Электронлă вулавăш

— Мана сансăр пуçне никам та кирлĕ мар. Астăватăн-и, пĕрлешнĕ чухне: «Пĕрлехи пурнăçра тĕл пулакан хуйхăсене, савăнăçсене ĕмĕр тăршшĕпех çурмалла пайлăпăр...» — тесе пĕр-пĕрне сăмах панине? Эпĕ кун çинчен кашни каçах çывăрса каяймасăр унталла та, кунталла та çавăрттаратăп. Юрать, ялтан район центрне пурăнма куçăпăр е хулана кайсах тĕпленĕпĕр. Пур çĕрте те шанчăклă юлташсем пур. Вĕсем пире пулăшу аллине параççех тесе шутлатăп.

— Тавах сана, ылтăнăм, мана ăнланнăшăн, илтнĕшĕн. Куç курĕ унта, анчах ялта пурăнмастпăрах, — терĕ Елена Сидоровна татăклăн.

Пульницаран тухсан икĕ эрнерен суд пулчĕ. Тăватă вăрă-хураха та ушкăнлă яваплăх тыттарса 15 çула ирĕкрен хăтармалла йышăнчĕ.

Ионовсем çуртне, ял хуçалăх техникине, пĕр машинине, çĕр лаптăкне сутса тата кĕнеке çинче пуçтарăнса пынă укçине хушса хула çумĕнче коттедж туянчĕç. Çумĕнчех вунă соткă çĕр лаптăкĕ, хуралтăсем, мунча. Шывĕ те, газĕ те пур. Василий Михайлович ял хуçалăх управленине ĕçе вырнаçрĕ. Мăшăрĕ страхлав агентĕнче вăй хума тытăнчĕ.

Çĕнĕ пурнăç тытăннăранпа тата икĕ çул иртрĕ. Ионовсем хăйсен машинипе Александровкăна подполковник юбилейне кайма çула тухрĕç.

Кĕрхи уяр та ăшă çанталăк тавралăха ылтăн сăрпа сăрланă. Çул хĕррипе вырнаçнă посадка та çаралма пуçланă, анчах йывăçсем çинчи çулçăсем тăкăнса пĕтеймен-ха.

Район центрне çитме пĕр вунă çухрăм юлнăччĕ пулĕ, Елена Сидоровна ăшпа аптăранине пĕлтерчĕ. Мăшăрĕ машинана çул хĕррине чарсан посадка еннелле утрĕ. Нумай та вăхăт иртмерĕ, хĕрарăм кăшкăрни илтĕнсе кайрĕ.

— Вася! Кил кунта хăвăртрах!

Василий Михайлович хăраса кайрĕ, самантрах мăшăрĕ патне чупрĕ. Елена Сидоровна аллипе çăварне хупланă та пĕр вырăнта хытса тăрать. Мăшăрĕ те малтан çухалса кайрĕ: хурăн турачĕ çинче пĕр пиллĕкри арçын ача пуçхĕрлĕ çакăнса тăрать. Йăшăлтатмасть.

Ионов ăна асăрхануллăн çĕр çине антарчĕ те чĕрин таппине тĕрĕслерĕ.

— Сывлани, чĕре таппи палăрмасть, — терĕ вăл. — Лена, часрах курткин тӳмисене вĕçерт, сывлаттармалли мелсемпе усă курăпăр. Ӳчĕ ăшă-ха...

Çăвартан çăвара сывлăш кĕртсен, кăкăр кăшăлне пускаласан ачана чун кĕчĕ. Вăл куçне уçрĕ.

— Вăхăта сая ямасăр пульницана илсе çитермелле, милици уйрăмне пĕлтермелле, — терĕ Василий Михайлович.

Çул çинче ачана калаçтарма пикенчĕç. Мĕскĕн нимĕн те чĕнмерĕ, ытла хăранипе калаçайми пулнă. Сиксе чĕтрет, аллипе мĕн-тĕр ăнлантарать.

