«Чечек ҫутҫанталӑкӑн пӗр пайӗ шутланать. Вӑл посёлокӑн пӗтӗмӗшле сӑнне уҫса парать», — тесе шухӑшлаҫҫӗ Шупашкар районӗнчи Тутаркасси ял тӑрӑхӗнче.
Тутаркасси ял тӑрӑхӗн ӗҫченӗсем кӑна мар, вырӑнти культурӑпа кану учрежденийӗсенче, вулавӑшра ӗҫлекенсем тата асӑннӑ ялта пурӑнакансем те тӳре-шара шухӑшӗпе килӗшеҫҫӗ курӑнать. Нумаях пулмасть вӗсем пурте пӗрле пулса тата посёлокра пурӑнакансем посёлока хӑтлӑх кӗртме тухнӑ. Хальхинче вӗсем, кӗреҫе-витре алла илнӗскерсем, урамсенче чечек лартнӑ.
Культура ӗҫченӗсем, вулавӑшра ӗҫлекенсем тата ял тӑрӑхӗнче тӑрӑшакансем тем тӗрлине суйланӑ: цинипе кӑвак агератума, шупка хӗрлӗ тата ҫутӑ кӑвак петуни... Вӗсем кӗркунне пуличченех чечекре ларӗҫ, Тутаркассине хитре ҫеҫке айне тӑвӗҫ.
Культурӑра тата вӗренӳре ӗҫлекенсене общество ӗҫне хастар хутшӑнтарнине вӗсем хӑнӑхса ҫитнӗ ӗнтӗ.
Шупашкар районӗнчи Котеркассинчи фольклор ҫуртӗнче тата Ҫӑкалӑхялӗнчи клубра тӑрӑшакансем Толик Хураски ҫӑвине тирпейлеме тухнӑ. Вӗсемпе пӗрле ҫывӑхри Томакасси, Котеркасси, Толик Хураски тата Ҫӑкалӑхьял ялӗсенче пурӑнакансем те алла кӗреҫе-кӗрепле тытнӑ.
Масара тирпейлеме пухӑннисем типӗ курӑка шӑлса тасатнӑ, ҫӳп-ҫапа пуҫтарнӑ, хӑрӑк та хуҫӑк турата иртнӗ, пӗр ҫӗре пухса тирпейленӗ те тавралӑха ҫӗнӗ ҫӗнӗ сӑн кӗнӗ, тавралӑх та илемленсе кайнӑн туйӑннӑ.
«Ҫӑвана тытса тӑрасси — сӑваплӑ ӗҫ. Ун пеккинчен пӑрӑнмалла мар», — тесе шухӑшлаҫҫӗ Толик Хураски тӑрӑхӗнче пурӑнакан ӳркенмен ҫынсем. Ыттисене те вӗсем хӑйсем пулма чӗнсе калаҫҫӗ.
Шӑп та лӑп эрне каялла, иртнӗ вырсарникун, Тӑвай районӗнчи Кивӗ Элпуҫ ял тӑрӑхӗнче экологи вырсарникунлӑхне ирттернӗ. Малтанхи кун каҫхине ял старостисемпе хастарсем ыран урама тирпейлеме тухмалла тесе килсерен ҫӳренӗ. Тепӗр кунне, ирхи тӑххӑрта, пӗрин хыҫҫӑн тепри урама тухнӑ. Кам михӗ илсе тухнӑ, кам — карҫинкка.
Кивӗ Элпуҫра 50 ҫын ӗҫе кар тӑрса тухнӑ. Пурте усӑ куракан вырӑнсене тирпейлекенсен ҫумне хӑйсен килӗ умне тасатакансене хушсан йыш тата пысӑкрах пулнӑ.
Вырсарникунлӑха ҫамрӑксемпе утмӑлтан иртнӗ арҫынсем уйрӑмах хастар хутшӑннине пӗлтереҫҫӗ вырӑнти ял тӑрӑхӗнче. Ҫынсем темиҫе сехетре 4 прицеплӑх пуҫтарнӑ. Ӗҫе вӗҫленӗ хыҫҫӑн ял старостине суйламалли пуху ирттернӗ. Староста пулма пултарать тесе ҫынсем Андрей Моисеева суйланӑ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи Штанаш ял тӑрӑхӗнче ял халӑхӗ ваттисен уявӗ умӗн ялсенчи масарсене тирпейлерӗ. Халӗ тавралӑха тирпейлессипе тимлеҫҫӗ. Штанашра тата Упӑкушкӑнь ялӗнче вӑрҫӑра пуҫ хунисене асӑнса лартнӑ палӑк та, монумент та, Совет Союзӗн Паттӑрӗ Алексей Романович Логинов ҫуралса ӳснӗ ҫурт ҫинче асӑну хӑми пур, ун ячӗпе хисепленекен парк тата урам пур. Упӑкушкӑнь пульници пулнӑ пахчара 1948 ҫулта вилнӗ вӑрҫӑ ветеранӗн, таврари халӑха трахома чирӗнчен тӗппипех сыватнӑ тухтӑрӑн Федор Ефимович Тайковӑн вилтӑприйӗ ҫинче палӑк пур.
Паян Культура ҫурчӗн ӗҫченӗсем Штанашри палӑк тавра тирпейлеме тытӑнчӗҫ. Ку палӑка Штанашри Коннов Иван Николаевич — пӗрремӗш ракетчик вырӑнти материалтан ӑсталанӑ, вӑтам шкул ачисем ӑна куллен пулӑшнӑ. Палӑка 1970 ҫултах хута янӑ, 45 ҫул хушши юрлӑ-тӑманлӑ, ҫил-тӑвӑллӑ, ҫумӑрлӑ, шӑрӑх ҫанталӑка паттӑррӑн чӑтса ларать палӑк, ӑна юсама ҫӑмӑлах мар, салтаксен ячӗсенчи саспаллисем те ҫухала пуҫлаҫҫӗ ҫулсем иртнӗҫемӗн, ҫапах та палӑка ҫулленех тирпей-илем кӳме тӑрӑшать вырӑнти халӑх.
Конкурса Тутарстанри чӑвашсен наципе культура автономийӗ йӗркелет. Унӑн ертӳҫи Константин Яковлев Чӑваш наци конгресӗн пресс-службине каланӑ тӑрӑх, ҫакна вӗсем халӑха хӑйсем пурӑнакан ялсене, ҫӑлкуҫсемпе ҫӑвасене тата ытти вырӑна тирпей-илем кӳмешкӗн тӑрӑшма тата пултарулӑ та хастар пулма, уйрӑмах ҫамрӑк ӑрӑва ҫуралнӑ вырӑнпа мӑнаҫланма тата ӑна хисеплеме вӗрентессишӗн тӑваҫҫӗ иккен.
Конкурса хутшӑнакан чӑваш ялӗсене ҫапла хак парӗҫ:
• чӑвашла илемлӗ ҫырса ҫакнӑ ял, урамсен ячӗсем;
• ялӑн пӗтӗмӗшле сӑн-сӑпачӗ;
• уявсем ирттермелли вырӑнсен тирпей-илемӗ;
• хитре, куҫа илӗртекен е паллӑ вырӑнсем;
• ҫӳп-ҫапа пӑрахмалли вырӑнсене йӗркелени;
• ҫӑлкуҫсемпе пусӑсене мӗнле йӗркелени;
• масар-ҫӑвасен тирпейлӗхӗ.
Конкурс ҫӗнтерӳҫисене Тутарстан чӑвашӗсен наципе культура автономийӗ укҫан хавхалантарма шутлать:
• 1-мӗш вырӑншӑн — 50 пин тенкӗ;
• 2-мӗш вырӑншӑн — 30 пин тенкӗ;
• 3-мӗш вырӑншӑн — 20 пин тенкӗ.
Ҫӗнтерӳҫӗсем нухрата хӑйсен ялӗсене тирпей-илем кӗртме, хастар ҫынсене хавхалантарма усӑ курма пултараҫҫӗ.
Авӑн уйӑхӗн 25-мӗшӗнчен тытӑнса Елчӗк районӗнчи Аслӑ Елчӗк ял тӑрӑхӗнче тавралӑха тасатассипе уйӑхлӑх ирттерессине пӗлтернӗ. «Кӗркунне пуҫтарса хӑварсан ҫуркунне ҫӑмӑлтарах пулӗ», — теҫҫӗ вӑл тӑрӑхрисем.
Ӗнер аслӑ елчӗксем тавралӑха тирпейлеме тухнӑ. Унта вырӑнти ял тӑрӑхӗнче ӗҫлекенсем, культурӑра тӑрӑшакансем хутшӑннӑ. Вӗсем ҫӑва территорине пуҫтарнӑ. Шалтине кӑна мар, тулаш енчен те. Йӗри-тавралли ҫӳп-ҫапа пухса вӗсем тиесе кайнӑ. Ляпун вӑрманне такамсем йӑлари хытӑ каяша пырса тӑкнине пуҫтарса тасатнӑ.
Сӑнсем (6)
Авӑнӑн 15-мӗшӗнче Чӑваш Енре йӑлана кӗнӗ кӗркуннехи мероприятисем старт илӗҫ. Экологи акцисемпе килӗшӳллӗн 14 пин йывӑҫ-тӗм лартма палӑртнӑ. Вӗсен йышӗнче — 4 500 йывӑҫ, 11,5 пин — тӗмӗ.
Йываҫ-тӗме аллейӑсенче, парксенче, садсенче, ҫул хӗрринче, тӗрлӗ учреждени умӗсенче лартма палӑртнӑ. Йывӑҫ-тӗм лартнисӗр пуҫне халӑх ҫӳп-ҫап куписене пуҫтарӗ. Экологсем пӗтӗмпе 50 вырӑнта ӑпӑр-тапӑр йӑваннине палӑртнӑ. Унта 1,5 кубла метр ҫӳп-ҫап пухӑннӑ-мӗн.
Шупашкар хула администрацийӗн пуҫлӑхӗ Алексей Ладыков хушнипе тӗп урамсенчи йывӑҫ-тӗме ятарлӑ организацисем лартӗҫ. Экологи акцийӗ валли 20 пин михӗ, 22 пин перчетке туяннӑ.
Паянтан пуҫласа Европа пӗрлешӗвӗнче 1600 ваттран хӑватлӑрах тусанҫӑтӑшсене (пылесоссене) лавккасенче сутма, туса кӑларма тата ытти патшалӑхсенчен кӳрсе килме чарнӑ. Саккун кӑларакансен шухӑшӗпе ку 2020 ҫул тӗлне 19 тераватт-сехет перекетлеме май парӗ. Ку виҫе 4 электростанци хӑвачӗпе танлашать имӗш.
Еврокомисси пӗлтернӗ тӑрӑх ҫак вӑхӑтччен сутакан тусанҫӑтӑшсен вӑтам хӑвачӗ 1800 Вт-па танлашнӑ. Уйрӑмах юлашки кунсенче суту-илӳ хӗрӳ пынӑ — 1600 ваттран хӑватлӑраххисем ытти кунсемпе танлаштарсан 50% ытларах сутӑннӑ. 2000 ваттлисене вара пушшех те туянса пӗтернӗ.
Тепӗр 3 ҫултан саккун тата та вӑйлӑланӗ — 2017 ҫулхи авӑнӑн пӗрремӗшӗнчен пуҫласа 900 ваттран хӑватлисене сутма юрамӗ. Ҫак саккуна ҫыракансен шухӑшӗпе тусан пуҫтарасси аппарат хӑвачӗпе пӗрре те ҫыхӑнман имӗш. Тусанҫӑтӑшсене хӗстереҫҫӗ пулсан кофемашинӑсене ирӗк парасшӑн — вӗсен хӑватне унччен чарни электроэнергие ытлашшиех перекетлемест иккен.
Паян, ҫурлан 29-мӗшӗнче, Шупашкар районӗнчи Юртукассинче пурӑнакансем Пӗтӗм Раҫҫейри «Симӗс Раҫҫей» экологи шӑматкунлӑхӗ ирттернӗ. Пӗрисем — ҫавапа, теприсем — кӗреплепе тата кӗреҫепе, виҫҫӗмӗшӗсем карҫинккапа тата михӗпе тухнӑ.
Юртукассисем ҫӳп-ҫап пуҫтарнӑ, вӑрӑм курӑка ҫулнӑ. Паркра хӑрнӑ йывӑҫсене, туратсене каснӑ.
Сӑнсем (5)
Питрав кунӗнче Вӑрнар районӗнчи Хорӑнсор Ҫармӑс ялӗнче ял уявӗ иртмелле. Йӑлана кӗнӗ ҫак мероприяти унтисемшӗн – паллӑ кун. Халӑхпа пӗрле савӑннишӗн кӑна мар. Хорӑнсор Ҫармӑс кӑҫал 335 ҫул тултарать.
Ял клубӗн ертӳҫи тата вырӑнти Ҫӗрпел ял тӑрӑхӗн депутачӗ Михаил Кузьмин пуҫарнипе ял ҫыннисем тӑван тӑрӑха тирпей-илем кӗртессипе ҫине тӑраҫҫӗ. Урамсене тасатса пуҫтарма ҫынсем шӑматкунлӑхсне тухаҫҫӗ, ҫӳп-ҫапа пуҫтараҫҫӗ, картасене юсаҫҫӗ, стадион патне каякан ҫула такӑрлатаҫҫӗ.
Сӑнсем (6)
+12.5 °C