе — тутанса пăхмах тивет, Елена Сидоровна, — терĕ председатель пысăк черккесене кăпăкланса тăракан шĕвеке тултарса.

Черккесем пĕр-пĕрне хистемесĕрех пушанчĕç.

— Елена Сидоровна, атьăр паянтан хамăр хушăра пĕр-пĕрне ятран чĕнер. Эпĕ ĕçре кăна хама «автан» пек туятăп. Мĕн калаçмалли те шыв юххи пек шăнкăртатса «юхать». Сан умăнта вара çухалсах каятăп. Чĕлхе çаврăнми пулать.

— Эсир... Эс... Мана вăтантаратăн. Мĕнех, хирĕç мар. Пĕр-пĕрне ятран чĕнни чунсенче шанчăклăх çуратать. Анчах... Вася... Васкамастпăр-ши?

— Çук, Лена, шăпах вăхăчĕ çитнĕ. Эпĕ сан çине тахçаннах урăх куçпа пăхатăп. Сăнатăп. Тертленетĕп. Çĕнĕ çул çак туйăмсене уçса панипе пуçланни — ырă пĕлтерĕш.

Вася пĕчĕк черккесене коньяк ячĕ.

— Лена, хамăр мĕн килĕшсе татăлнине хаяртарах шĕвекпе çирĕплетер.

— Ытлашши пулмĕ-ши? Эпĕ юлашкинчен хăçан эрех тутанса пăхнине те маннă.

— Урăх ĕçмĕпĕр. Эпĕ те сăра-эрех тенине кăмăлласа каймастăп. Хамăн шухăшсене сана пĕлтермелли çул уçăлнăшăн савăнатăп. Эсĕ мана питĕ килĕшетĕн. Юрататăп эпĕ сана...

Лена, куçĕ куççульпе йĕпеннине туйса, пуçне пăрса шă лса илчĕ.

— Хăратăп. Çак кунччен никам та çак сăмахсене каламан. Каласса кĕтмен те, ĕненмен те. Эпĕ кам? Хĕр мар. Тăлăха юлнă мĕскĕн хĕрарăм.

— Хăвна хăв ан тирке, Лена. Эсĕ упăшкăна улталаса тĕнче касса çӳрекен юхха хĕрарăм мар. Сан çулу çинче тĕл пулнă инкек ĕмĕрлĕхех манăнтăр. Çук, эпĕ Женьăна манса кай, ун çинчен урăх ан шухăшла тесе çирĕплетесшĕн калаçмастăп. Вăл пуçне хунăранпа нумай çул иртнĕ. Ирĕк парсан — эпĕ сана алă çинче йăтса çӳреме хатĕр. Ирĕк пар, тархасшăн, юратма...

— Аçу-аннӳ мĕн калĕ? Качча кайса курнă хĕрарăмпа çемье çавăрма хатĕррине пĕлсен тарăхмĕç-ши?

— Вĕсем манăн çав тери ăнкаруллă та ырă кăмăллă, маншăн тем тума хатĕр. Сана та тахçантанпах пĕлеççĕ. Хисеплеççĕ.

Çамрăксем коньяк черккине пушатсан хăйсене ирĕклĕхе тухнине туйса илчĕç. Вася магнитофонне хута ячĕ. Юрий Антонов шăрантарнă çепĕç юрă сăмахĕсем вĕсене пĕр-пĕрне мĕн калассине туйтарчĕç...

Антонина Степановнапа Александр Григорьевич Павловсем Хирпи ялĕн вĕçĕнче пурăнаççĕ. Хĕрĕ, нихçан çука, халиччен килне таврăнманнипе хăраса ӳкрĕç. Ирхине тăватă сехетре чӳречерен шакканипе шартах сикрĕç. Чӳрече патне харăссăн чупса пычĕç. Каррине сирсе урамалла тинкерчĕç.

— Кам унта? — ыйтрĕ Антонина Степановна ăшне кайнă сассипе.

