Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Мереченĕм, Мереченĕм,

Эсĕ мар-и вăл Мерчен?

Шурă Атăл çĕрĕнче-мĕн

Эс çĕкленнĕ çĕнĕрен.

Капкасран хăпса хăпарнă

Упранса юлас тесе,

Хĕсĕнсе пытаннă ларнă

Вар-вăрманлă кĕтесе.

Ту тăрне хӳме хăпартнă -

Пик валли кирлех карман.

Вăрманта тупса кăтартнă

Чӳк тума патвар юман.

Сиплĕ ик çăл куçĕ сивĕ, -

Шывсăр пурнăç-и вара?

Шăнкăртатнă тăрă шывĕ

Пĕчĕк ту йĕри-тавра.

Анăç енĕн варĕ урлă

Панă çĕр тăван йăха...

Пурăнма кунта та хурлă

Пулнă, ахăр, халăха.

Тăвансем те хирĕç тăнă,

Вăй илсе каять Сăвар.

Тăшмантан та лекнĕ сăнă,

Арапланнă хан хаяр.

Перс-иран сăмахĕсем

Йышлă пирĕн чĕлхере.

Сĕм авал, тахçан вĕсем

Лекнĕ хамăр çул-йĕре.

Мĕн пирки, мĕн сăлтавпа

Манăçа тухман хальччен?

Халăхри сăваплăхпа

Çирĕп çыхăннă иккен.

Ăраман е Ахриман

Пĕлтерет усал вăя.

Турăран вăл хăраман,

Тепĕр чух пулман ая.

Çавăнпа та хушăран

Çитнĕ Ахăр самана.

Ырă Туррăмăр кайран

Пусарса пырать ăна.

Арамаçă тăвĕсем

Тĕл пулаççĕ халапра.

Турă вырăнĕ вĕсем

Тянь-Шаньре те Кавказра.

Пур сăмах: асат хуçать.

Кĕçĕн Турă йышĕнче

Шутланать-мĕн çав асат.

Сыхчă вăл çын çумĕнче.

Вил тăпри çинчи чартак

/Тăрăллă лутра пура/.

Упранать пирте пăртак.

Вăл та пур-мĕн Иранра.

Асаттесем сĕм авал

Кӳршĕ халăх тĕнĕпе

Пурнăç тытнă-тăр кал-кал,

Улăштарман тепринпе.

Хурасан та Йуçпăхан,

Хапăс, Нурăс, Ахмане...

Çак ятсем те тахăçан

Çитнĕ Атăл тăрăхне.

Малалла

Кама кăна каласа кăтартмарăм пуль, пурте пĕççе шарт та шарт! çапса тĕлĕнеççĕ: "Пулма пултараймасть кун пекки!" Эпĕ калатăп — пултарать! Пултарать çеç мар, чăнах та, çапла пулса тухрĕ.

Çĕнĕ çул умĕн эрне маларах инкек çине синкек йăтăна пуçларĕ: е кухньăра чарма çук шыв юхать, е ванна кранĕ тумлам шыв памасть, е тата туалетра... Каласа та пĕтере-ес çук.

Пĕрре чĕнтĕм сантехнике, тепре... Аранах пĕри килчĕ те ăна-кăна çавăркаласа пăхрĕ.

— М-да, — текелесе пуçне енчен енне сулкаларĕ. — "Резьби якалса пĕтнĕ, çĕннине тупмалла.

— Тархасшăн, юсаса пар ĕнтĕ, — йăлăнтăм эпĕ.

— "Юсаса пар"... Калама çăмăл. Базăра çук, лавккасенче те. Çитменнине тата, укçа вĕт вăл.

— Тархасшăн, кала мĕн чухлĕ тӳлемелле?

Унта пăхрĕ, кунта пăхрĕ, пĕрне пăркаларĕ, теприне. Çамкине шăлса илчĕ те, тьфу, аранах пулчĕ пулас терĕ.

— Пĕррелĕхе "аллăла" та çитĕ. Ас тăвăр, тек ан пăсăр, — тесе хăварчĕ тухса кайнă май.

Тепрер кунран-ши, иккĕрен-ши — каллех тем пăтăрмах сиксе тухрĕ. Тин çеç улăштарнă кран фонтан пек шыв сирпĕтет, нимпе чарма çук. Каллех сантехнике чĕнтĕм.

Малалла

Камăн-камăн юнĕ

Хутшăнман пирĕннипе.

Сăнчăрлать чăвашăн чунĕ

Вĕсене пĕр-пĕринпе.

Пăлхарпа сăварăн

Тĕп хăват парать тесен,

Хамăрпа тăван хасарăн

Вăйĕ те унта иккен.

Кам йăлтах ăнланĕ,

Пĕлĕ çак хутшăнăва?

Перс, авар, эрмен, аланĕ

Лекнĕ çак пăтранăва.

Кунтарах килсессĕн

Вăл татах та пуянрах.

Хыпарлать тăван кĕтесĕн

Ячĕ-шывĕ уççăнрах.

Çармăсĕ, Пăртасĕ,

Мăкшăел те Ирçесем...

Хутăшах кунта тăраççĕ

Вырăспа Тутаркассем.

Пурте чăвашланнă,

Йăлисем йăлт хамăр май.

Малашне мĕскер хăтланĕ -

Пăтрану ытла нумай.

Пăтранать чĕлхемĕр,

Хавшаса вăл çĕнелет.

Кун кунламĕ ĕмĕр-ĕмĕр,

Тăсасси пиртен килет.

Мĕн тери пуянлăх

Пухнă çĕр-çĕр çул хушши!

Тăрĕ упранса яланлăх

Хамăрла çути, ăшши.

Малаша çул хывĕ

Çак еткер те сумлă ят.

Паянхи Чăваш çĕршывĕ

Малаллах-и талпăнать.

Малалла

Ĕлĕкрех çапла юрланă

Пирĕн мăн асаттесем

Шурă юрлă çӳл ту урлă

Кунталла килни çинчен:

Мерчен кайăк йĕрĕ тăрăх

Шурă Атăл хĕррине

Пĕртăван йăхсем вырнаçнă

Инçетрен хăпса килсе.

Тилĕ, шашкă та çул хывнă

Тенĕ хăш-пĕр юрăра.

Барс та, сăвăр та юлман-тăр,

Ахальтен-и ячĕсем

Хушшăн-хушшăн тĕл пулаççĕ

Пирĕн пурнăç кукринче.

Ай-Пăраш та Парăш шывĕ,

Сăвăр йăхĕ тенисем

Ăнсăртран сиксе тухман-тăр

Авалхи калаçура.

Пуç çапса тăран чĕр чунăн

Куçĕ хĕрлĕн йăлкăшсан

Хӳтĕлевçĕ мерчен кайăк

Ячĕ тупăннă пулас.

Шурă кашкăр та, пăлан та

Çул кăтартнă чăваша.

Атăл тăрăх вăл хăпарнă

Шурă пулă çутипе...

Пурнăçа йĕркелеме те,

Çынсене пĕрлештерме

Тĕрлĕ йăх асамлă хутлĕх

Тупнă йывăр вăхăтра.

Хамăр халăхăн ăс-халĕ

Сĕм авал хайланăскер,

Мерчен кайăкăн сăнарĕ

Курăнса тăрать çапла.

Çав асамлă çул ертӳçĕ

Хамăрăн аваллăха

Ас тумалăх йĕр хăварнă

Тĕлĕнтермĕш юрăра.

Пĕр ятлă-сумлă çыравçăпа калаçса кайрăмăр. Вăл вун-вун кĕнеке авторĕ, нумай çырать, хаçат-журналта тăтăшах пичетленет. Кĕтмен çĕртен хайхискер:

— Хăш-пĕр редакцире хайлавсене тӳрлетме, улăштарма хăтланни килĕшмест, — тесе хучĕ.

Тӳрех ним хуравлама та аптрарăм. Юлташăм — чĕлхе, стиль ăсти, унăн япалисене чăнах та мĕн тĕкĕнмелли пултăр? Çапах та асăрхануллăн хуравлатăп:

— Редакторсен текста лайăхлатма тăрăшмалла-çке...

— Вăт, вăт! Лайăхлатма. Тепĕр чух вара ăна-кăна пăхса тăмаççĕ... Итле-ха, "тăмпай" тата "тăмсай" сăмахсен хушшинче мĕнле уйрăмлăх пур?

— Уйрăмлăх? Ман шутпа, иккĕшĕ те пĕр пĕлтерĕшлĕ: ухмах тенине пĕлтереççĕ.

— Ман калавра вара "тăмпай" сăмаха "тăмсай" тесе тӳрлетнĕ. Чăвашсен "тăмпай" сăмах та пуррине пĕлмеççĕ-ши? Словаре уçса пăхасчĕ хăть...

Ай-уй, мĕн пулнă паян юлташăма? Кунашкалах чăркăшакан марччĕ-çке.

Хăш-пĕр вулаканшăн ку калаçу ăнланмаллах та мар-и, тен: тупнă, тейĕç, калаçмалли! Анчах тăван чĕлхе пуянлăхĕпе" туллин усă курма тăрăшакансем манпа килĕшесси пирки иккĕленместĕп. Хайхи çыравçăпа та паллах. Унпа калаçăва малалла тăсрăмăр. Ку хутĕнче хаçат-журналта пичетленнĕ /редакцилесе, якатса çитернĕ!/ хайлавсенчи уйрăм йăнăшсене шĕкĕлчеме тапратрăмăр. Акă, пĕр хаçатра çапла çырнă: "Иванов арăмĕпе уйрăлнă". Чим-ха, чăвашсем "арăмĕнчен уйрăлнă" темеççĕ-и-ха? Тепĕр тĕслĕх: "Çамрăк çара кайиччен больницăра сипленнĕ". Мĕнле "çамрăк çара"? Тен, "çамрăк" хыççăн "çын" хушса хумалла пулнă? Е тата: "Чипер юл! — çирĕп алă хĕре хул пуççинчен чăмăртарĕ, ун куçĕнчĕн пăхрĕ, вара çаврăнса уттарчĕ". Ну, мĕнле пек? Куçран пăхакан, утакан алă!

Малалла

1

Хусанти юлташсене

Хăямата янисене ан манăр,

Харкамăн хăйĕн ăраскал.

Салам сире! Аякри тăванăр

Упрать-ха сых ятне вăй-хал.

Е кĕтнĕ кун çитес пулсан пĕр те пĕр —

Эп çунăп иртнĕ хĕрӳпех, —

Ăмăртăва тухан яш-кĕрĕм евĕр,

Вăй-кил кӳртен мăн кĕрӳ пек.

Эп таврăнăп йăвашшăн та хаяррăн —

Çĕршыв туй-çуй тапратнă чух.

Хавхалануллă такмаксем хайларăм,

Туй намăсне ярассăм çук.

Çапла, кĕрӳ килессине ан манăр —

Е çур çĕрте, е кăнтăрла...

Салам сире! Аякри тăванăр

Вăй-хал кӳртме таврăнмалла!..

2

Кĕçтук Иванова

Эп курнă тĕнчере чĕр тамăк,

Эп курăп çăлăнăç кунне!

Саламлăн уçăлать ытамăм

Паян, çĕршывăм, сан енне.

Эс манăн шанчăка сыхлатăн

Хаяр та шалкăм кунсенче.

Чĕпписене шыран хăлатăн

Вĕçетĕн ман шухăшсенче...

Каллех ак Атăлăн тав-шавĕ

Мана йыхравлăн тухатать...

Малалла

Ах, ку кăçалхи çанталăка! Хĕл ларчĕ-и е кĕркунне хăйĕн вăхăтне малалла тăсать-и? Юр çусан пăртак выртма тă ĕлкĕреймест — ирĕлме тапратать. Ара, ав мĕнле ăшă. Хăш чух çумăр та йăслама тапратать. Халĕ те ак... Ай!

Урамра юр хыракан Мавра кăшкăрсах ячĕ: ури темĕнле лакăма лекрĕ те хĕрарăм, тытăнса тăраймасăр, çĕре йăванчĕ. Тăма тесе аллисем-пе тĕревленчĕ, анчах урисем татах аялалла путрĕç. Хăямат япали! Хайхи канава лекрĕ иккен. Юр хупланă та - курăнмасть...

Канавран аран-аран тапаланса тухрĕ карчăк. Хăй йăлт пылчăкланса пĕтнĕ: тăм лайăххăн шăнма ĕлкĕреймен иккен. Вараланнă тум тирне юрпа сăтăра-сăтăра тасатнă май Мавра сасăпах мăкăртатрĕ:

— Вăт ырлăх сана, ват супнă! Газ ырлăхĕ. Атту хăçантанпа кĕтсе, ĕмĕтленсе пурăнатăн ăна. Çуркунне темле пулĕ-ха тата. Шыв канав тăрăх урама çурса кайĕ те... Эх, хăйне илсе килесчĕ халь кунта, çав карма çăвар депутата!

Хĕрарăм суйлав умĕнхи вăхăта аса илчĕ. Депутат пуласшăн çунаканни яла килнĕччĕ ун чухне. Çамрăкскер, темĕнле ферма... Э-э, çук, фирмăра ĕçлетĕп тет... Пуянскер ĕнтĕ. Чĕлхи яка: явăнать те явăнать, юхтарать те юхтарать пĕр вĕçĕмсĕр. Мĕн кăна туса пама шантармарĕ-ши! Кăçал яла газ кĕртеççĕ, авă, канавне чавма пуçланă... Чăнах та, чавса пĕтерчĕç. Анчах суйлав иртрĕ те - ĕç чарăнчĕ. Никама та кирлĕ мар. Канавĕ вара ишĕлет...

Малалла

Чул çыран хĕрринче пĕчĕк пӳрт,

Юр тултарнă мăрйийĕ таран...

Мăнакка, хăвăртрах уçса кӳрт,

Çитсе ӳкрĕм паян эп аран.

Ураран ӳкерен шартлама

Кун каçа муталарĕ пире.

Ни ĕçпе, ни вутпа ăшăнма,

Тумтирри тумтир мар-çке çире!..

Чĕрт, аппа, вучахна... Çак яшка...

Салтăнам... Ăшăнма эп ларам...

Малашне те пулсан çакнашкал —

Тĕнчере пурăнни те харам...

Куллен-кун хăшкăла-хăшкăла

Хырăмшăн хырăмпа шăвăнан.

Çынлăхран кăларан мăшкăла

Хăçанччен тӳсмелле-ши, тăван?..

Çун, вучах! Ĕнтĕркенĕ вăй-хал,

Тепĕр хут йăл илсе амалан.

Курасси, тен, нумай,

Пурнасси, тен, сахал...

Мĕн пулать, мĕн килет —

Тапалан!..

Çăлтăр витĕр çул курăнать,

Куççуль витĕр кун курăнать...

Çунатăм, юлатăн. Ан макăр.

Салтак пек маттур уйрăлар.

Ман çул — çăлтăр витĕр — тап-такăр,

Ман кун — куççуль витĕр — уяр.

Пире çурçĕр çилĕ ыталĕ,

Ачашлĕ кăра шартлама.

Çуталĕ жандармăн медалĕ,

Вăл памĕ çулран аташма.

Спасибо! Савса ывăлларĕ

Мана Сармантей самани.

Юрлар-и, кулса уйрăлар-и?

Тен, ĕмĕрлĕхех... чун савни!..