— Мĕскĕн... Пĕр-икĕ минут, тен, темиçе çеккунт каярах çитнĕ пулсан та ачана вилĕмрен çăлса хăварайман пулăттăмăр, — терĕ ассăн сывласа Елена Сидоровна. — Ăша ахальтен темĕн пулмарĕ-тĕр, пире темле асамлă вăй систерчĕ тейĕн. Çакăнса тăраканскере курсанах ăш ыратни иртсе кайрĕ. Тула тухма та лармарăм вĕт. Пăх-ха, Вася, мĕнле кăмăллă та илемлĕ вăл. Çакăн пек пирĕшти çине те камăн-тăр алли çĕкленме пултарнă вĕт-ха! — тарăхса калаçрĕ хĕрарăм.

Василий Михайлович çул çинче мĕн пулса иртни çинчен подполковника шăнкăравласа пĕлтерчĕ. Артемов ачана милици уйрăмне илсе пыма хушрĕ, ăна унта васкавлă пулăшу машини кĕтсе тăнине пĕлтерчĕ.

Юбилей хыççăн Ионовсем подполковник урлă ача шăпи çинчен пĕлсе тăчĕç. Ача ăçтан, камăн пулни паллă мар-ха. Чĕлхи çĕтнипе калаçаймасть, анчах сывлăх енчен чиперех, тухтăрсем нимĕнле чир-чĕр те тупса палăртман. Ăна пульницара тĕплĕн тĕрĕсленĕ хыççăн ача çутрне вырнаçтарнă. Ионовсем ун патне малашне те кайса çӳреме пулчĕç. Ача шăпи вĕсене унпа çывăхлатнăçемĕн çывăхлатса пычĕ. Тăлăхсен çуртĕнче ачана вăхăтлăха тупакансен хушамачĕпе йышăнчĕç — Павел Васильевич Ионов. Çав вăхăтрах чăн ашшĕпе амăшне шыраса тупмалли ĕç-хĕл пуçарчĕç.

Çĕнĕ çул уявĕ тĕлне Ионовсем Павлик валли кучченеçсем, парнесем туянчĕç. Ача вĕсене савăнăçпах кĕтсе илме тытăнчĕ. Уйрăлнă чухне йĕме пуçларĕ. Воспитательсем каланă тăрăх, вĕсем кайсан сĕре тунсăхлать иккен. Кĕтет.

Куннехинче Павлик Ионовсене ыталасах илчĕ. Куçĕнчен савăнăç куççулĕ юхса анчĕ.

— Мĕскĕн, хăйĕн савăнăçне каласа пĕлтереймест, — терĕ Елена Сидоровна ачана çумнерех тытса тата ачашласа.

Тухтăрсем çирĕплетнĕ тăрăх, ачан чĕлхи çĕтни вăхăтлăха кăна иккен. Анчах вăл хăçан калаçма тытăнасса çирĕплетме пултараймаççĕ. Унпа ачашрах та ăшшăнрах пулма сĕнеççĕ. Хытă пăлханни вăхăтлăх чире шала яма пултарать теççĕ.

Тепĕр çул иртсе кайрĕ. Ионовсем Павлике хăйсен ачи вырăнне хурсах юратма тытăнчĕç. Ачан ашшĕ-амăш тупăнмарĕ.

— Вася, — терĕ пĕррехинче Елена Сидоровна. — Павлика усрава илер мар-и? Вăл — пирĕн шăпа, пирĕн, — терĕ куççуль юхтарсах.

— Эпĕ хирĕç мар. Мана та çав шухăш канăç памасть. Ыранах ача çуртне кайса заявлени çырăпăр.

Ионовсен шухăшне директор ырларĕ. Документсем хатĕрлес ĕçре пулăшма пулчĕ.

Ĕç-хĕл вăраха тăсăлмарĕ. Опека органĕсем хатĕрленĕ документсене ырласа суд Павлика Ионовсен çемйине памалла тесе йышăну çирĕплетрĕ.

Нарăс уйăхĕ. Арçынсен уявĕ. Çемье посадка хĕррипе хывнă йĕлтĕр çулĕпе пĕрин хыççăн тепри тăрса ярăнчĕ. Варринче — Павлик, вăл пĕрремĕш хут йĕлтĕр çине тăнă. Апла пулин те хăйне çирĕппĕн тытать, ун хусканăвĕсенче маçтăрлăх тĕвви палăрать.

Çемье кăштах ярăнсан çӳллĕ хурăн айне вырнаçса кăвайт чĕртрĕ. Кил хуçи çурăмĕ хыçне çакнă кутамккаран ĕçме-çиме тултарнă термоссем кăларчĕ. Вĕсене хуçланакан сĕтел çине вырнаçтарчĕ. Аслисем ура çинче тăрса, Павлика пĕчĕк кавир çине лартса апатлану пуçланчĕ.

Сасартăк çумрах пăшал пенĕ сасă янăраса кайрĕ. Хурăн турачĕ хуçăлса анса Павлик çине ӳкрĕ. Ача хăранипе шарт сиксе: «Атте, анне!..» — тесе кăшкăрса ячĕ.

Ашшĕпе амăш нимĕн тума аптăраса ачана ыталаса илчĕç.

— Ывăлăм! — терĕ Елена Сидоровна савăннипе йĕрсе ярса, — калаçма пуçларăн!

— Павлик, ылтăнăм! Ĕненессĕм килмест! — кăшкăрчĕ Василий Михайлович пĕчĕк ача пек савăнса.

Пăшал перекенĕ сунарçă пулнă иккен...

— Каллех хурăн йывăççи... Вăл пире Павлика парнелерĕ, вăлах çĕтнĕ чĕлхине уçма пулăшрĕ, — терĕ Елена Сидоровна хуçăлса аннă турата аллине илсе.

Ача нимĕн пулман пекех калаçма тытăнчĕ. Унăн ячĕ те, чăнахах, Павлик пулнă иккен. Ашшĕне пĕлмест. Амăшĕ Тамара ятлă. Вăл хăйĕн еркĕнĕпе ачана вăрмана илсе кайнă та Тарзанла вылятпăр тесе хурăн туратĕнчен пуçхĕрлĕ çакса хунă. Мĕскĕн ачана, ăна-кăна чухламанскере, «паттăрлăх» кăтартса хăйсем «пытаннă» вырăнтан таврăниччен çакăнса тăма хушнă. Ача аслисем таврăнасса кĕтсе илеймен, тăнне çухатнă...

Çемье йĕлтĕрпе уçăлса çӳренĕ хыççăн килне таврăнсан Василий Михайлович Артемов подполковникпа çыхăнса синкер пулнă каç тупнă карас телефонĕн кĕнекинче Тамара ятпа çыхăннă номер шырама ыйтрĕ. Тупнă. Хĕрарăмăн чăнах та мăшăрланмасăр çуратнă арçын ача пулнă. Çакăн çинчен милици ĕçченĕсене Тамара юлташĕ каласа панă. Тамара хăй наркотик танатине çакланса çут тĕнчерен уйрăлма ĕлкĕрнĕ иккен. Вăл ачине чăваш çамрăкĕнчен çуратнă пулнă. Лешĕ ăна качча илме шантарса алхасса пурăннă. Хĕр ăна çие юлнине пĕлтермен, Макар ăна ытти вăрă-хурахсен аллине панă та пăрахнă. Тамара юлташĕ пулнăскер çав каччăн ятне те, хушаматне те астăвать — Макар Иванов.

Ионовсем çапла пулса тухасса, паллах, тĕшмĕртме те пултарайман.

