Электронлă вулавăш

 

II

Çĕршывра XXI ĕмĕрĕн пĕрремĕш çулĕ вăй илсе пырать. Çурла уйăхĕн иккĕмĕш вунă кунлăх вĕçĕ, виççĕмĕш вунă кунлăх пуçламăшĕ.

Ионовсем — Елена Сидоровнапа Василий Михайлович — автансемпе пĕрлех вăранчĕç. Ял Совечĕн пуçлăхĕ кил хуçалăхĕсенчен ирхи сăвăма пуçтаракансен ĕçне, колхоз председателĕ уй-хирсенче тыр-пул пухса кĕртес ĕçсем мĕнле пурнăçланса пынине тĕрĕслеме кайма пуçтарăнаççĕ.

— Лена, телевизорпа ултă сехетри хыпарсене итлер-ха, — терĕ кил хуçи сĕтел хушшинче ларнă хушăра.

« В связи с невозможностями по состоянию здоровья исполнение Горбачевым Михаилом Сергеевичем обязанностей Президента СССР и переходом в соответствии со статьей 127.7 Конституции СССР полномочий Президента Союза ССР к вице-президенту Янаеву Геннадию Ивановичу...» — янăраса кайрĕ диктор сасси.

Лена çак вăхăтра тумланма тесе малти пӳлĕме кĕнĕччĕ.

— Лена! — кăшкăрса ячĕ Василий Михайлович. — Хăвăртрах кил! Диктор Совет руководствин заявленине вулать. Влаçра — пăлхав! Каварçăсен ушкăнĕ патшалăх влаçне ярса илме хăтланать...

Колхоз председателĕ правление çитсенех райкомран шăнкăравларĕç. Район активне черетсĕр канашлăва пуçтараççĕ. «Авангаод» колхоз ертӳçисем те район центрне васкарĕç...

Совет Союзĕнче çурла уйăхĕн 19-21-мĕшĕсенче ГКПЧ (путч, пăлхав) пулса иртет. Ăна СССР оборона совечĕн председателĕн пĕрремĕш çумĕ О.Бакланов, СССР КГБ председателĕ В.Крючков, СССР шалти ĕçсен министрĕ Б.Пуго, СССР хресченсен союзĕн председателĕ В.Стародубцев, патшалăх предприятийĕсемпе хуçалăхĕсен пĕрлĕхĕн президенчĕ А.Тузяков, СССР оборона министрĕ Д.Язов, СССР Президенчĕн ĕçĕсене вăхăтлăха пурнăçлакан Г.Янаев йĕркелеççĕ.

Пăлхавçăсене хирĕç кĕрешекенсене РСФСР Президенчĕ Б.Ельцин ертсе пырать. РСФСР премьер-министрĕ И.Силаев тата РСФСР вице-президенчĕ А.Руцкой РСФСР Верховнăй Совечĕн чрезвычайлă сессийĕн йышăнăвĕпе М.Горбачева хăтарма каяççĕ.

1991 çулхи чӳкĕн 6-мĕшĕнче РСФСР Президенчĕ Борис Ельцин çĕршыври коммунистсен партийĕн ĕçĕ-хĕлĕ тĕпленсе ларасси çинчен хушу çирĕплетет.

Çĕршывра ахăрсамана пуçланать: ял хуçалăх тата промышленность предприятийĕсем панкрута тухма тытăнаççĕ...

1991 çулхи утă уйăхĕн 10-мĕшĕнче Б.Н.Ельцин çĕршыв президенчĕ пулса тăрать. Вăл çĕршыва 1999 çулхи раштавăн 31-мĕшĕччен ертсе пырать.

Раштавăн 31-мĕшĕнче Çĕнĕ çул чĕнĕвĕнче отставкăна кайнине пĕлтерет. Раççейре Владимир Путин самани пуçланать...

Çапла майпа «Авангард» колхозри парти, комсомол организацийĕсем сапаланса каяççĕ. Хуçалăх панкрута тухать. Ял Совечĕ вырăнне ял тăрăхĕсем, вĕсен администрацийĕсем йĕркеленеççĕ.

