Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Кинори пек, пĕрремĕш хут...

Каçпа, çунмасть килте çурта,

Çут черккере чӳхе эрех,

Ан ыйт нимскер çумра.

Хăрав ерсен туйăмсене

Çĕнтерĕн черккепех.

Чăн савăш мĕн вăл иккенне

Паян сан пĕлмеллех.

Пит ан хăра та ан хумхан,

Çĕр ыйтура пуçпех ан çĕт.

Сив ернĕ ăшă ытамран

Айван яш тух та çĕт.

Каçхи çут çăлтăр çухалсан

Чĕтренчĕ хĕрлĕ шурăм пуç...

Пĕрремĕш хут ку пулчĕ сан,

Эс ан кулян ним чуль.

Пĕррехинче эпир аттепе Енĕш шывĕ хĕррине кайрặмặр (пирĕн енчи шыв çавặн пек ятлặ. Эпир Чặваш Республикине кĕрекен Сĕнтĕрвặрри районĕнчи Октябрьски ялĕнче пурặнатпặр). Эпир час-часах шыв хĕррине пулặ тытма çӳретпĕр — ку пирĕн юратнă ĕç.

Ĕнĕш çыранĕ çурхи кунсенче уйрăмах хитре. Вăл чечексемпе йывăçсен шăршипе хăй ытамне илет. Ахальтен мар ĕнтĕ кашни çулах эпир, шкул ачисем, çыран хĕррипе йывăçсем лартатпăр. Вунпилĕк çул каялла лартнă йывăçсенчен халĕ çав тери илемлĕ вăрмансем пулса тăнă. Пырса курасчĕ сирĕн пирĕн тăрăха.

Килĕшекен вырăн тупрăмăр та çав тĕлте канма ларма шутларăмăр. Кăвайт чĕртнĕ хыççăн пулă тытма пикентĕмĕр. Мана атте тăван ял историйĕпе паллаштарма пикенчĕ, ял тăрăхĕнче вырнаçнă çырмасемпе — урăхла каласан, ялпа çыхăннă материалсемпе. Сисĕнмесĕрех икĕ сехет иртсе те кайрĕ. Каяс тесе пуçтарăннăччĕ, анчах та пире ачасен хытă сассисем тытса чарчĕç. «Кам çӳрет-ши кунта? Айван пулăçсем–ши?» — интересленчĕ ман атте. Ачасем пире асăрхамарĕç, анчах вĕсен калаçăвĕнчен эпир çакна ăнлантăмăр: вĕсем кунта ырă шухăшсемпе килмен иккен. Ман атте ачасем хыççăн тата сăнама пикенчĕ.

Малалла

Юрататăп çĕрĕме,

Юрататăп ялăма.

Юрататăп кил-йыша,

Юратаптăп тăвана.

Юрататăп Ĕнĕше,

Юрататăп çырмана.

Юрататăп улăха,

Юратаптăп эп сана.

Пахи çук тăван килтен.

Пахи çук çав аннерен,

Пахи çук ман аттерен

Пахи çук асаннерен.

Пахи çук асаттерен

Пахи çук Тăван Енрен.

Тăван çĕрĕм — Тăван Ен

Чип пахи эс — Тăван Ен!

Асамлăха эпир шыратпăр,

Ав, асамлăх — пахчара.

Каталăхра ак хыр асамлăн

Тăрать, ак хурăн раççара.

Асамлăхĕ шыв хĕрринче те!

Тăван кĕтесĕм ешерет!

Шкул пахчинче чее çырли те

Кашни çурхи кунах чĕнет.

Тĕкĕрлĕксем нумай ман ялăн.

Пуян вăл ырă çынсемпе.

Вĕсем çĕрне кунне пĕлмесĕр

Упраççĕ Тăван Енĕме.

Çырма, шыв-шур, ав пăх хĕл каçăн

Тăрать сип-симĕс тумтирпе.

Сан кил кунта пус-кил, тăванăм.

Упрар-ха ĕмĕр — ĕмĕре.

Эпĕ таçта-таçта инçетре пĕлĕтсем хушшинче çунатсăрах — алла сарнипелех вĕçетĕп. Вĕçсе ывăнсан шурă та кăпăшка пĕлĕтсем çине ларса канатăп.

Çакăн пек урасене сулласа ларнă вăхăтра темле майпа аялалла пăхса илтĕм. Аялта пĕр кăвак çăмха. Манăн çак япала мĕн пулнине питĕ пĕлес килчĕ. Эпĕ сăнă пек аялалла вирхĕнтĕм. Çăмха патнелле çитеспе ăна сăнаса пăхма тытăнтăм. Çак çăмха шывран тăрать иккен. Хырăм выçса кайнипе эпĕ çӳлелле вĕçсе хăпартăм та пĕлĕт çине канма выртрăм. Çавах та çак çăмхана куçран вĕçертместĕп. Манăн унпа малалла мĕн пулнине пĕлес килет. Çакăн пек сăнаса выртнă вăхăтрах кăвак çăмха чĕтренсе илчĕ. Вăл пĕр самантрах чăпарланчĕ: вырăн-вырăнпа хăмăр, сарă, симĕс тĕссем курăнма пуçларĕç. Ку манна пушшех кăсăклантарса ячĕ. Эпĕ каллех аялалла вирхĕнтĕм. Васкамасăр çăмхана пăхса çаврăнтăм, кашни тĕс патĕнче чарăнса тимлĕн сăнарăм. Тĕлĕнсе пĕтерейместĕп: мĕн япали ку? Паçăр йĕри-тавра шыв кăначчĕ: халĕ вара пуш хирĕ те, вăрманĕ те, сăрт-тăвĕ те, çырми-çатри те, юхан-шывĕ те — пурте пур! Анчах çав вăхăтрах манна кичем пулса кайрĕ: йĕри-тавра пĕр чун та, сас-хура та çук — шăп! Каялла вĕçсе улăхрăм та пĕлĕт çине выртса тарăн ыйха путрăм.

Малалла

Ах, епле илемлĕ-çке

Çуллахи шăрăх кунсем!

Юлташпа иккĕн эпир

Савăнатпăр выляса.

Улăхри таса кӳлле

тăтăшах çӳретпĕр,

чăмпăл-чăмпăл тутаратпăр

алăпа та урапа

е тытатпăр вăлтапа

тутлă-тутлă карасне.

Юрататпăр çӳреме

ялти вулав керменне.

Ак паян Ванюк унта

тупрĕ чаплă кĕнеке

«Океан» ят панăскер.

— Ах, тăвасчĕ, — тет Ванюк,

— ман мăнаçлă пĕр карап.

Карап çӳрĕччĕ пĕрмай

океансен тĕпĕнче.

Унăн чӳречисенчен

курăнĕччĕ пит аван

шыври чĕрчун пурнăçĕ...

Ванюк ĕмĕчĕ мана

тыткăнларĕ пĕтĕмпех.

Ăна итлесе ларса

путнă тарăн шухăша.

Васкаса пыратăп эп

капитан каютине.

Приказ панă пухăнма

пур пулăшакансене

хăй патне Иван Иванч.

— Лăпкă океан паян

пит хăрушă инкекре, —

тет вăл çирĕп сассипе. —

Пĕр çулхине çакăнта

космосри «Мир» станцие

кивелсе çитнипеле

путарайнă ăсчахсем.

Хăш-пĕр элеменчĕсем

атмосфера сийĕнчен

тĕрĕс-тĕкел тухайнă

Малалла

— Пит йывăр, тусăм, пит куççульлĕ

Çĕртен шăтса пĕрле ӳссен,

Пит йывăр, тусăм, пит куççульлĕ

Сив пăчкăпа икке татсан.

Чĕрем çинче суран тӳрленмĕ

Куççуль тăкса тасатнипе,

Чĕрем çинче суран тӳрленмĕ

Иртнин инçет кĕсенĕпе.

— Чĕр чух санпа эп ĕмĕр пулăп,

Чунпа чĕре ман уйрăлми,

Чĕр чух санпа эп ĕмĕр пулăп

Ман вилĕм — юрату çумми.

Хăв чĕрере эс йăтса çӳрĕн,

Хăв чĕрере, саван савни,

Хăв чĕрере эс йăтса çӳрĕн

Тăван çĕрпе тăван киле.

— Анчах мĕнпе хупланăп эпĕ

Çынсен сиплевсĕр шелĕнчен?

Анчах мĕнпе хупланăп эпĕ

Çĕр сиввипе тĕттĕмĕнчен?

— Уйрăлура çиçет малашлăх,

Эп манаймас сана, кĕтеп.

Уйрăлура çиçет малашлăх,

Калла килетпĕр — эс те эп.

— Енчен хыпарсăр çухалсассăн,

Кун-çул çути пулсан кĕске,

Енчен хыпарсăр çухалсассăн

Хур акăш çулĕн леш енче?

— Эп саншăн çеç вара кĕл тăвăп

Утса анма çак çĕр çине,

Эп саншăн çеç вара кĕл тăвăп

Чĕр сывлăш кĕтĕр ман киле.

Малалла

Килĕмре никам та пулмĕ

Каçхи сĕм пуçне никам

Хĕл кăна кăштахçă курнĕ

Пуш, чаршавсăр кантăкран.

