Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Унăн мĕнпур шанчăкĕ

Пусри тырă çинчеччĕ,

Анчах ани татăкĕ

Ытла-ытла кĕскелчĕ.

Ансăрне те ансăр вăл,

Хыттине те хытă вăл.

Акнă тырă ӳсмерĕ,

Пӳлме тĕпне кĕмерĕ.

Ани çинчен килнине

Çисе ярса пырать вăл,

Макаçейрен илнине

Куланая сутать вăл.

Ун хыçĕнчен ачисем

Çĕтĕк-çурăк пыраççĕ;

Витĕр курнаç шăммисем...

Çăкăр хытти кăшлаççĕ.

Пуян çынсем чей ĕçеç, —

Тăлăх арăм ачисем:

«Анне, шыв çук пирĕн», — теç.

Эй, шеремет çыннисем!

Сире çутă тĕнчене

Хурлăх курмах янă пуль;

Вăрăм хутаç мăй çине

Турах çакса янă пуль.

Эсир мĕн чул йĕретĕр,

Сирĕн йĕни шутра мар.

Эсир мĕн чул ĕçлетĕр,

Çапах эсир тутă мар.

Сире çынсем çапсан та,

Эсир ăна чăтмалла;

Сире мăшкăл тусан та,

Эсир çынна пăхмалла.

Кашни сире, выльăх пек,

«Эй, эй!» тесе çеç чĕнет;

Алăк панчи шăпăр пек,

Малалла

Курăк çеçки пулăттăм;

Тутлă шерпет ĕçĕттĕм,

Капăрланса ларăттăм —

Çукка-мĕне пĕлмĕттĕм.

Партас пулă пулăттăм:

Çутă кӳлĕре ишĕттĕм,

Йăр-йăр чăмса выльăттăм —

Хуйха-суйха пĕлмĕттĕм.

Шăпчăк кайăк пулăттăм:

Сад пахчинче вĕçĕттĕм,

Кунĕн-çĕрĕн юрлăттăм, —

Куççуль мĕнне пĕлмĕттĕм.

Ăмăрт кайăк пулăттăм:

Ирĕклĕхе çӳрĕттĕм,

Пĕлтрен çӳлте явнăттăм —

Чуралăха пĕлмĕттĕм.

Стюардесса пире çулçӳрев ăнăçлă иртнĕ пирки саламланă май пирĕн самолет Чăваш енĕн тĕп хули — Шупашкар патне çывхарса пыни пирки пĕлтерчĕ.

— Тинех киле çитетĕп. Еплерех тунсăхларăм сансăр, савнă Шупашкарăм!

Сывах-и, мана кĕтсе илме хатĕр-и? — чĕрем сиксе тухасла тапать.

— Тинех, тинех киле çитетĕп. Часрах тăван яла çитесчĕ, часрах аннене савăнтарасчĕ!

Самолет Шупашкар çийĕн вĕçсе çаврăнчĕ. Чӳречерен Анне-палăк пире икĕ аллине сарса кĕтсе илни курăнать. Ун йĕри-тавра фонтансем ялкăшаççĕ, вĕсем те пире хапăл пулас!

Кĕçех самолет аэропорта çитсе чарăнчĕ. Çул çинче паллашнă туссемпе сывпулашса автобус остановкине вĕçтертĕм. Шăпах тăван яла — Штанаша каякан рейс пулчĕ, çийĕнчех билет туянса çула тăхрăм. Пирĕн яла халĕ кашни çур сехетрен автобуссем çӳреççĕ. Президент программине пурнăçласа ял витĕр тухакан çула юсаса çĕнетрĕç. Шупашкара каймалли çул самаях кĕскелчĕ, çул укçи те, Шупашкара çитмелли вăхăт та сахалланчĕ.

Ман чемоданра аттепе аппасем валли Великобританире туяннă сувенир-парнесем, урокра усă курмалли тĕрлĕ кĕнеке-брошюра, фоторепродукцисемпе картинăсем, тĕрлĕ хулара туяннă открытка комплекчĕсем, Великобританире усă куракан укçа, вĕсемшĕн аппасем те, анне те савăнаççĕ ĕнтĕ, унпа урокра усă курĕç, вĕсем виççĕшĕ те акăлчан чĕлхи вĕрентеççĕ. Сувенир-рюмка наборĕ «Лондонри паллă вырăнсем» ятлă. Кашни рюмка çинче Лондон хулин пĕр-пĕр паллă çуртне ӳкерсе хунă, ман шутпа ку набор аттене килĕшмелле. Елена валли — майка-сувенир, Рина валли — Биг Бен статуэтка. Аннене тĕлĕнтерме музейăн сыхлавçин, ăна акăлчансем бифитер тесе чĕнеççĕ, статуэткине туянтăм. Кунсăр пуçне Штанаш шкул ачисен вырăсла-акăлчанла юмахсен кĕнеки. Асанне валли мĕн туянни халлĕхе вăрттăнлăх пултăр.

Малалла

Сехетсене калла куçар -

Виç минута, куна, çула,

Сехетсене калла куçар -

Юратăва таврар калла.

Сад пахчине кăрлач хупларь

Сив кантăкра эреш тĕрле...

Сехетсене калла куçар –

Кил ман пата пирвайхилле

Сехет йĕппи, сехет йĕппи – шав малалла,

Сехет йĕппи, сехет йĕппи чупать мала.

Эпир тем маннă кай юратура,

Вăл таврăнмĕ, вăл таврăнмĕ калла.

Сехетсене калла куçар –

Сăмах та кӳренӳ кунне.

Сехетсене калла куçар,

Чи юлашки сăмахсене.

Сехет ани çинче хăвар

Хăв юрату ятне,

Сехетсене калла куçар –

Юрат мана, малтанхине.

Сехет йĕппи, сехет йĕппи – шав малалла,

Сехет йĕппи, сехет йĕппи чупать мала.

Эпир тем маннă кай юратура,

Вăл таврăнмĕ, вăл таврăнмĕ калла.

Хыпар илтĕм «Хыпар» çинчен:

«Хыпар» хаçат пĕтнĕ иккен.

Савăнăç мар кӳчĕ хыпар:

Кӳчĕ хуйхă — савăнăç мар.

Хĕскĕч хĕстерчĕ чĕрене,

Ыраттарчĕ пуç мимине.

Епле эпир кулянмăпăр?

Епле-ха хурланмăпăр?

Вăл вĕт чăваш халăхĕн

Пĕртен-пĕр хаçачĕччĕ.

Хамăр халăх пурнăçĕн

Сăнне паран тĕкĕрччĕ.

Тата вăл ĕç халăхне

Ăна-кăна вĕрентетчĕ,

Ялти тĕттĕм чăвашсене

Çĕнĕ хыпар кӳретчĕ.

Хаçат кăларакан халăх

Культурăллă халăх шутĕнче,

Хаçат çине ӳкнĕ чĕлхе

Чыслă чĕлхе хисепĕнче.

Пирĕн «Хыпара» хупни

Пулать чăваш халăхне

Ним вырăнне хуманни,

Çул паманни ун чĕлхине.

Куна чăтма хал çитмест,

Кунпа халăх килĕшмест:

Чăваш хаçачĕ пулмаллах,

Уншăн пирĕн тăрăшмаллах.

Авал, патша пур чухне...

Пирĕн чăваш яльсенче,

Вăрттăн çĕрте пытанса,

Йăвашланса, вăтанса

Пĕр саркайăк пурăннă —

Пит имшеркке курăннă.

Ăна чăваш ваттисем

Çĕрне-кунне пĕлмесĕр,

Хĕлĕн-çăвĕн ĕçлесе,

Хырăç-марăç тӳлесе,

Хĕрӳ ĕçре, туйсенче,

Уявсенче, уйсенче

Ачашласа усранă.

Юнлă патша тарçисем

Ăна сума сумасăр,

Ним вырăнне хумасăр,

Кулса тăнă хурласа,

Хуласене ямасăр,

Çӳреме çул памасăр.

Халĕ ĕнтĕ вăл кайăк

Хулара та пурăнать,

Таçти çĕршывсенче те

Вутăн-хĕмĕн курăнать.

Сасси лайăх юрлама,

Юрри хитре итлеме:

Революци ырлăхпе

Хăй тытăнчĕ питлеме.

Юрла-юрла, сар кайăк,

Шăпчăк сас пек сассупа!

Санăн юнна ĕçекен

Тăшман сăнни хуçăлчĕ!

Сана ирĕк янрама

Аслă тĕнче уçăлчĕ!

«Акă çитрĕ çуркунне!

Тухăр çынсем уçăлма:

Сив хĕл кайрĕ хăй килне —

Çитрĕ вăхăт ырă курма!»

Пире каларĕç çапла.

Ĕнентĕмĕр ачалла:

Пӳртрен тухрăмăр тула,

Но пулчĕ таврăнмалла.

Çитмен пулчĕ çуркунне:

Пур тавралла юр выртать,

Çил çаврăннă сивĕ енне —

Витĕр вĕрет те шăнтать.

Вылякансем:

Успенди, Успенди амăшĕ Анеле — Карпас планета çыннисем;

Эльза — 5-мĕш класра вĕренекен хĕр ача, 12 çулта;

Эдик — Эльзăн пиччĕшĕ, 14 çулта;

Эльзăн асламăшĕ — 78 çулта.

Салтаксем

Урталак патша

Миникат — çар пуçĕ

Пьесăри ĕçсем 31-мĕш ĕмĕрте пулса иртеççĕ.

1-мĕш курăну

Пӳлĕм. Каç. Чӳрече витĕр çăлтăрлă тӳпе курăнать. Алтăр çăлтăр чӳрече тĕлĕнчех. Эльзăпа Эдик пӳлĕмре хăйсем кăна. Эльза тӳпене пăхса, тарăн сывлăш сывласа.

Эльза. Алтăр-çăлтăр — çич çăлтăр, çиччĕ каласан сăвап пултăр…(Пӳрнисене хуçлатса пырать, 5 каласан чарăнать).

Эдик. Пиçмерĕ, пиçмерĕ... Тытăнмалăх та çукчĕ. (Тӳпенелле кăтартса). Пăх-ха, пăх, Эльза, çăлтăр ӳкрĕ.

Эльза. Тӳпере мĕн чухлĕ çăлтăр, çавăн чухлĕ чăваш теççĕ. Мĕн тери анлă, илемлĕ çӳлти тĕнче…

Эдик. Улăхса курасчĕ-çке унта….

Эльза. (Йĕкĕлтесе) Улăхса курасчĕ....

Эдик. (Хирĕç) Алтăр-çăлтăр — çич çăлтăр..

Малалла

Эх, Турăçăм, Турăçăм!

Пур-и эсĕ, çук-и эс?

Сана пĕрре вăрçмăттăм —

Анчах вăрçма хал çитмест.

Мĕншĕн эсĕ çынсене

Ытла питĕ чармастăн?

Мĕншĕн эсĕ вĕсене

Пит ирĕке яратăн?

Эпĕ, сан пек пулсассăн

Ирсĕрленме памăттăм!

Сан пек вăйлă пулсассăн —

Çылăх çипне татăттăм!

Пĕтĕм этем чĕрине

Вĕр çĕнĕрен тăвăттăм,

Пĕтĕм çылăх шухшине

Пуçа кĕме памăттăм.

Çынсен манăн алăра

Усал тума пĕлмĕччĕç,

Хуть те мĕнле вăхăтра

Пĕр ырă çех тăвĕччĕç.

Ваттисене пчиккисем

Тайла-тайла çӳрĕччĕç,

Ясар, вăрă чĕресем

Вăл çынлăха тумĕччĕç.

Никам урам варринче

Эрех ĕçсе ӳкмĕччĕ.

Святой ӳсĕ умĕнче

Çын карманне касмĕччĕ.

Вырсарни кун çитсессĕн,

Хам чирĕке пухăттăм.

Чирĕкăшне кĕрсессĕн,

Кулкалама памăттăм.

Сан пек пулсан, кашнине

Пĕр пек татăк парăттăм.

Ытлашшине — çуккине

Пай памалла тăвăттăм.

Ял вĕçĕнче школ ларать...

Йĕри-тавра казак тăрать...

Учителе тытса тухрĕç,

Мĕн айăпне каламарĕç.

Вĕренекен ачисем

Кăшкăрса ячĕç, мĕскĕнсем,

Ĕсĕклесе макраççĕ,

Вĕрентекен патне туртнаççĕ.

Ак пĕр ачийĕ тăрать,

Çапла макăрса калать:

«Эй, савнă вĕрентекен,

Пире ăса кӳртекен,

Эсĕ пире юратрăн,

Атте вырăнне пултăн,

Пире ырра вĕрентрĕн,

Пиртен эсĕ йĕрĕнмерĕн,

Пур халăхшăн тăрăшрăн,

Хушăн эс кулянмарăн.

Халь пирĕнтен уйăрлан,

Пире хуйăха хăваран.

Сана урăх курас çук,

Сан сăмахна илтес çук,

Шыраса та тупас çук,

Макăрса та çăлас çук.

Эпир сана манмăпăр,

Сан пек пулма тăрăшăпăр,

Санăн ятна сарăпăр»...

Ача çакна каласан,

Вĕрентекенĕ куççульпе,

Çӳлелле пăхса, ерипе

Акă çапла каларĕ:

«Эй, юратнă ачамсем,

Ан макăрăр, ман чунсем!

Мана тытса хупсан та,

Ĕç тăвасси хăвăрта:

Эп тахçанах каланă,

Эсир ăна тăнланă».

..................................

Малалла