Ионовсен пурнăçĕ те тĕппипех улшăнать. Елена Сидоровна Хирпи ял тăрăхĕн администраци пуçлăхĕнче вăй хума тытăнать. Василий Михайлович тыр-пул, пахча çимĕç çитĕнтерекен фермер хуçалăхне йĕркелесе ярать.

Юлашки вунă çулта вĕсем ашшĕ-амăшĕсенчен ĕмĕрлĕхех уйрăлчĕç. Пĕр çемье валли туса лартнă хăтлă çуртра — коттеджра — пурăнаççĕ. Яланхи пекех пĕр-пĕрне юратса, килĕштерсе пурăнакан мăшăра çемьере ача-пăча пулманни кăна хăш-пĕр чухне канăççсăрлантарать. Кун пирки вĕсен хушшинче çемье çавăрнă хыççăн икĕ çултан калаçу пулса иртнине паян Ионовсем асăнасшăн та мар...

Мăшăр пульницара тĕплĕн тĕрĕсленнĕ хыççăн Василий Михайлович:

— Лена, сăлтавĕ манра. Тен, уйрăлăпăр? Эсĕ çамрăк-ха, ача ашшĕ пулма пултаракан сывă арçынна тĕл пулăн. Санăн унран ача çуратса хĕрарăм телейне тупмаллах. Маншăн ан пăшăрхан. Пĕтĕм кил-хуçалăха сана парнелесе хăварса арçынсен мăнастирне вырнаçăп. Ман сана, чи юратнă çыннăма, телейлĕ тăвас килет... — терĕ.

Елена Сидоровна ун çине шăтарасла пăхрĕ те питĕнчен çупса ячĕ, йĕре-йĕре ыталаса илчĕ.

— Мĕн çинчен калаçатăн, Вася? Нивушлĕ мана çавăн пек хăтланма пултаракан çын вырăнне хуратăн? Ĕненместĕп. Эсĕ мана «тислĕк шăтăкĕнчен» туртса кăларса, ĕненсе, юратса хăв мăшăру пулма ирĕк панă хыççăн сана никампа та улăштармастăп. Юрататăп! Илтетĕн-и, вилсе каясла юрататăп! Урăх кун пек калаçу ан пуçла, паллах, эсĕ мана малтанхи пекех юрататăн пулсан...

Çакăн хыççăн мăшăр çĕрĕпех йĕре-йĕре пĕр-пĕрне ыталарĕ, чуптурĕ, виличчен те уйрăлмасса шантарса тупа турĕ.

Пурнăç хăй çулĕпе шурĕ. Василий Михайловича фермер ĕçне пуçăнма йывăрах пулмарĕ. Район пуçлăхĕсемпе, налук органĕсенче вăй хуракансемпе вăл тахçанах тачă çыхăнура. Ăна пĕлеççĕ, хисеплеççĕ, кирлĕ чухне пулăшаççĕ.

Юлашки пилĕк çул хушшинче Ионов фермер хуçалăхĕ тĕслĕхлисенчен пĕри пулса тăчĕ. Ял хуçалăх техники — трактор, комбайн... — хальхи саманари çĕнĕлĕх. Укçа-тенкĕпе те аптăрасах каймасть. Малтанлăха мăшăрĕн ашшĕ-амăшĕн çуртне сутса саплашкаларĕç. Патшалăх банкĕнчен те кредит илет. Çăмăллăнах каялла тавăрса парать.

Ĕçлекенсен шучĕ ватăлса пыни çеç шухăшлаттарать. Çамрăксем ялта тытăнса тăрасшăнах мар — «вăрăм укçа» хыççăн чупаççĕ. Фермер ялта тĕпленсе пурăнакансенчен çĕр лаптăкĕсене пая илчĕ. Ĕçлекенсене шалу укçине вăхăтра та тивĕçлĕн парать: тарăхтармасть, çиллентермест, хирĕçтермест. Çавăнпа ăна сума сăваççĕ, яланах пулăшма хатĕр.

Ял тăрăхĕн администраци пуçлăхĕн ĕçĕ канăçсăртарах та йывăртарах: укçа-тенкĕ сахалтарах пулни палăртнă мероприятисене, ĕçсене пурнăçлама ура хурать.