Урамра шур юрĕ çăвĕ

Лăпкăн çеç, лапка ӳксех.

Пӳрт тăрри те юр çеç тăрĕ,

Пӳрт тăрри, юр – тек нимскер.

Ак, каллех пас тытнă тейĕн,

Ак, каллех чун ыратать,

Пĕлтĕрхи хĕл айĕн-çийĕн

Тунсăхпа пĕрле юрлать.

Ак, каллех чуна йĕплеççĕ

Каçарман сив айăпсем -

Чӳречен хура хĕресĕ

Хулана мухтанăçем.

Чаршава тем хускатса кĕç

Чун чĕтревĕ илтĕнсен,

Шăплăха утасласа эс

Ман малашлăх пек кĕрен.

Алăкра курнатăн эсĕ

Темле шурă тумпала,

Юр пĕрчи те, тен, çĕлеççĕ

Çан пек шурă çитсăпа.

— Сашок, пĕлетĕн-и, ĕнер телекпа НЛО кăтартрĕç... Пĕлетĕн-и, чăн-чăнах турилкке пек çакăнса тăрать… Таçта Воронеж патĕнче тет-и…, — хашка-хашка хуса çитрĕç çиччĕмĕшĕнче вĕренекен Сашука Петюкпа Ваçлей. — Пĕлетĕн-и, çутатать хăй… — çаплах калаçать Ваçлей. Чĕмсĕр Петюк çеç ним чĕнмест.

— Тупнă тĕлĕнмелли… Çынсем тахçанах курнă ăна, — тин сăмах хушрĕ Сашок.

— Ху курнă-им? — тусне тĕлĕнтерейменшĕн кӳренсе ыйтрĕ Ваçлей.

— Курасса курман та илтессе илтнĕ.

— Эх, ман чăн–чăн НЛО курасчĕ! — çаплах ĕмĕтленчĕ Ваçлей.

— Мĕн тăваттăччĕ-ши?

— Мĕн тăваттăмччĕ? Пĕлетĕн-и, вĕсем пирĕн Çĕре туртса илесшĕн тет, халь разведкăна килеççĕ тет… Эп ăна тытаттăмччĕ те тĕпчеттĕмччĕ…

— Тытнă тет пĕри… шăши хӳри… Тыттараççĕ сана, кĕтсех тăр. Ку таранччен сан пек геройсем пайтах пулнă пуль.

— Ху мĕн тăваттăнччĕ-ши?

— Эп-и, эп-и… Çук вĕсем — НЛОсем, шухăшласа çеç кăларнă вĕсене, — хăпасшăн пулчĕ тусĕсенчен Сашук.

* * *

Паян Сашуксен кĕтӳрен сурăх путекĕ килмен. Пăрамланă хыççăн амăшĕ икĕ эрне килтех тытрĕ ăна. Паян вара кĕтĕве кăларса ячĕ.

Малалла

Шахтёр ĕçлет шахтăра, хуп-хура!

Тĕттĕм путăк-шăтăкра, çурăкра.

Алла тытать ламппине, çуттине,

Чарлан сăмси майлине — кайлине.

Вăрăм труба тытăнать çухăрма,

Шахтерсене çĕр айне йыхăрма.

Шахтёр çитет ĕç патне вăхăтра,

Ун çĕр пӳрчĕ пит ирсĕр, пит лутра.

Çухрăм ытла çĕр айне вăл кĕрет,

Упăте пек, упа пек вăл çӳрет.

Çӳлĕ тусем, тайгасем çĕмĕрет,

Ун сывлăхĕ вăхăтсăр çĕмрĕлет.

Мĕльюн-мĕльюн çул авал вутпала

Çунса пĕтнĕ, чулланнă вăрмана

Çĕр айĕнчен кăларать çĕр çине,

Хăрăм вĕçет тĕтĕм пек хăй çине.

Тулать хăрăм хăлхине, куçсене,

Усал сывлăш çĕмĕрет пуçсене.

Хăрăм сывлать сăмсине, çăварне,

Лĕкĕ ларать ӳпкине, пĕверне.

Çур ĕмĕрне шахтăра пурăнать,

Тискер кайăк евĕрлех курăнать.

Пĕтнĕ, вилнĕ йывăçа, курăка

Чĕртсе вилĕм ыйхинчен вăратать.

Индустрие ура çине тăратать,

Хуласене, ялсене çутатать.

Шахтёр йывăр ĕçĕпе, асаппе,

Унăн вăйлă аллисен уссипе

Пĕтĕм тĕнче ахăрать, çухăрать,

Ĕç халăхне пĕрлешме йыхăрать.