— Наркомана, ĕçкĕçе çаврăннă йĕксĕк çут тĕнчене тымар ярса хăварни тата çав тымартан тĕвĕленнĕ чун пирĕн çемьене çакланни тĕлĕнтермĕшрен тĕлĕнтермĕш, — тесе пуçне ярса тытрĕ Василий Михайлович.

— Çут тĕнчене килнĕ чунăн, камран тĕвĕленнĕ пулсан та, çылăхĕ те, айăпĕ те çук. Вăл тĕнче умĕнче чи таса çăлкуçри шывран та таса. Çветтуй. Эпир ăна малашне те пирĕшти вырăнне хурсах йышăнăпăр, — терĕ Елена Сидоровна.

— Паллах, чунăм. Вăл халĕ пирĕншĕн — Турă парнеленĕ шăпа парни. Вăл — пирĕн!

Тĕнчере тепĕр тулли çемье телейлĕн те çунатланса пурнăç сукмакне такăрлатма тытăнчĕ.

 

Вĕçлев

Этем ĕмрин тата чĕрĕк пайĕ иртсе кайрĕ. Тивĕçлĕ канăва кайнă Елена Сидоровнапа Василий Михайлович Ионовсен халиччен пулман савăнăç — пĕртен-пĕр ывăлĕ, çемье тĕпчĕкĕ çуралнăранпа вăтăр çул çитнине паллă тума тата килне çĕнĕ çын кĕртме хатĕрленеççĕ.

Павлик вăтам шкула ылтăн медальпе, ял хуçалăх академине хĕрлĕ дипломпа пĕтерчĕ. Аспирантурăра пĕлӳ илсе диссертаци хӳтĕлерĕ. Виççĕмĕш çул кафедра доценчĕ пулса вăй хурать. Ăслăлăхра тата пысăкрах çитĕнӳсем тума ĕмĕтленет.

Тен, çавăнпа та пулĕ, çемье çавăрма васкамарĕ. Ашшĕ-амăшĕ вĕренӳре тата ĕçĕнче хавхалантарса пыраççĕ.

Пулас мăшăрĕ — Валентина — Чăваш Енре çуралса ӳснĕ. Ача-пăча тухтăрне вĕренсе тухнă, область пульницинче шăпăрлансене сиплет. Ионовсем пулас кинĕ чăваш хĕрĕ пулнишĕн, ăсăпе тата ыркăмăллăхĕпе, сăпайлăхĕпе тата ĕçченлĕхĕпе палăрса тăнăшăн савăнаççĕ.

Туй уявне кафере ирттерме палăртрĕç. Унччен мăшăр венчете тăмалла, ЗАГСра çырăнмалла. Каччă енчен те, хĕр енчен те хăнасем нумай чĕнчĕç.

Ионовсен умĕнчен чечексемпе, хăюсемпе илемлетнĕ тĕрлĕ марккăллă çăмăл машинасем хулан тĕп чиркĕвне çул тытрĕç.Туй кортежĕ умĕнче — чечексем ăшне путнă юр пек шурă лимузин...

Турă умĕнче ĕмĕр пĕр-пĕрне юратса, хисеплесе, пулăшса пурăнма, пурнăçра тĕл пулакан йывăрлăхсене, хуйхă-суйха, савăнăçа çурмалла пайлама тупа тунă мăшăр венчетрен тухсан пухăннисемпе сăн ӳкерĕнчĕ.

Мăшăрне лимузин çине ларма пулăшнă хыççăн Павлик хăй сисмесĕрех чиркӳ еннелле çаврăнса пăхрĕ. Алăкран инçех те мар вырăнта сусăр урапи çине вырнаçса ларнă вăрăм çӳçлĕ, пичĕ-куçĕ сухал ăшне путнă икĕ ури те çук ватă çынна асăрхарĕ.

— Тăхтăр-ха пăртак, эпĕ — хăвăрт! — терĕ те çав çын патне утрĕ.

Елена Сидоровнапа Василий Михайлович та унран юлмарĕç. Ывăлĕ хыççăн васкарĕç.

Павлик кĕсйинчен пилĕк пин тенкĕлĕх укçа кăларчĕ те сусăр умĕнче выртакан кивĕ карттус çине пĕшкĕнсе хучĕ. Пуç тайрĕ. Каялла çаврăнса лимузин еннелле утрĕ.

Елена Сидоровна ывăлĕ кайнă хыççăн сусăр çине шăтарасла тинкерчĕ. Ара ывăлĕ ăна ытла пысăк укçа пачĕ-çке! Унăн куçĕ майĕпен-майĕпен курми пулса, вăйĕ пĕтсе пычĕ. Йăванса та каятчĕ пулĕ, анчах мăшăрĕ тытса ĕлкĕрчĕ.

— Мĕн пулчĕ, Лена? — терĕ Василий Михайлович.

— Темех мар, пуç çаврăнса кайрĕ. Ан пăшăрхан, иртсе пырать. Пире кĕтеççĕ, хăнасем патнелле утар, — терĕ вăйран кайнă хĕрарăм.

Туй мешехи пултаруллă кĕреке пуçĕ ертсе пынăран йĕркеллĕ, савăнăçлă иртрĕ. Çамрăк мăшăр туй хыççăнхи пĕрремĕш каçа çурмалла пайлама хулари чи чаплă хăна çуртĕнче ятарлă пӳлĕм саккас панă. Вĕсен тепĕр эрнерен туй çулçӳревне — Инди океанĕнчи утравсем çинче вырнаçнă Мальдив Республикине — тухса каймалла.

Каферен таврăннă хыççăн Ионовсем çĕрĕпех çывăраймарĕç тесен те тĕрĕс пулĕ. Василий Михайлович тĕлĕрсе кайсан Елена Сидоровна кухньăна тухрĕ. Çутă кĕтесе çурта çутса лартрĕ. Аллине кĕлĕсен кĕнекине тытса урайне чĕркуçленсе ларчĕ те вулама тытăнчĕ:

«Мĕскĕн кăмăллисем телейлĕ: вĕсене Çӳлти патшалăх пулĕ. Йĕрекенсем телейлĕ: вĕсем савăнĕç. Йăваш кăмăллисем телейлĕ: вĕсене çĕр тивĕ. Выçăхса çунакансем телейлĕ: вĕсем тăранĕç. Çынна хĕрхенекенсем телейлĕ: вĕсене хăйсене хĕрхенĕç. Таса чĕреллисем телейлĕ: вĕсем Турра курĕç. Килĕшӳ кӳрекенсем телейлĕ: вĕсене Турă ывăлĕсем тесе калĕç. Тӳрĕшĕн хĕсĕрленине тӳсекенсем телейлĕ: вĕсене çӳлти патшалăх пулĕ. Сире Ман пирки хурласан, хĕсĕрлесен, тĕрлĕ усал сăмахпа вырăнсăр хăртсассăн, эсир телейлĕ пулăр. Савăнăр, хĕпĕртĕр. Пĕлĕт çинче сире пысăк сăвап пулĕ...»

— Мĕн мăкăртатăн, Лена? — терĕ шăппăн мăшăрĕ çумĕнче çуккине туйса вăранса кайнă Василий Михайлович.

— Каçар, вăратрăм-им?

— Эпĕ çывăрман, анăраса çеç выртнă.

— Телейлĕ пулмалли тăхăр заповĕче вуларăм. Ачасем телейлĕ пулччĕр терĕм.Мĕнле тĕрĕс сăмахсем. Пирĕн пурнăç кĕнекине уçса вуланă пекех туйăнать. Астăватăп-ха, пĕррехинче парторг мана, чунĕ çăтмахра пултăр, çиле хирĕç пуçна усмасăр ут, çурăмпа çаврăнса ан тăр тенĕччĕ. Чă нахах та çапла пулчĕ. Санпа ахăр самана тăвăлне хирĕç алла-аллăн тытăнса утрăмăр. Пире Турă вăй-хал парса, çул кăтартса пычĕ. Парăнмарăмăр. Хамăр телейĕмĕре тупрăмăрах. Ачасен пурнăçĕ те телейлĕ пултăрччĕ...