Елена Сидоровна патне юлашки вăхăтра ытларах çăхавсемпе килме пуçларĕç: унта вăрланă, кунта çухалнă, кама-тăр хирĕçтернĕ, хĕненĕ...

Акă паян та пуçлăх пӳлĕмне вăрçăпа ĕç ветеранĕ — Иван Семенович Герасимов — черетлĕ çăхавпа пырса кĕчĕ.

— Елена Сидоровна, пулăшăр, тархасшăн, юлашки чăхсене вăрласа кайрĕç. Камсем иккенне те пĕлетĕп, калама хăратăп. Хама пырса вĕлерĕç е пӳрте çунтарса ярĕç...

— Лăпланăр, Иван Семенович, ун пекех хăтланаймĕç. Акă хут, ручка, веçех çырса кăтартăр. Районти шалти ĕçсен уйрăмне илсе çитерĕп, — терĕ пуçлăх пынă çынна сĕтел хушшине лартса.

Тепĕр кун, çĕрле, арлă-арăмлă пурăнакан çемьен ĕнине вăрласа каяççĕ. Ялта камăн сысна, камăн сурăх çухалма тытăнать.

Елена Сидоровна çакăн пек ыйтусене мĕнле татса памалли çинчен яланах мăшăрĕпе канашлать.

— Çак киревсĕр ĕçсене кам тунине пĕлетĕп. Хыçалти касри Ивановсен ачи — Макар — хуларан таврăннă та хăй тавра пĕр шухăшлисене пуçтарать. Ашшĕ-амăшĕ тахçанах ĕçлĕхрен тухса пурăнать: самакун юхтараççĕ, сутаççĕ, хăйсем те урăла пĕлмеççĕ. Пĕртен-пĕр ывăлĕ пуçламăш классенче вĕреннĕ чухнех эрех ĕçме, пирус туртма вĕреннĕ. Кун çинчен шкулта та, районта та пĕлеççĕ, анчах çителĕклĕ таран айăплав ĕçĕсем пуçармаççĕ. Шухăша тӳрре кăларма пулăшакан çирĕплетӳсем — фактсем — кирлĕ теççĕ. Ман, мĕн, пĕр-пĕччен вĕсен «шăтăкне» кĕтмен çĕртен пырса кĕрсе: «Аллăрсене çĕклĕр!» — темелле-и?

— Лена, ку ĕçе пĕччен тумалла мар. Акă, ĕнер, Уйрановсен ĕнине çавăтса кайнă терĕн. Паянах шалти ĕçсен уйрăмĕн пуçлăхĕ патне шăнкăравлатпăр. Артемов подполковника питĕ лайăх пĕлетĕп. Вăл пулăшатех. Прокурортан Ивановсен кил-çуртне ухтарма ордер илĕ те...

Тепĕр кунах Хирпи ялне районтан милици ĕçченĕсем килсе çитрĕç. Ивановсен килĕнче пасарта сутса пĕтереймен ĕне какайне, урисене, пуçне, ăш-чиккине тупрĕç. Макара хăйсемпе илсе кайса вăхăтлăха ирĕкрен хăтарчĕç, уголовлă ĕç пуçарчĕç. Ялти айăплă ĕçсене тĕпчесе пĕлекенсем Макар ушкăнĕнче тăракансен çулĕ çине тухрĕç. Вĕсене камсем пулăшса тăракансене те сиктерсе хăвармарĕç.

Тепĕр уйăхран суд пулчĕ. Унăн сакки çине сакăр çамрăк ларчĕ. Макар ертсе пыракан хурахсен ушкăнĕ хулапа çыхăнса ирсĕр ĕçсем пурнăçланă иккен: наркотиксем сутнă тата хăйсем те ĕçнĕ, хуларан юхха хĕрсем илсе килсе алхасу каçĕсем ирттернĕ, пусмăрланă. Ушкăн «йăви» шыв хĕрринче ларакан хуçасăр мунчара пулнă. Вăрланă аша хула пасарĕнче сутма ирĕк паракан хутсемпе тивĕçтерекен выльăх тухтăрне те тупса палăртнă. Вăрă-хурах ушкăнĕнче пулнисене 5-8 çула ирĕкрен хăтарма йышăнчĕç.

Судра Елена Сидоровнапа Василий Михайлович кӳнтеленсем пулчĕç. Айăплав приговорне вуласа пĕтернĕ хыççăн айăпланисене хурал пĕрин хыççăн теприне аллисене тимĕр тăлă тăхăнтарса илсе тухса кайрĕ. Ионовсем, малти ретре ларнăскерсем, суд «спектакльне» сывламасăр пăхса ларчĕç. Вĕсен умĕнчен айăпланисем иртсе кайнă чухне Макар куçне хăрушшăн чарса:

— Ан савăнăр, эпĕ — таврăнатăпах! Унччен манăн хӳрешкесем сире канлĕн çывăрттармĕç, маншăн тавăрĕç! — тесе кăшкăрса хăварчĕ.

Лена хăранипе мăшăрĕн аллинчен ярса тытрĕ.

— Хăратăп, Вася, тем курса тăрăпăр, — терĕ пăшăлтатса.

— Ку — ултав, вăлтса калани, мăшăрăм. Унăн нимĕн тăвайманнине кура мĕн те пулин хăратса каламаллах. Герой!

Ивановсем ывăлĕн судне пыраймарĕç. Ытла пысăк хуйхăпа сĕре хытă ĕçнĕ терĕç. Çав каç вĕсен çуртне вут-çулăм ярса илчĕ. Вăранса, мĕн пулнине ăнланса ĕлкĕреймесĕрех мĕскĕнсем çут тĕнчерен уйрăлнă пулмалла.

Ялта икĕ-виçĕ уйăх нимĕнле тискер ĕç те пулса иртмерĕ. Мĕн пулса иртни манăçа тухса пычĕ. Çынсем хăрамасăрах яланхилле пурăнчĕç.

Кĕрхи кунсем пуçланчĕç. Василий Михайлович ĕçченĕсем хĕвеллĕ кунсене сая ямасăр тыр-пулсене, пахча çимĕçсене пухса илчĕç. Инди кăвакалĕсемпе кăркасем те самăр ӳссе çитĕннĕ. Вĕсене пусса сутас тĕллевпе фермер хулана кайма пуçтарăнчĕ. Унăн унта юлташĕ пурăнать. Вăл суту-илӳ органĕсене тĕрĕслесе тăракан вырăнта пуçлăх пулса вăй хурать. Çĕр выртма, паллах, тетĕшĕсем пур. Вĕсем ăна яланах хапăл туса йышăнаççĕ.

— Эпĕ ыран май пур таран иртерех таврăнма тăрăшăп. Кайăк-кĕшĕке тырă, комбикорм нумайрах пар, ан шелле. Самăрланса çитнĕскерсене сутма çăмăлтарах пулĕ. Хакне палăртма та кăмăллăрах. Шывĕ варалансанах улăштар. Вĕсене тăрă шыв ĕçтермелле, — терĕ кил хуçи мăшăрне тухса каяс умĕн.,

— Эх, эсĕ вĕрентме, ăс пама юрататăн та вĕт, — терĕ Елена Сидоровна йăл кулса.

— Вĕрентместĕп, асăрхаттаратăп. Ну, юрĕ, кайрăм, маршруткăна ĕлкĕреймĕп, — тесе хыпаланса тухса кайрĕ кил хуçи.

Василий Михайлович хулана çĕр выртмалла кайнă чухне обществăлла транспортпа усă курать. Гаражĕнче икĕ çăмăл машина тăрать пулсан та.

Елена Сидоровна ĕçрен таврăнчĕ. Хуçалăхри ĕçсене вĕçлерĕ. Каçхи апат туса иртерех выртас терĕ. Ыран района администраци пуçлăхĕсен канашлăвне каймалла.

Кунĕпе ĕçĕнче, килĕнче ĕçлесе ывăннăскер выртсанах тарăн ыйăха путрĕ.

Çур çĕр иртсен чӳречерен такам шаккарĕ. Елена Сидоровна ыйхăран пĕтĕмĕшлех вăранса çитмесĕрех картишне тухрĕ. Хăш-пĕр чухне мăшăрĕ ĕçрен кая юлса таврăнсан çапла пулкалать. Хальхинче те ыйхă тĕлĕшĕпе çапла пулĕ тесе яланхи пекех пĕр ыйтмасăрах хапха алăкне уçрĕ.

Пуçĕсене пите хуплакан сăнлăхсем тăхăнса янă тăватă арçын вирхĕнсе кĕчĕç те хĕрарăма пуçĕнчен йывăр япалапа çапса тăнне çухатрĕç. Аллине, урине çыхрĕç, пуçне михĕ тăхăнтарчĕç. Пӳрте йăтса кĕрсе урайĕнчи кавир çине пăрахрĕç. Кил ăш-чиккине ухтарнă вăхăтра тăнсăр выртакан хĕрарăма черетпе мăшкăлларĕç. Шкапсенчи япаласене урайне сапаларĕç. Хаклă йышшисене михĕсене тултарчĕç. Сĕтел çинче выртакан тетрадь листи çине: «Макартан салам! Вăл часах таврăнать!» — тесе çырса хăарчĕç...

Василий Михайлович синкере сиснĕ пекех ирхи пĕрремĕш маршруткăпах килне таврăнчĕ. Пӳрт умĕнче васкавлă пулăшу тата милици машинисем тăнине асăрхарĕ. Вăл пуçне çапса анратнă евĕр пуçтарăннă çынсене çулĕ çинчен сире-сире картишнелле вирхĕнчĕ. Ăна хирĕç санитарсем наçилкка çине вырттарнă Елена Сидоровнана йăтса тухаççĕ.

— Мĕн пулнă? Мăшăрăма ăçта илсе каятăр? — теме çеç пĕлчĕ сиксе чĕтрекен Василий Михайлович.

Милиционерсем ăна мăшăрĕ патне пыртармарĕç.

— Василий Михайлович, хальлĕхе ăна тĕкĕнме юрамасть. Пульницана илсе каятпăр. Вăл — чĕрĕ, анчах хытă ыраттарнипе тăнран кайнă. Пирĕнпе пĕрле пыма пултаратăр, — терĕ Артемов подполковник çывăх пĕлĕшне хулпуççийĕнчен тытса.

Василий Михайлович кӳршисене килĕ-çуртне пăхса тăма хушса хăварса милиции машини çине вырнаçрĕ. Машинасем сиренисене хута ярса пӳрт умĕнчен тапранса кайрĕç.

 

III.

Елена Сидоровна район пульницинче уйăх ытла сипленчĕ. Ăна ытларах психотерапевт пулăшăвĕ кирлĕ пулчĕ. Вăл малтанхи вăхăтра тухтăрсемсĕр, милици ĕçченĕсемсĕр, следовательсемсĕр пуçне никама та йышăнмарĕ. Мăшăрне те курасшăн пулмарĕ.

Василий Михайлович пĕрремĕш хут мăшăрĕ патне кĕрсен çухалсах кайрĕ. Шап-шурă простынь çинче пульница тумне тăхăнтарнă паллама йывăр хĕрарăм выртать. Пичĕ-куçĕ, алли-ури,кăкăрĕ симĕс тĕс çапма ĕлкĕрнĕ кăвакарнă вырăнсемпе хупланнă. Куçĕ шыçса кайнипе уçăлмасть. Яланах çырла пек хĕрлĕ çӳхе тутти шыçса хуралса кайнă.

— Мăшăрăм, мĕн туса хучĕç ирсĕрсем... Сана хампа пĕрле илсе каймалла пулнă иккен... Каçар, хӳтĕлеймерĕм çав çын мар чунсенчен, — куççуль тумламĕсене тумлатрĕ арçын мăшăрĕн пичĕ çине.

— Ан йĕр, Вася, халь тин ним тума та çук.Мана вĕлерсех хăвармалла пулнă. Пĕтĕм чунăма, чĕреме ниçта урăх çук намăспа вараласа хăварчĕç. Тĕнче мăшкăлĕ пулса юлтăм. Малалла пурăннин мĕн усси? Çын куçĕ умне мĕнле курăнмалла? Кашни тĕл пулакан йĕрĕнсе пăхĕ... — йĕчĕ Елена Сидоровна.

— Ун пекех ан кулян-ха, Лена. Ăнланатăп, сана халĕ питĕ йывăр. Çынсем çинчен ун пекех ан шухăшла. Пĕтĕм ял çынни сана хисеплет, юратать. Эсĕ нимĕнле ирсĕр ĕç те туман. Малашне те çапла пулĕ, — йăпатма тăрăшрĕ Василий Михайлович мăшăрне.

— Вася, ăнлан, çакăн пек намăслăх авăрĕнче çавăрнă хыççăн эпĕ халĕ кама кирлĕ çын? Çав тасамарлăха çуса тасатма нимĕнле çветтуй сывлăш та пулăшаймĕ, нимĕнле çветтуй та çак çылăхран хăтараймĕ.

— Эпĕ вăл çав çветтуй сывлăш, çветтуй çын, мăшăрăм. Эпир иккĕн çеç çак тамăкран тухма пултарăпăр. Пĕр-пĕрне ĕненсе, хисеплесе, юратса... Ытти çынсем мĕн калаçни нимĕне те пĕлтермест. Калаçаççĕ, калаçаççĕ те... Лăпланаççĕ. Турра тав тăвар, чĕрĕ юлнă, вилĕмрен хăтарнă.

Ионовсем çак кунччен «Турă» сăмаха асăнсах кайман. Коммунистсем пулнăран тĕнпе çыхăнман та темелле: чиркĕве çӳремен, кил-çуртра турăш тавраш тытман. Ашшĕ-амăшĕсем те тĕне ĕненменскерсем пулнă. Çакăн пек инкеке çаклансан тин «Турă» тенĕ сăмах вĕсен чунĕсенче хăйсене систермесĕрех тымар яма тытăннă. Шанчăклăх, çăлăнăç, юрату сăмахĕ.

Василий Михайлович подполковник урлă следстви ĕçĕсем еплерех пынине пĕлсе тăчĕ. Хуларан ятарласа килнĕ тăватă çамрăк ĕçкĕç тата наркоман Хирпире темиçе хутчен пулнă. Вĕсем малтан арестленĕ ушкăнпа тачă çыхăнура тăнă. Макар хушнипе планланă пулнă та ĕнтĕ вăрă-хурахла ĕçе. Анчах вĕсем хăйсене хăйсемех капкăна çакланмалли шăтăк чавнă: ашкăннă вăхăтра пĕри кавир çине карас телефонне ӳкерсе хăварнă. Ăна милиционерсем тупнă. Вăл вĕсемшĕн пулас суд ĕçĕнче пысăк пĕлтерĕшлĕ айăпа палăртакан япала пулса тăнă. Унти телефон кĕнеки çинчи номерсемпе, ятсемпе, хушаматсемпе вăрă-хурахсене пĕр кунтах тупса палăртнă. Тытса хупнă. Уголовлă ĕç пуçарнă.

Василий Михайлович пульницара кулленех пулчĕ. Килти ĕçсемпе аппаланма хуларан тетĕшĕсемпе инкĕшсем киле-киле кайрĕç. Самăрланса çитнĕ кайăк-кĕшĕке ĕçе кĕртсе хулана илсе кайса вырнаçтарчĕç. Хĕле хатĕрленме пулăшрĕç.

Пульницаран кăларас умĕн мăшăр хушшинче калаçу пулса иртрĕ.

— Вася, пульницаран тухсан эпĕ ялта пурăнаймăп. Ĕçе çӳреме те вăй-халăм çитмĕ. Тен, сана вăтантарса пурăниччен манăн хулана кайса вырнаçас? Пурнăç çулĕ çинче нихăш енчен те вараланман хĕрарăм тĕл пулĕ. Шанатăп. Çапла пулатех. Мĕншĕн тесен сан пек арçын çул çинче йăваланса выртмасть.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн