Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çĕр каçиччен эп выртрăм çывраймасăр

Ылханлă кунсене шĕкĕлчесе.

Ăшра каларăм сăвă сывламасăр,

Чуна кăштах лăплантарас тесе.

Асаттене çуртран кăларнă Сталин,

Çемйипелех çӳретнĕ кĕлмĕçре.

Вара эп хам та ӳсрĕм тăйлăк-тайлăк,

Çамки йăваннă пĕчĕк çеç пӳртре.

Нумай эп хатĕрлентĕм çавăрмашкăн

Кил-çурт, йĕри-тавра хуралтăсем.

Хатĕрленсе çитсен пĕр вăтанмасăр

Вăрларĕç укçана демократсем.

Шанмастăп халĕ эпĕ патшана та,

Ан шан, тесех калатăп ачана та.

I

Паттăрсем çинчен калакан юмахсем çапăçу хирĕнче çуралаççĕ.

Мĕн кăна каламастчĕç пуль Громов пирки! Кампа кăна танлаштармастчĕç пуль ăна!

Пĕр-пĕр ушкăнра ун ятне асăнсанах, пуçланатчĕ вара — итлесе кăна лар. Пĕри хăй курни-илтнине пĕлтерме юлташĕсене пӳлсех васкатчĕ, тепри тата çын курнине те хăй курнă пек туса тыттаратчĕ. Чăнни те, чăн марри те пурччĕ пулас çав халапсенче, çапах вĕсем чуна çĕклетчĕç. Пĕр сăмахпа каласан, пирĕн салтаксемшĕн Громов гвардеец пĕр-пĕр былинăри е юмахри паттăр пекех туйăнатчĕ.

Пирвайхи хут эпĕ çав чаплă танкист çинчен Карпат таврашĕнче илтсеттĕм. Перемышель хулине илнĕ чух фронтри хаçатсем унăн хăюлăхĕ çинчен нумай çырчĕç, унтан вара Громов çинчен чылай хушă нимĕнле хыпар та илтĕнмерĕ. Пĕр çапăçура вăл танкĕ-мĕнĕпех çунса кайнă, терĕç.

Нимĕç фашисчĕсене çĕнтерсен, пире Маньчжурие самурайсемпе çапăçма ячĕç. Кунта вара сасартăках Громов ячĕ тепĕр хут кĕрлесе кайрĕ.

Малтан ку хыпара нумайăшĕ ĕненесшĕн пулмарĕç: пĕрре вилнĕ çын чĕрĕлни çинчен калакан халапа, кирек мĕнле ăнлантарса парсан та, суя тесе шутларĕç. Çапах та ку хыпар тĕрĕсех пулчĕ.

Малалла

Умĕнхи юрă

Эп илтнĕччĕ пĕр юмах-халап

Сар Хĕвел хĕрĕ Хĕвелпи çинчен...

Тахçантан тахçан, ĕлĕк-авалах

Вупăрпа Хĕвел вăрçнă пĕринче.

Тĕттĕм пуçлăхĕ усал Вупăр çав

Хĕвеле çиме хатĕрленнĕ тет.

Хĕвелпи аппа ак каять вăрçа,

Амăшне çăлма вăл шырать меслет.

Ырă амăшĕ ăсатать, пиллет,

Анчах Вупăрĕ вăйлăрах иккен:

Сар хĕре хăйне тыткăна илет;

Амăшне вара тархаслать пике:

«Эс аннем те ман, эс аттем те ман,

Ыр Хĕвелĕмçĕм, çут тĕнче тытан!

Тӳсĕм пар мана хурлăха чăтма,

Ан кулайтăрччĕ курайман тăшман...»

Илтрĕ амăшĕ — çут тĕнче хуçи:

Кăкăрне суса пашалу çăрать,

Тĕттĕм витĕр вăл тăсрĕ ылтăн çип,

Çав çиппи тăрăх çимĕçне ярать.

Хĕвелпи аппа кăшт астиврĕ те —

Çавăнтах ăна вăй-хăват кĕрет;

Юн выля пуçлать пĕтĕм ӳт-тирте,

Вупăрпа вăрçма хĕтĕртет хĕре.

Ак пуçларĕ хĕр тăшмана хирме,

Сăнăлать ăна, ухăлать ăна.

Ак пуçларĕ вăл тĕттĕме сирме,

Малалла

Ăçта пăхсан та ылтăн кĕр пушарĕ —

Вут хыпнă уй-хире те вăрмана,

Юнаçлă та тискер Батыйăн çарĕ

Чĕртсе хăварнă тейĕн таврана.

Вĕçет çĕмрен те сăмалаллă çуткăç —

Хĕрхенĕвĕ хура тăшманăн çук.

Хаяррăн карăнать вун-вун пин ухă,

Парса татманшăн хырçă та налук.

Мулу та, имĕш, кирлĕ мар укçу та,

Вутра тĕп пул, пушар сана хăяв...

Çунать, çапах ăшра хаваслă çутă,

Çунать, çапах чунра кĕрхи уяв.

Кăвак тӳпе те сар хĕвел,

Ем-ешĕл курăк.

Пиçет юман çинче йĕкел —

Пулас çĕн пурнăç.

Пăхсассăн, вăл тетте кăна —

Яка та сарă.

Епле вăл кĕрĕ юмана

Ӳсме вăй парĕ?

Ăçтан вăл илĕ-ха хăват

Терте çĕнмешкĕн?

Вĕт кирлĕ çĕкленме çунат,

Тымар — ӳсмешкĕн.

Тук-тук, эс чĕрĕ-и, йĕкел?

Шалта мĕн санăн,

Çимест-и шĕкĕ е элчел,

Сӳнмен-и шанăç?

Апла пулсан тымар ярса

Кăлар эс çулçă.

Çил-тăвăла тӳс авăнса,

Анчах ан хуçăл.

Кĕреш юман çурат, йĕкел, —

Вăрман илемĕ.

Ан парăн вăхăта. Йĕкер

Пулма тĕлем-и?

Çулла. Кунсем калама çук ăшă тăраççĕ. Тӳпе сенкер, пĕр пĕлĕт татки те курăнмасть. Улăхсемпе çарансем çинче тĕрлĕ чечек çеçке çурать. Вăрманта кайăксен хаваслă юрри илтĕнет. Калăн, пурте çулла çитнĕшĕн савăнаççĕ. Ача-пăча вара пĕве хĕрринчен татăла та пĕлмест. Кунĕпех шывра шăмпăлтатаççĕ.

Пирĕн çуллахи каникул пуçланчĕ. Эпир килте атте-аннене пулăшатпăр, урамра вылятпăр, телевизор курма та, компьютерпа ĕçлеме те ĕлкĕретпĕр. Кану кунĕсем хаваслă та интереслĕ иртеççĕ.

Пĕр кун анне мана пасара кайма чĕнчĕ. Район центрне кайма çав тери инçех мар та, эпир çуранах тухса утрăмăр. Тен, çул çинче мĕнле те пулин машина лартса кайĕ терĕмĕр. Ялтан тухса вăрман патне çывхаратпăр. Çул вăрман хĕррипе выртать. Сасартăк темĕнле тĕлĕнмелле сасă илтĕнсе кайрĕ. Пăхатпăр, нимĕн те çук. Сисмен хушăра пирĕн ума темĕнле асамлă транспорт тухса ларчĕ. Машина тес, машина мар. Самолета та аса илтерет, космос карапĕ пек те, çав вăхăртах çаврака турилкке пек те туйăнать. Акă кабинăран пĕчĕк çынсем тухрĕç. Хăйсем эпир пĕлмен чĕлхепе калаçаççĕ, пирĕн çинелле пӳрнисемпе тĕллесе кăтартаççĕ. Пуçĕсем çинче качака мăйракине аса илтерекен икĕ шĕвĕркке пур. Вĕсем çутала-çутала илеççĕ, темĕнле сасă кăлараççĕ. Эпир аннепе иксĕмĕр хăранипе шалт хытса тăтăмăр. Мĕн тумалла? Кăшкăрас - çывăхра никам та çук. Вăрмана тарас — тарса хăтăлаяс çук. Мĕн пулать те мĕн килет тенĕ пек ниçта тапранмасăр тăтăмăр.

Малалла

Пĕр хĕвеллĕ ăшă ир

Юлташпала иксĕмĕр

Карçынккасем илтĕмĕр,

Кăмпа татма кайрăмăр.

Кĕрхи аслă вăрманта

Ытарма çук илемлĕ.

Ура айĕнчи çулçă та

Пăшăлтатать санпала.

Вăрманта кăмпа чылай,

Татса пĕтерес те çук.

Карçынккасем тулнă май

Киле каяс шухăш çук.

Кăмпа пухса-пуçтарса

Шалтан-шала кĕтĕмĕр.

Каялла тухас çултан

Çухалса та кайрăмăр.

Вăрман тăрăх ута-ута

Ывăнса та çитрĕмĕр.

Ыйхă пуса пуçласан

Эпир ларса кантăмăр.

Уçланкăра ларнипе

Киле эпир çитес çук.

Çавăнпа та юлташпа

Тупас терĕмĕр çула.

Карçынккасем йывăртан

Аран-аран утатпăр.

Утсан–утсан вăрманта

Пĕр уçланка тухатпăр.

Çак уçланкă варринче

Сарăлса ӳсет юман.

Çак тарана çитиччен

Кун пек йывăçа курман.

Тем вăрăмăш туратсем

Çилпе сулкалашаççĕ.

Юман тавра кайăксем

Пит çуйхашса вĕçеççĕ.

Йывăç çинче хăвăл пур.

Çав хăвăла кĕтĕмĕр.

Аслă çулпа утрăмăр,

Пысăк яла çитрĕмĕр.

Малалла

Килĕшсе юлташпала

Веç пайлатпăр çурмалла

Çумăра та,

Шур юра та,

Çурмалла, çурмалла, çурмалла –ла –ла.

Килĕшсе юлташпала

Веç пайлатпăр çурмалла

Кулăша та,

Куççуле та,

Çурмалла, çурмалла, çурмалла –ла –ла.

Килĕшсе юлташпала

Веç пайлатпăр çурмалла

Хаваса та,

Тунсăха та,

Çурмалла, çурмалла, çурмалла –ла –ла.

Килĕшсе юлташпала

Веç пайлатпăр çурмалла

Çак кĕвве те,

Çак юрра та,

Çурмалла, çурмалла, çурмалла –ла –ла.

Вылякансем:

Ольга, 20 çулта, студентка.

Олег, 23 çулта, студент.

Григорий, Ольга куккăшĕ, 35 çулта, бизнесмен.

Шурочка, 30 çулта, официантка.

Çулла. Ирхине. Чукун çул чарăнăвĕ. Умра лармалли вăрăм сак. Унта чаплă тăхăннă Григорий выртать. Питĕ хытă харлаттарса çывăрать. Пĕр енчен Ольгăпа Олег алăран тытса хăвăрт чупса çитеççĕ.

Ольга (унталла-кунталла пăхса шăппăнрах) Каларăм вĕт сана...

Олег. Мĕн каларăн?

Ольга (çав тери кулянса). Шупашкартан Мускава килекен пуйăса çитсе ĕлкĕрейместпĕрех тесе...

Олег (пуçне хыçса) Мĕнле-ха апла?.. (Алăри сехечĕ çине пăхать) Халь вара пиллĕк кăна-çке.

Ольга (анасласа) Чăнах-и?

Олег. Чăн пулмасăр. Атя-ха, сак çине ларса канар.

Ольга. Пуйăс тепĕр сехетрен килсе çитĕ, унччен пăртăк та пулин тĕлĕрсе илес.

Ольгăпа Олег урисене хуçлатса çывăракан Григорипе юнашар лараççĕ те пĕр-пĕрин çумне тайăнса тӳрех çывăрса каяççĕ. Лешĕ хыттăн харлаттарса илнĕ вăхăтра кăна çамрăксем хăраса вăранса ун çине тĕлĕнсе пăхса илеççĕ те çавăнтах тепĕр хут çывăрса каяççĕ. Григорий вăранса каять те тăрса ларать, шăнса кайнипе чĕтре-чĕтре юнашар ларакан хĕр çумнерех шуса ларать. Ольга, çывăраканскер, хăйĕн пуçне Гоигорий хулпуççийĕ çине хурать. Лешĕ савăннипе Ольгăна аллипе ыталаса илет те хаш! сывласа çывăрса каять. Олег хĕре ыталас тесе аллине тăсать те Григорий хăлхине ярса тытать. Лешĕ вăранмасăрах каччă алли­не темиçе хут та çапса илет. Олег вăранса куçне чалт! уçать. Сиксе тăрса Ольăпа Григорий ыталанса питĕ илемлĕ çывăрнине курсан куçне чарса, çăварне карса пăрахать. Шăп çав вăхăтра вокзалти ресторан официантки Шурочка пырса тăрать. Вăл та вĕсене курса тĕлĕннипе ним калама аптăрать.

Малалла

Чипер космос, эс каçпа

Хаклăн курăнатăн.

Хĕвел тухма пуçласан,

Тарса çухалатăн.

Хитре чухне космоса,

Вĕçсе каяссăм килет.

Çалтăрсем вара унта,

Пуçтарассăм ман килет.

Çут тĕнче мĕнле хитре,

Çăлтăрсем пулсан.

Космоса çити вĕçсен,

Çăлтăр пуçтарсан.

Тусăм, космоса çитсен,

Çăлтăр илсе кил эс.

Çалтăрсем пĕчĕк пулсан,

Тултарса кил эс.

Тултармалли пулмасан,

Канаш парăп эп сана.

Хĕвна чик эс çăлтăра,

Аса илсе эс мана.