Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Пĕррехинче эпĕ аттене каларăм:

— Атте, манăн тинĕс хĕррине кайса курас килет.

— Ыранах каятпăр, — терĕ вăл пĕр тĕлĕнмесĕр.

Эпĕ савăнсах кайрăм, тӳрех анне патне чупса кайрăм.

— Анне! Эпир ыран тинĕс курма каятпăр! Эсĕ те пĕрле пыратăн пуль?

Анне те питĕ савăнчĕ. Каç пулчĕ, çывăрма выртрăмăр. Час çывăрса каяймарăм:

— Хăçан ыран пулать-ши? — тесе шутлатăп. Тĕлĕкре те тинĕсре ишсе çӳретĕп пек.

Çĕр иртсе кайрĕ, атте сăмахне тытрĕ, ирех япаласене пуçтарма пуçларăмăр. Пĕрле бинокль та, фотоаппарат та, апат-çимĕç те илтĕмĕр те çула тухрăмăр. Нумай пулчĕ-и, сахал-и, ак тамаша! Пирĕн умрах тинĕс сарăлса выртать!

Атте пире каларĕ:

— Айтăр тинĕсе кĕрсе каяр, — терĕ. Кăштах хăратпăр пулин те аттене итлерĕмĕр, унпа пĕрле тинĕселле ишсе кĕрсе кайрăмăр. Хам та тĕлĕнсе кайрăм. Эпĕ, нихăçан та ишме пĕлменскер, лайăхах ишетĕп. Анне те тĕлĕнсе кайрĕ:

— Эпĕ паян васкаса тухнипе куçлăха киле манса хăварнă, куçлăхсăр япăх кураттăмччĕ. Халĕ вара куçлăхсăрах питĕ лайăх куратăп!

— Ку тинĕс асамлă пулмалла. Çак таврара асамлă тинĕс пур, — тетчĕç ваттисем. Эпир çав тинĕсе лекнĕ пулас, — ăнлантарать атте.

Малалла

(Пĕрререн вунна çити)

Ку, пĕрремĕшĕ, — пĕрре,

Çинçешке, хыткан сĕре.

Ку, ак, иккĕ текенни,

Лайăх ăйăр евĕрли,

Авнă хăй мăйне епле,

Перĕнет хӳри çĕре!

Иккĕ хыççăн, пăх та кур,

Виççĕ утрĕ пит маттур.

Çурма икĕ ункăпа

Виççĕ виççĕмĕш тăрать.

Виççĕ хыççăн тваттă тухрĕ,

Ун аллийĕ темшăн кукăр.

Авă, курăр, явăнса

Пиллĕк тухрĕ ташласа:

Аллисем таçта çӳлте,

Ури авăннă çĕрте.

Улттă мăн çăра пекех,

Тимĕрленĕ çеккĕлпех.

Çиччĕ калăн турчăка,

Пĕртен-пĕр кăна ура.

Саккăр икĕ сушкă пек,

Ма пулман-ши çыххипех?

Тăххăр цифра тĕнчипех

Кутăн тăнă улттă пек.

Вăл пуç хĕрлĕ тăрсанах

Улттăна каять куçсах.

О пек цифра пур иккен,

«Ним çук,» — тет пулсан пĕччен.

Хăй хитре вăл, çаврака,

Пĕлтерет çапах çукка.

Çырăн пĕрре ун умне,

Хытса кайăн тĕлĕнсе.

Малалла

Ăçта çеç çитмерĕм пулĕ

Хам кĕске кунçулăмра.

Поэт çулĕ — пурнăç çулĕ, —

Ĕмĕр çуннă çулăмра.

Миçе хут-ши вилтĕм-çунтăм, —

Юрăçа вилĕм тивмест.

Ман çĕршывăм — килĕм-çуртăм —

Ывăлне вилĕм сĕнмест.

Паттăрне парать вăл пурнăç,

Хăй юнне парать чунне.

Вилĕме çĕнсе кам курнă

Вăл çавна парать чапне.

Çӳремерĕм ятшăн-чапшăн

Ачалла пăшал тытса,

Хам çĕршывшăн та чăвашшăн

Эп çӳрерĕм юн тăкса.

Таврăнманшăн тусăм-йышăм

Эп çӳреп тĕнче касса,

Юрăçа, эс, халăх, йышăн

Ал парса та ыр сунса.

Çулăмра пĕтнĕ тус-тантăш

Калайман сăмахсене

Каласа çӳреп пĕр тăтăш,

Тĕл пулса тăвансене.

Хыçăмра Тутар çĕршывĕ,

Умăмра Чăваш тĕнчи, —

Пурăнсан этем ыр-сывă,

Ма пулмасть тăван панче?

Тутарта пур савнă ялăм —

Чăваш ялĕ Раккасси.

Туçине тата мĕн калăн —

Вăл та манăн хунькасои.

Эпĕ хам тутар чăвашĕ,

Малалла

Юлташăмпа çулçӳреве кайма шутларăмăр. Аля тусăм мана ăна кукамăшĕ тĕнче хĕрринче пĕр тĕлĕнмелле кермен пурри пирки пĕлтернине каласа пачĕ. Çав керменте пурăнакансем нихăçан та вилмеççĕ-мĕн.

Ир çинче карап çине лартăмăр та çулçӳреве тухрăмăр. Кайсан-кайсан пĕр хулана çитрĕмĕр. Çак хула майри пире курсан питĕ савăнчĕ, тутлă апат-çимĕçпе хăналарĕ, пылпа чей ĕçтерчĕ, çывăрма вырăн сарса пачĕ. Вырăнĕ çав тери кăпăшка. Выртнă-выртман çывăрса кайнă. Тутлă тĕлĕксем курса çывăрнă. Ир çинче пирĕн умра каллех тулли сĕтел. Апатлантăмăр та çула пуçтарăнтăмăр. Хула майри пире ярасшăн мар, хăйĕн çĕр-шывĕнче хăварасшăн.

— Эпĕ тĕрĕ тĕрлеме юрататăп, йĕпсем пĕтсе çитсен эпĕ вилетĕп, мана йĕпсем тупма пулăшăр-ха, — тет вăл.

Юлма килĕшмерĕмĕр, анчах та йĕпсем тупса килме шантартăмăр. Вăл пире асамлă патак парнелерĕ. Унччен те пулмарĕ, эпир тĕнче хĕрне çитсе тăтăмăр, шăпах кермен умне. Эпир килессине такам пĕлтернĕ, пире кĕтсе илчĕç, кермене илсе кĕртрĕç. Керменти патшана хамăрăн çулçӳрев тĕллевĕ çинчен каласа кăтартсан вăл пачах та тĕлĕнмерĕ.

Асамлă керменпе паллашрăмăр. Тĕлĕнмелли кунта çав тери нумай: эпир палламан чĕрчунсем чупса çӳреççĕ, пирĕнтен пачах та хăрамаççĕ. Кайăксем умранах вĕçсе иртеççĕ. Йывăçсем те пире пуçĕсене тайса саламларĕç. Шел, киле каймалли вăхăт çитрĕ. Киле таврăнас умĕн патша пире тĕрĕ тĕрлемелли йĕпсем парнелерĕ. Ăна хула майрине парнелерĕмĕр. Вăл питĕ хĕпĕртерĕ. Асамлă кермен хуçин йĕпĕсемпе эпир хамăр та тĕрĕ тĕрлеме вĕрентĕмĕр.

Пурăнтăм та пурăнтăм,

Каç пулттине сулăнтăм.

Çавах вилĕме кĕтмен,

Çутă кунран сивĕнмен.

Курпун мана кукăртрĕ,

Пуçа пушхир çыпăçрĕ,

Çавах туя алра мар,

Чир чăпăркки маншăн мар.

Хура кунсем хӳтерчĕç,

Нуша кукли çитерчĕç.

Çавах пурнас шанчăка

Эп памарăм анчăка.

Йывăрлăхĕ йышсăр мар,

Çитменлĕх те çуккă мар.

Çут тĕллев пулсан çавах

Çын талпăнать малаллах.

Кашнин пулать-тĕр ут яни,

Çил кăларса çунатланни:

Лашу — чĕрӳ,

Йĕнер — шăпу,

Ытти — çынсем мĕн шутлани.

Хуçи мĕнле ятуллăрах —

Çапла ятуллă урхамах...

Мана — пĕрремĕш вырăн мар,

Йышпа пулнийĕ аванрах.

Айта, çӳренĕм, ыткăнар,

Ăмăртура эс вут кăлар!

Чим, эс çаплах тăран иккен?

Ах, тăллуна епле салтар?

Каç енне чуста эп хурăп,

Витĕп ăшă тирпеле,

Йӳçтĕр эп юрланă юрă

Кăпăш чустапа пĕрле.

Çепĕç туйăмлă сăмахăм

Техĕм кӳтĕр çăкăра,

Малалла чĕнен юмахăн

Вăй пиллетĕр паттăра.

Чĕресе çĕн сĕт эп ярăп,

Хулăн тытăнтăр хăйми, —

Сăвă калăп ярăм-ярăм

Сар çуран уйăрайми.

Тусăм, шур кĕпе эп çăвăп,

Ан кала хура сăмах,

Сив сăмах яртарĕ сăлăп

Алăка хупсассăнах.

Çур хĕвелĕ пек йăл култăр,

Тусăм, санăн сăмаху,

Хĕл çитсен кăвар пек пултăр,

Ма тесен — кăвар эс ху.

Вучаху çĕн юрă юрлĕ

Вуттине хурсассăнах.

Пултăр чĕрĕ, пултăр вирлĕ

Чĕрери таса сăмах.

Ĕнер ăсатса ятăмăр «хĕл кунне»

Юрăпа йыхăртăмăр — кил çуркунне

Ташласа — юрласа иртрĕ çăварни

Тутлă сăра ĕçмелли уяв эрни.

Кашни килте пиçнĕ тутлă икерчи

Купăсне хитре калать кӳршĕ ачи

Ял тăрăх ярăнтăмăр лаша кӳлсе

«Ача купи» пултăмăр çуна тӳнсе

Кĕмĕл саслă шăнкăрав пĕкĕ çинче

Вĕлкĕшет ал шăлли турта пуçĕнче

Юр чăмăркки вĕçет лаша уринчен

Хитре хăюсем çитленĕ çилхинчен

Ял халăхĕ пуçтарăннă урама

Карталанса хитре юрă юрлама

Çыхнă улăмран «çăварни карчăкне»

Тăхăнтартнă кивĕ кĕпе çĕтĕкне

Шурă тутăр çыхтарнă «кĕлте – пуçне»

Çил вĕçтерет сарă улăмлă çӳçне

Аслă урам варринче тăрать çĕтсе

Хитре хĕрсем юрă пуçласса кĕтсе

Пĕр-пĕринпе алла — алăран тытса

«Карчăк» мĕлки йĕри — тавра саврăнса

Пĕтĕм йышпа хитре юрă шăратса

Ăсатрăмăр хĕле «вутпа ăшăтса»

Çумăрпа хутăш юр вĕçтерет тӳпе

Çие тăхăннă тумтирсем йĕп-йĕпе

Сивĕ хĕлĕн парăнас килмест тӳрех

Малалла

Ылтăн кĕркунне çитрĕ. Йĕри-тавра питĕ илемлĕ. Çак илем куçа илĕртет, чуна савăнтарать. Вăрман аякранах палăрать. Вăл хĕрлĕ, сарă, ылтăн тĕспе ялтăртатнăн туйăнать.

Эпĕ, пĕр хĕвеллĕ уяр кун, вăрмана кайма шут тытрăм. Çакăн пек хавас кăмăлпа вăрмана каймасăр епле тӳсес! Акă эпĕ çитрĕм. Мĕн тери хитре кунта! Уçă сывлăш чуна çĕклет. Йĕри-тавра шăп. Ура айĕнче ылтăн кавир. Мĕнле утас килмĕ ылтăн кавир тăрăх! Çулçăсем ура айĕнче чăштăртатаççĕ, пĕр-пĕринпе темĕн пăшăлтатаççĕ тейĕн. Сисмесĕрех вăрман уçланкине çитсе тухрăм. Кунта ытармалла мар илемлĕ яштака хурăнсем ӳсеççĕ. Çак илемпе киленсе эпĕ сисмен те — тĕттĕмлене те пуçланă. Кăшт канма лартăм та çывăрсах кайнă.

Ман умра Андриян Григорьевич Николаев. Эпĕ хам куçсене хам ĕненместĕп. Эпир космос карапĕ çинче иккен. Эпĕ скафандр тăхăннă. Иллюминатортан пăхрăм та шарт! тĕлĕнтĕм. Эпир тĕнче уçлăхĕнче. Малтанах хăраса ӳкрĕм. Эпир Николаевпа иксĕмĕр пĕр-пĕрне сывлăх сунтăмăр.

— Ăçта каятпăр эпир? — ыйтатăп.

— Архимеда планета çине, — хуравлать космонавт.

— Мĕнле-ха апла? Ученăйсем тăхар планета çеç палăртнă вĕт.

Малалла

Ирхине, хĕвеллĕ-хитре вăхăтра,

Автобус кĕтсе тăратпăр урамра.

— Папа, папа, посмотри, вон едет кран, —

Çакăнаççĕ хĕрпе-ывăл çанăран.

Ватă тутар карчăкĕ чĕнет мана:

— Атте-анне чĕлхине упрамалла,

Çамрăксем ялтан кайсассăн хулана

Хайсен чĕлхине манаççĕ пулмалла.

Хуравларăм эпĕ ăна тутарла:

— Атте-анне чĕлхи пирĕншĕн — çырла

Питĕ тутлă калаçма та савăнма

Айван мар эп хам чĕлхерен вăтанма.

Пирĕн ачасем пĕчĕккĕ вăхатра

Иксĕмĕр те ĕçлерĕмĕр заводра

Черетпе ĕç вăхатне улăштарса,

Ачасене кӳршĕ патне хăварса.

Калаçма унта вĕренчĕç — вырăсла,

(Куршĕ майри ăнланмастчĕ чăвашла)

Темиçе хут яла кайрăм йыхăрма

Пирĕн атте килмерĕ ача пăхма.

Çавăнпалан калаçаççĕ вырăсла,

Виçĕ сăмах хушаймаççĕ чăвашла.

Ахалех вăрçатăн эсĕ кинеми,

Салтакъелĕнчен эпĕ, Чăваш ачи!

— Апла пулсан юрĕ, — терĕ кинеми,

— Çылăх мар вăл чăваш чĕлхи пĕлменни.

Кăмăл юлчĕ манăн тăван чĕлхешĕн

Малалла