Александр Григорьевич хĕрĕн мĕлкине палласа илчĕ.

— Лена ку, ун çумĕнче — арçын.

Пӳрте хĕрĕпе колхоз председателĕ кĕрсен Павловсем тĕлĕнсех кайрĕç.

— Василий Михайлович? — терĕ кил хуçи.

— Хĕрĕм, ку мĕне пĕлтерет? — ыйтрĕ чĕтревлĕ сассипе Антонина Степановна.

— Веçех йĕркеллĕ Александр Григорьевич, Антонина Степановна. Сире Çĕнĕ çул уявĕпе саламлатăп. Тархасшăн, Ленăна ан вăрçăр, айăпĕ — манра. Эпĕ ăна савăнăçлă пуху хыççăн улаха чĕнтĕм. Аттепе анне хулана кайнă. Кăштах калаçса лартăмăр. Хăналантăмăр. Ан пăшăрханăр, пирĕн хушăра сирĕншĕн намăсланмалли нимĕн те пулман, — терĕ председатель Ленăна калаçма памасăр.

— Амăшĕ, вăран, пирĕн пата хăна килнĕ. Ĕçме-çиме хатĕрле.

— Нимĕн те кирлĕ мар, маншăн ан пăшарханăр. Эпĕ Ленăна çеç ăсатма килтĕм.

— Мĕн пăшăрханмалли, Лена Сирĕн патăрта хăнара пулнă, халĕ пирĕн хăналамалла, — терĕ Александр Григорьевич хĕрĕпе мăшăрне васкатса.

Пурте сĕтел хушшине вырнаçсан кил хуçи сăмах илчĕ.

— Тавах Сире, Василий Михайлович, хуçалăха пĕлсе, тăрăшуллă ертсе пыратăр. Пире, тивĕçлĕ канăва кайнисене те, манса каймастăр. Пурнăç аванланса пырать. Çак черккесене Сирĕн сывлăхăршăн, хуçалăх малашлăхĕшĕн пушатар, — терĕ кил хуçи чи малтан ĕçсе ярса.

— Хăвăра тав, Антонина Степановна, Александр Григорьевич! Ял Советне сирĕн тĕпренчĕкĕр ертсе пырать. Вăл та ял çыннисем лайăхтарах пурăнччăр тесе ырми-канми ĕçлет. Колхоз правленийĕпе ял Совечĕ пĕр-пĕрне ăнланса, пулăшса вăй хуни пысăк пĕлтерĕшлĕ. Сирĕн сывлăхăршăн! — терĕ черккине пушатса колхоз председателĕ. — Халĕ тĕп хыпар: эпир Ленăпа пĕр-пĕрне юратнине туйса илтĕмĕр. Хамăр шухăшăмăрсене уçса патăмăр. Эсир хирĕç пулмасан çемье çавăрма та хатĕр.

Павловсем ку хыпара илтсен тĕлĕнсех кайрĕç. «Колхоз председателĕ пирĕн хĕрĕмĕре çураçать...» — мĕлтлетрĕ пуçĕсенче пĕр харăссăн кĕтмен çĕртен çуралнă шухăш.

— Ку пирĕншĕн, паллах, пысăк чыс, — терĕ Александр Григорьевич. — Сирĕн тĕллевĕрсене хирĕçлеме сăлтав çук. Телейлĕ малашлăх сунатпăр. Çапла-и, амăшĕ?

— Тĕрĕссине калатăн, ашшĕ. Эпĕ сирĕн шухăшăрсене ырлатăп. Анчах Ирина Митрофановнапа Михаил Макарович мĕн калĕç? — терĕ куçне шăлса Антонина Степановна.

— Ку ыйтăва хам çине илетĕп, — терĕ савăнăçне пытармасăр Василий Михайлолвич.

Хăна Павловсем патĕнчен çутăласпа тин кайрĕ. Çĕнĕ çулăн пĕрремĕш кунĕ Хирпи ялне хĕвелĕн пĕрремĕш çутă пайăркисене парнелерĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн