Паянхи кун та палӑртса паман халӑх ячӗ... Ятарласа палӑртса паман тесе каласан тӗрӗсех пулӗ. Мӗншӗн тесен малтанах ҫулӗ тӗрӗс мар пулнӑ. Лашине урапинчен мала тӑратнӑ пекех. Сувар сӑмахран чӑваш сӑмаха нимле майпа та тӑсса, улӑштарса пама ҫук пулсан та ҫавӑн ҫинех «тиенме» хӑтланаҫҫӗ паян кун та. Лавӗ чӑтаймасть пулсан та. Паян кун ҫӗнӗлле информаци пулнине шута та хурасшӑн мар. Ӗлӗкхи тӗпчевҫӗсен информаци тени ҫав тери сахал пулнӑ пулсан, паянхи кун та вӗсен ӗҫӗсене тӗп вырӑна хурса пыни наукӑна аталанма чарса пырать. Ҫавӑ ӗнтӗ чӑрмантарать пире «чӑваш» сӑмахӑн чӑн пӗлтерӗшне палӑртма.
Ӑнланас пулать, чӑваш ятне палӑртма «чӑрмантаракан» тепӗр хушма тупсӑмне те. Вӑл Турципе Раҫҫей патшалӑхӗ чылай вӑхӑт хирӗҫ тӑнипе ҫыхӑннӑ. Тепри, чӑрмантараканни, Хусан ханстви тапхӑрӗ пирки уҫҫӑмӑн ҫырма юраманни. Паянхи кун вӑл «табусем» ҫук, ҫавӑнпа та чӑваш сӑмах пӗлтерӗшне уҫҫӑмӑнах палӑртма пулать.
Филологсен чи пысӑк йӑнӑшӗ вӑл «чӑваш» тата «чӑвуш» сӑмахсем ҫине саспаллисем витӗр пӑхни. Ҫырни вӑл улшӑнма пултарать, акӑлчан чӗлхинчи пекех, паянхи Турцинче чавуш сӑмаха ытларах «чӑваш» тесе калаҫҫӗ.
Ӗнер, ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, Шупашкарти К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗнче «Ӗмӗрсен ташши» (вырӑсла ку уяв ятне «Танцы предков» тесе куҫарнӑ) пултарулӑх каҫӗ иртнӗ. Ӑна Владимир Милютин хореограф 70 ҫула ҫитнине халалланӑ.
Питӗрти тата Ленинград облаҫӗнчи чӑвашсем Владимир Аркадьевича тӗнче тетелӗнчи халӑх ушкӑнӗсенчен пӗринче юбилей ячӗпе ӑшшӑн саламланӑ, Питӗре пырсан чӑваш хореографийӗпе паллаштарнишӗн тав тунӑ, Владимир Милютин ирттерекен занятисем асра юлнине ӑшӑ кӑмӑлпа палӑртнӑ. Куславкка ҫӗрӗ ҫинче ҫитмӗл ҫул каялла ҫуралнӑ чӑваш Питӗрти «Кевер» хореографи ансамбльне пулӑшса пынине, ҫавна май ушкӑн Питӗрпе Ленинград облаҫӗнче паллӑ ансамбльсенчен пӗри пулса тӑнине те асӑнса хӑварнӑ.
Тутарстанри ҫамрӑксен тӗп проекчӗсенчен пӗри – чӑваш ачисен «Аталан» форумӗ. Унти чӑвашсен «Сувар» хаҫачӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче вӑл виҫҫӗмӗш хут иртнӗ. Проектӑн авторӗ — Тутарстанри Чӑваш наципе культура автономийӗн ӗҫтӑвком ертӳҫин ҫамрӑксен политики енӗпе ҫумӗ Артем Носков.
Форума Элкел районӗнчи Сиктӗрме-Хусанкай ялӗнчи вӑтам шкулта йӗркеленӗ. Унта 12—18 ҫулсенчи шкул ачисем хутшӑннӑ.
Йӗркелӳҫӗсем проект ачасене ушкӑнпа ӗҫлеме хӑнӑхтарнине палӑртаҫҫӗ. Чӑваш ачисем валли 7 кейс хатӗрленӗ. Вӗсем ташӑҫӑ, актер, ҫыравҫӑ ӑсталӑхӗсене ӑша хывса пӑхнӑ. Чӑваш халӑхӗн йӑли-йӗркипе, Петр Хусанкай тата Иван Яковлев кун-ҫулӗсемпе те паллаштарнӑ.
«Шел пулин те, йыхравланӑ районсенчен хӑшӗ-пӗринчен делегатсем пулмарӗҫ. Пӑва, Апас, Теччӗ, Элмет, Пӗкӗлме районӗсенчен, Анат Кама хулинчен пӗр шкул ачи те, пӗр вӗрентекен те ҫитмерӗ. Ҫитес ҫулсенче вӗсенчен те делегатсем пуласса шанса тӑратпӑр», — ҫырнӑ «Сувар» хаҫатра.
Ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Пушӑӑртстанри Ӗпхӳ хулинче И.С. Якутов ячӗллӗ культурӑпа кану паркӗнче VIII «Салам — 2018» республикӑри ташӑпа юрӑ фестивалӗ иртет. Ӑна Пушкӑртстанри чӑвашсен наципе культура автономийӗ, Ӗпхӳ хула округӗнчи чӑвашсен наципе культура автономийӗ, Пушкӑртстанри Халӑхсен туслӑх ҫурчӗ йӗркеленӗ.
Пушкӑртстанри чӑвашсен «Урал сасси» хаҫачӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, фестивале вокал, фольклор, ташӑ ушкӑнӗсемпе уйрӑм ӑстасене йыхравлаҫҫӗ. Вӗсен 14 ҫултан аслӑрах пулмалла. Йӗркелӳҫӗсем мероприятин тӗп тӗллевӗ – ҫынсене чӑваш халӑх культурипе кӑсӑклантарасси, ҫитӗнекен ӑрӑва хамӑр йӑла-йӗркесем ҫине таянса воспитани парасси, ҫӗнӗ талантсем тупса палӑртасси, ҫамрӑксене спортпа интереслентересси тесе пӗлтереҫҫӗ.
Фестиваль-конкурс ҫак номинацисемпе иртӗ: чӑваш юррине ушкӑнпа шӑрантарасси; чӑваш юррине пӗччен юрласси; ушкӑнпа ташӑ ташласси; пӗччен ташӑ ташласси; халӑх инструменчӗсемпе вылясси; волейбол выляс енӗпе ӑмӑртасси.
Пӗрре пӑхсан, Васильев хушамат пӗрре те япӑх мар пек. Вӑл хушаматпа пурӑнакансем чӑвашсем хушшинче сахал мар. Паллах, Ивановсем тата та ытларах. Ак, сӑмахран, нумай пулмасть Иванова министра лартрӗҫ тесе пӗлтерсен ман ыйту ҫуралчӗ: киввине е урӑххине? Чулхулара ӗҫленӗ чухне пӗрре пай ертӳҫи те манран ыйтсаччӗ: «Сирӗн унта пурте Иванов хушаматлӑ-им?» Мӗншӗн? Ара, Шупашкарти пирӗн уйрӑмра ӗҫлекенсен йышне курнӑ та... Унта вара пӗр пилӗк хушамат Иванов пулнӑччӗ пулас.
Ҫакнашкал лару-тӑрӑва пулах ӗнтӗ пирӗн ҫыравҫӑсем чылай чухне псевдоним йышӑнаҫҫӗ. Чылай Яковлев хушаматлӑ ҫынна, сӑмахран, эпир пач урӑх ятсемпе пӗлетпӗр. Тӗслӗхрен, Иван Салампекӑн чӑн хушамачӗ Яковлев пулнине нумай пулмасть ҫеҫ пӗлтӗм.
Малтан хушаматсем мӗнле ҫыртарасси кӑсӑклӑрах пулнӑ пулас. Халь вӑл ашшӗ хушамачӗпе (ытларах чухне) пырать, малтан вара урӑхларах йӗрке пулнӑ. Ман хамӑн хушамат, сӑмахран, Плотников. Аттен хушамачӗпе. Апин — Степанова. Аттен хушамачӗ пирки калас пулсан вӑл ҫаплипех куҫса пынӑ пулас. Ни асатте, ни атте хӑй платник пулман.
Тӗнче тӑрӑх велосипедпа ҫӳрекен паллӑ ҫулҫӳревҫӗ Никита Васильев хӑйӗн хушаматне улӑштарнӑ. Ӗнер вӑл кун пирки «ВКонтактри» хӑйӗн страницинче пӗлтернӗ.
«Мӗншӗн эп кӑна турӑм-ха? — Ак, сӑмахран, кайран ман ачасем манран пирӗн хушамат мӗншӗн Васильев пулнине ыйтӗҫ, вӑл мӗне пӗлтернипе кӑсӑкланӗҫ. Ман епле хурав пала тивӗ-ши ун чухне? Тахҫан-тахҫан чӑвашсем христос тӗнне йышӑннӑ чухне темле пуп пирӗн мӑн асаттене Ваҫук ята панӑ темелле-ши? Ҫук, мана ку кӑмӑла каймасть», — пӗлтернӗ вӑл хӑйӗн шухӑшне. Ҫавах та Васильев хушамат япӑх пулманни пирки те асӑннӑ Никита. 26 ҫул унпа ҫӳренӗ пулин те пӗрре те вӑл унӑн пурнӑҫне йывӑрлатман.
Паллӑ ҫулҫӳревҫӗ Никита хӑйне валли Тӗнче хушамата суйланӑ. Хӑй ӑнлантарнӑ тӑрӑх ку унӑн тӗнчери вырӑнне кӑтартӗ, тӗнчере вӑл мӗн ӗҫӗпе аппаланнине.
Екатеринбургри чӑваш наци-культура автономийӗ йӗркеленнӗренпе 10 ҫул ҫитнине савӑнӑҫлӑ лалру-тӑрура уявлама хатӗрленет. Ҫавна май унтисем Акатуй та ирттерӗҫ. Тӑван халӑхӑмӑрӑн уявӗ ҫу уйӑхӗн 19-мӗшӗнче «Таганская слобода» ҫемье канӑвӗн паркӗнче иртӗ.
Уяв программи пуян пулассине шантараҫҫӗ. Автономин правленийӗн пайташӗ Наталья Макеева халӑх тетелӗсенчен пӗринче хыпарланӑ тӑрӑх, ӗлӗкхи йӑла-йӗркене кӑтартса ҫӗр ӗҫченӗн гимне халӑхпа юрласшӑн, наци вӑййисене вылясшӑн, ташласшӑн. Ал ӑстисен ӗҫӗсенчен курав та хатӗрлӗҫ.
Екатеринбургри чӑвашсем ытти ҫул та наци уявӗсене ирттернӗ. Ҫулсерен Сурхурие, Ҫӑварние, Акатуя, Кӗр сӑрине пухӑннӑ. Автономин фольклор ушкӑнӗ те пур. Вӑл тӗрлӗ мероприятисене хастар хутшӑнать.
Шупашкарта «Тӑван шаурма» ятлӑ талӑкӗпех ӗҫлекен обществӑлла апатлану предприятийӗ уҫӑлнӑ. Кун пирки Фейсбукра Юрий Федоров хыпарланӑ. «Таван шаурма»... Это сильно, ящетаю», — сӑмахсене юри йӑнӑшпа кукӑртса хунӑ вӑл.
Кӗске хыпара сӳтсе явакансем унта пулса курнине хыпарлаҫҫӗ. «Тӑван шаурма» Шупашкарти Иван Франко урамӗнче, ача-пӑча парк тӗлӗнче, чарӑнӑва хирӗҫ вырнаҫнӑ иккен.
«Унта шӳрпе пур-и?» — кӑсӑкланнӑ пӗри. «Эпӗ пулнӑ, пур», — хуравланӑ тепри.
Хӑшӗсем шухӑшланӑ тӑрӑх, киоска кӑнтӑр енчи усламҫӑсенчен пӗри уҫнӑ. Хуҫи кирек кам пулсан та ятӗнче те пулин тӑван сӑмах пурри аван. Ахальлӗн пирӗн суту-илӳ точкисем чӑвашла сӑмахсене юратсах каймаҫҫӗ. Сӑнанӑ тӑрӑх, «Пятерочка» сетьсӗр пуҫне. Вӗсем Кӳкеҫре нумаях пулмасть уҫнӑ лавккара та ӑҫта мӗнле апат-ҫимӗҫ вырнаҫнине, кӗрсе тухмалли кӑтартмӑшсене икӗ чӗлхепе кӑтартнӑ.
Ҫак кунсенче Португалири Лиссабон хулинче «Еврокурав-2018» юрӑ конкурсӗ малалла пырать. Вӑл ҫу уйӑхӗн 8-мӗшӗнчех пуҫланчӗ-ха. Раҫҫейрен унта Юлия Самойлова хутшӑнчӗ. Сцена ҫине вӑл ӗнер тухрӗ. Пирӗн ҫӗршыв юрӑҫи, шел те, финала лекеймерӗ. Финала суйласа илнӗ 10 юрӑҫ хушшинче Эстонири Элина Нечаева пур. Эпир, чӑвашсем, унпа тивӗҫлипех мухтанса мӑнаҫланма пулатратпӑр. Унра эстон, вырӑс, чӑваш юнӗ чупать иккен.
Элина Нечаева – опера юрӑҫи. Халӗ вӑл — 26 ҫулта. Ачаллах юрлама юратнӑскер икӗ ҫул каялла Эстонири музыкӑпа театр академийӗнчен вӗренсе тухнӑ. Тӗнче шайӗнчи конкурссене вӑл унччен те хутшӑннӑ. Пӗр вӑхӑт модель пулса ӗҫленӗ. Финалта Эстони пикине епле йышӑнни ыран, ҫу уйӑхӗн 12-мӗшӗнче, палӑрӗ.
Тутарстанри Ҫырчалли хулинче пурӑнакан халӑхсен хӗрачисен «Наци пукани» пултарулӑх конкурсӗ кӑҫалхипе ҫиччӗмӗш ҫул иртӗ. Ку проект кӑҫалхи ака уйӑхӗн вӗҫӗнче «Наш дом Татарстан» (чӑв. Пирӗн кил Тутарстан) форумра пӗрремӗш вырӑн йышӑннӑ.
Вӑл тӑрӑхри «Сувар» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх, конкурсӑн тӗп титулӗшӗн хальхинче 16 хӗр пӗрчи тупӑшӗ. Вӗсем тӑван чӗлхене, культурӑна мӗнле пӗлнине кӑтартӗҫ. Чӑвашсенчен наци чысне 11 ҫулти Анастасия Жукова хӳтӗлӗ.
«Настя питӗ маттур хӗрача, хулари чӑвашсен «Чӗкеҫ» халӑх ансамблӗ ҫумӗнчи ачасен «Пукане» ансамбльне ҫӳрет. «Чӗкеҫ» ансамбль ертӳҫи Елена Кондюкова пӗлтернӗ тӑрӑх, Настя конкурса чӑвашла-вырӑсла визитка хатӗрлет, чӑваш ташшине ташлӗ тата «Икӗ автан» юрӑ юрлӗ. Виҫҫӗмӗш конкурсра ӑна «Пукане» ансамбль те пулӑшӗ», —.
Финал ҫу 20-мӗшӗнче Ҫырчаллинчи «Ҫӑлкуҫ» туслӑх ҫуртӗнче иртӗ.
+19.3 °C