Пӗчӗк чухне, 1960-мӗш ҫулсен вӗҫӗнче, 1970-мӗшсен пуҫламӑшӗнче вӗренӳ ҫулӗ пуҫланиччен пире шкулта ҫӗнӗ кӗнекесем паратчӗҫ: чӑвашлисене, вырӑслисене… Ҫӗнӗ кӗнекесенчен ырӑ, тутлӑ шӑршӑ кӗретчӗ. Инҫетри Шупашкартан ярса панӑ кӗнекесем темӗскерле чӑваш ӳкерчӗкӗсемпеччӗ, чуна туртакан тӑван шрифтпа тата илӗртӳллӗрех, кӑсӑклӑрахчӗ… «Тӑван Атӑл», «Ялав» журналсене тупма ҫукчӗ. «Пионер сассине» чӑтаймасӑр кӗтсе тӑнӑ. Кампурпа Ваҫҫук ҫинчен юратса вуланӑ. Чӑвашла куҫарнӑ киносене курма ҫынсем хаваспа лӑк тулли пуҫтарӑнатчӗҫ. Ҫулла чӑваш ҫӗрӗнчен тӗрлӗ театрсем (драма, пукане) килсен — клубра тӑма вырӑн ҫукчӗ… Спектакль пӗтсен артистсене «тӑвансем» тесе, хӑналама килсене сӗтӗретчӗҫ...
Эпир — «тулашри чӑвашсем», «аякри тӑвансем» пулнӑ… Апла пулсан та, пирӗн пуҫра, шухӑшсенче ялан чӑн-чӑн, тӗрӗс чӑвашсен илемлӗ Ҫӗршывӗн, Шурӑ Шупашкарӑн мӗлки илӗртсе тӑнӑ, туртнӑ… Ачасем те Чӑваш Ҫӗршывӗнче туссем тупас тесе хаҫатсене ҫырусем ҫырса яратчӗҫ. Вӑт, ҫаплаччӗ...
Ӗнер, паян пӗлнинчен… Эпир ҫапла ӗмӗтленнӗ, шаннӑ, вӑхӑтрах Сар Хӗвел Ҫӗршывӗнче «чӑн чӑвашсем» мӗн хӑтланнӑ?
Шупашкарти «Ашмарин урамӗ» чарӑнуран Кӳкеҫ еннелле кайнӑ ҫӗрти ҫул ҫавринче «Уйӑх ҫинчи хӗр» палӑк туса лартнине унтан иртен-ҫӳрен асӑрханах ӗнтӗ. Улӑмран ӑсталанӑ скульптурӑна пӗлтӗрхи ҫурла уйӑхӗнче вырнаҫтарнӑччӗ. Пӗр уйӑх каялла ҫав монумент ҫухалчӗ. «Палӑка хулана илем кӳрекенсем хурланӑ-тӑр», — тесе шухӑшласа иртнӗччӗ ӑна пуҫтарнине курсан.
Халӗ ҫав палӑк хӑй вырӑнне ҫӗнӗрен таврӑннӑ. Унчченхипе танлаштарсан улӑм кӳлепе малтанхинчен хитререх те, ҫӳллӗрех те. Ҫавна курах вӑл сумлӑрахх та курӑнать.
«Тата 1,5 метр ҫӳлелле ҫӗкленӗ, ик енчен тата скульптурӑсем пулаҫҫӗ, халь вӗсене тӑватап», — тесе ҫырнӑ ӗҫӗн авторӗ Фейсбукри хӑйӗн страницинче Андрей Молоков скульптор, Чӑваш Республикинчи художниксен союзӗн пайташӗ.
Палӑк ҫӳллӗшӗ ҫапла вара 6 метра яхӑн. Уйӑх ҫинчи пикепе юнашар пӗр енче унӑн каччи, Асан, пулӗ; тепӗр енче — Пинеслуна (Уйӑх ҫине лекнӗ хӗре ҫапла чӗннӗ) тухатнӑ амаҫури амӑшӗ.
Андрей Молоков скульптора пӗлекен Аҫтахар Плотников каланӑ тӑрӑх, ҫав ӑста — Шупашкарти Филармони ҫуртӗнчен инҫех мар вырнаҫнӑ улӑм лашасен авторӗ те.
Китай делегацийӗ Шупашкара килнӗ. Чӑваш Енпе Аньхой туслӑ ҫыхӑну йӗркелесшӗн.
Хӑнасем ача пахчинче пулса курнӑ. Шупашкарти 8-мӗш ача пахчинче вӗсене шӑпӑрлансем хаваспах кӗтсе илнӗ. Вӗсене чӑвашла тата вырӑсла калаҫса кӗтнӗ. Унтан аякран килнӗ хӑнасене чӑваш наци символне ӳкернӗ сувенир парнеленӗ. Ачасем ӑна хӑйсемпех хатӗрленӗ.
Китай ҫыннисем ача пахчин мастерскойӗнче пулса курнӑ. Сывлӑха ҫирӗплетмелли комплексра вӗсене тӑвар шахтине, бассейн, гидромассаж тата сауна кӑтартнӑ. Ачасем ӑҫта тӗрленине, алӗҫӗпе хӑш пӳлӗмре аппаланнине те кӑтартнӑ.
Юлашкинчен шӑпӑрлансем хӑнасене «Уяв» кӑтартнӑ, вӗсене уяв картине чӗннӗ. Китай ҫыннисем наци йӑли-йӗркипе хаваспах паллашнӑ.
2017 ҫулта Раҫҫей банкӗ 200 тата 2000 тенкӗллӗ укҫа кӑларасси пирки, вӗсем ҫине регионсенчи паллӑ вырӑнсене сӑнласси ҫинчен унчченех пӗлтернӗччӗ. Твоя-Россия.РФ сайтра халӗ сасӑлав пырать.
Унта Шупашкарти Анне палӑкӗшӗн те сасӑлаҫҫӗ. Вӑл 5 пин ытла сасӑ пухнӑ. Чӑваш Енри халӑх кунпа ҫеҫ ҫырлахасшӑн мар. Ҫынсем тепӗр палӑкшӑн сасӑлама тытӑннӑ. Василий Чапаев палӑкӗ те 5 пин ытла сасӑ пухма пултарнӑ.
Сасӑлав утӑ уйӑхӗн 28-мӗшӗнче вӗҫленет. Унта малти вырӑнсене Атӑлҫи федераци округӗнчен ытти хула та тухнӑ: Хусан, Чулхула, Пермь, Сарӑту, Самар, Ӗпхӳ. Пӗтӗмпе конкурсра 36 хула тата 51 символ малта пыраҫҫӗ.
Конкурс вӗҫленсен Раҫҫейри 10 хулана тата вӗсенчи 20 паллӑ вырӑна палӑртӗҫ. Виҫҫӗмӗш тапхӑрта икӗ ҫӗнтерӳҫе тата тӑватӑ символа суйлӗҫ.
Шупашкарти «Вавилон» макарон хапрӑкӗнче паян хаксем пирки калаҫнӑ. Макарон хакӗ пирки мар, ҫак уйӑхран коммуналлӑ пулӑшушӑн ытларах тӳлеттерме тытӑнни ҫинчен. Мӗншӗн ӳсни тата мӗн таран хакланни пирки ӑнлантарма унта республикӑри тӳре-шара: Чӑваш Енӗн транспорт тата ҫул-йӗр хуҫалӑхӗн министрӗ Михаил Резников тата Шупашкар хула администрацийӗн Мускав район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Андрей Петров — кайнӑ.
Предприятире пулнӑ май вӗсем цехсем тӑрӑх та кӑтартса ҫӳренӗ. Халӑхпа курнӑҫнӑ чух хайхисем маларах палӑртса хунӑ темӑпа тухса калаҫнӑ. Темисене вара республикӑра Информаци кунӗ иртнӗ май хатӗрленӗ. Ӑна паян Чӑваш Енӗн пур районӗнче те йӗркеленӗ. Макарон хапрӑкӗ вара кулленхи ӗҫре тӗлпулакан йывӑрлӑхсем пирки те сӑмах хускатнӑ.
Следстви палӑртнӑ тӑрӑх, ҫак хӗрарӑм тӑванне вӑрттӑн пытарнӑ та уншӑн пенси илсе пурӑннӑ. Шупашкарта пурӑнаканскер тӗлӗшпе пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.
2013 ҫулта ҫак хӗрарӑм тӑванӗ ҫухални пирки полицие пӗлтернӗ. Лешӗ 1922 ҫулта ҫуралнӑскер пулнӑ. Тӗрӗслев ирттернӗ хыҫҫӑн вара ҫакӑ паллӑ: ватӑ хӗрарӑм ниҫта та ҫухалман, вӑл 2004 ҫултах вилнӗ.
Следстви тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, хӗрарӑм тата унӑн тӑванӗн хӗрӗ кинемее вӑрттӑн пытарнӑ, кун пирки патшалӑх органне пӗлтермен.
Ҫапла уншӑн вӗсем темиҫе ҫул пенси илсе пурӑннӑ. Пӗтӗмпе — 1 миллион тенке яхӑн. Унтан хваттерне приватизацилеме шухӑшланӑ. Кун валли вара тӑванӗ хыпарсӑр ҫухални пирки официаллӑ майпа ҫирӗплетни кирлӗ пулнӑ.
Халӗ ку ӗҫе малалла тӗпчеҫҫӗ.
Вӑт паттӑр ку. Денис Кириллов путакан ачасене курсан ҫухалса кайман — пулӑшма чупнӑ.
Утӑ уйӑхӗн 16-мӗшӗнче Шупашкарти пӗр пляж ҫумӗнче арҫын путакан икӗ арҫын ачана шывран туртса кӑларнӑ. Денис унта ҫемйипе канма юратать. Ҫав кун вӑл шывра вылякан икӗ ачана асӑрханӑ. Денис вӗсене асӑрхаттарасшӑн пулнӑ. Ҫав вӑхӑтра вара пӗри шыв айне кайнӑ, тепри те путма тытӑннӑ.
Денис иккӗмӗш ачана тупас тесе виҫӗ хутчен чӑмнӑ. Ҫыран хӗррине кӑларсан вӑл вӗсен уринчен тытса силленӗ, ҫапла майпа ҫӑлнӑ. Ыттисем пулӑшма шутламан та. Арӑмӗ ҫеҫ пынӑ ун патне. «Тавтапуҫ», — тенӗ те ачасем чупса кайнӑ. Вӗсене шыв хумӗ илсе кайнӑ-мӗн. Пӗри тепринчен тытӑнса ҫыран хӗррине тухма хӑтланнӑ вӗсем.
Ксюша Максимов комӑна кӗрсе ӳкнӗренпа ҫур ҫул иртнӗ. Мӗнле улшӑнусем пулнӑ? Амӑшӗ Ирина Максимова халӗ тӗ хӗрӗпе юнашарах, ӑна самантлӑха тӑ пӗччен хӑвармасть.
Ксюша Шупашкарти ача-пӑча медицина центрӗнче выртать. Ӑна ятарлӑ аппаратпа сывлаттараҫҫӗ. Нумаях пулмасть Пӗтӗм Раҫҫейри «Вера» ыркӑмӑллӑх фончӗ Ксюша валли питӗ хаклӑ медицина хатӗр-хӗтӗрӗ ярса панӑ. Вӑл пулӑшнипе амӑшӗ Ксюшӑна киле илсе кайма пултарӗ.
Ирина Максимова хулара хваттер туянасшӑн, мӗншӗн тесен Етӗрне районӗнче пульница вӑйлах мар. Шупашкарта пурӑнсан вара кирек хӑш вӑхӑтра та васкавлӑ медпулӑшу ҫитет.
Халӗ Ирина ҫӗнӗ аппаратпа усӑ курма вӗренет. Фонд Ксюша валли ятарлӑ матрас, кравать те ярса пама шантарнӑ.
Аса илтерер: Ксюша Максимов кӑрлач уйӑхӗнче спорт ӑмӑртӑвӗнче хӑйне япӑх туйнӑ. Кайран вӑл комӑна кӗрсе ӳкнӗ. Тухтӑрсем унӑн пуҫ мими вилнине калаҫҫӗ.
«Чӑвашӗнне туян!» ҫакнашкал сӑмах ҫаврӑнӑшӗпе чылай лавккара усӑ курма тытӑнчӗҫ. Сентресем ҫинче Чӑвашра туса кӑларнӑ продцукци нумай-и? Ҫакна тӳре-шара тӗрӗсленӗ.
ЧР Ял хуҫалӑх министерствин специалисчӗсем тата Шупашкар хула администрацийӗ пасарсемпе лавккасене ҫитнӗ, вырӑнти тавара мӗнлерех сутнипе кӑсӑкланнӑ.
Сергей Артамонов министр ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнчи пасара пӗрремӗш ҫитнӗ. Кунта вырӑнти производительсем ытларах сутаҫҫӗ. Чиновниксем павильонсене пӑхса ҫаврӑннӑ мар сутуҫӑсемпе, туянакансемпе калаҫнӑ. Туянакансене мӗн пӑшӑрхантарать? Ку пасарта пулӑпа аш-какай сутмаҫҫӗ-мӗн. Тӳре-шара ку ҫитменлӗхе пӗтерме шантарнӑ.
Тӗп урамсенчи лавккасемпе гипермаркетсенче те вырӑнти продукцие сутаҫҫӗ. Вӗсене рекламӑлаҫҫӗ те, ятарлӑ вывескӑсем ҫакнӑ.
Тӳре-шара сӗткоматсене тата аталантарасшӑн. Ведомство специалисчӗсем акӑ мӗнле пӗтӗмлетӳ тунӑ: чӑваш таварне ытларах сутмалла, вӗсене посредниксемсӗр сентресем ҫине ҫитермелле. Ҫапла вӗсен хакӗ те йӳнӗрех пулӗ.
Авӑн уйӑхӗн 18-мӗшӗнче пирӗн ҫӗршывра суйлав иртет. Ун чух Раҫҫейӗн Патшалӑх Думине тата Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашне депутатсем суйлӑпӑр. Депутат пулас ӗмӗтлисем пирӗн республикӑра та ҫине тӑрсах суйлава хатӗрленеҫҫӗ: кандидатсене ЧР Тӗп суйлав комиссийӗнче регистрацилеҫҫӗ, хӑйсем маттурри пирки халӑха унта та кунта пӗлтерме тӑрӑшаҫҫӗ.
«Зеленые» (чӑв. Симӗссисем) Раҫҫейри экологи партийӗ те суйлава хутшӑнасшӑн.
Пирӗн республикӑра ҫав парти пӗр мандатлӑ икӗ округпа та кандидатсем шыраса тупнӑ. Канашри 37-мӗш округпа «симӗссисем» 1983 ҫулта ҫуралнӑ Александр Викторович Аксакова, Шупашкарти пӗр мандатлӑ округпа 1953 ҫулта ҫуралнӑ Олег Алексеевич Николаева депутата суйлантарасшӑн.
Пӗр пек хушаматлӑ кандидатсем пуҫ кӑларнине маларах та эпир пӗлтернӗччӗ.
+14.3 °C