— Тӳрĕ те таса пурнăçпа пурăнни харама каймарĕ. Ывăллă та, кинлĕ те пултăмăр. Мăнуксене кĕтсе илесси çеç юлчĕ, — терĕ Василий Михайлович мăшăрне ура çине тăма пулăшса.

— Кĕтсе илетпĕрех, мăшăрăм.

Ионовсем çывăрмалли пӳлĕме кайрĕç. Вырăн çине выртсан Елена Сидоровна каллех калаçма тытăнчĕ.

— Ыран кăна каласа парасшăнччĕ...

— Ыран тени пуçланнă ĕнтĕ, тăваттăмĕш çурри. Тытăнтăн пулсан каласа пĕтерех ĕнтĕ.

— Пĕлетĕн-и, Павлик пилĕк пин тенкĕлĕх укçана кама панине?

— Ыйткалакан сусăра, кама пултăр...

— Çаплине çапла та, анчах... Вăл — Макар Иванов.

— Мĕскер? — сиксе тăчĕ Василий Михайлович. — Мĕнле майпа палласа илтĕн?

— Шăтарасла пăхакан хура куçĕнчен. Судран хуралпа илсе тухса кайнă чухне вăл ман çине çапла хăрушшăн пăхнăччĕ. Хурчка куçĕ манăн ăс-тăнра ĕмĕрлĕхех вырнаçса юлнă. Авă мĕнле пулса тухрĕ, хăйне валлиех чавнă пулĕ мăшкăл шăтăкне. Мĕскĕн хĕрарăма çынлăхран кăларса çут тĕнчене çĕнĕ чун парнелеттернине пĕлмесĕрех юлашки кунĕсене пурăнса ирттерет, ирсĕр. Павлик чунĕпе тăванлăх юнне туйса илнĕнех ăна çавăн чухлĕ укçа пачĕ. Ан тив, туй парни пултăр...

— Ун çинчен ывăлăмăр пĕлмелле мар. Турă вăл курса тăрать. Унăн биологи шайĕнчи ашшĕ сусăрсен çуртĕнче пурăнса леш тĕнчене ăсантăр. Пирĕн çемьене хур кăтартнă çылăхсемшĕн. Тӳрех каламалла: ку тĕнче ырăлăхĕшĕн нумай тăрăшса пурăнсан та, ку тĕнчере кам пĕтĕмпех ырăлăх курса пурăнни пур? Çук ун пек çын. Ырăлăхшăн мĕн чухлĕ нумай тăрăшатăн, ун чухлĕ хурлăх, асап нумай пухăнса пырать. Çавăнпа пирĕн чăн хаклă ырăлăх, чăн кирлĕ ырăлăх — леш тĕнчери ырăлăх. Пуринчен ытла çав ырăлăхшăн тăрăшас пулать. Çав ырăлăха пуринчен ытла шырас пулать. Макар вара... Тăрăшман...

— Çитĕ, Вася, кăштах та пулин тĕлĕрсе илесех пулать. Хĕвелĕн пĕрремĕш çутă та ăшă пайăркисем пит-куçăмăрсене ачашлама тытăниччен. Пирĕн пурăнмалла-ха, ачасен, мăнуксен телейлĕ пуласлăхĕшĕн...

Стена çинче çакăнса тăракан сехет пилĕк сехет çитнине çирĕплетсе чан çапрĕ. Ионовсем, ытла хытă ĕшеннĕскерсем, çакна сисмерĕç. Пĕр-пĕрин çумне ачашшăн тĕршĕнсе тарăн ыйăха путрĕç.

 

2014 çулхи çĕртме уйăхĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн