Электронлă вулавăш

— Кунашкал механизаци, механизаци мар, махинаци кăна, — персе ячĕ Борис.

— Вăт зоотехник! Мĕншĕн-ха эсĕ механизацие хирĕç?

— Эп хирĕç мар. Пĕри аллă ĕне сума пултарать, анчах çĕр аллă ĕне? Каçар, хĕрĕм, сана эп Жюль Верн пулнине пĕлмен, — темĕнле шанмасăртараххăн тĕртсе илчĕ Борис.

Ирхине вара ĕнесем кутăнланмарĕç. Ĕç чылай хăвăрт вĕçленчĕ. Мĕнле çĕнтерӳ! Пĕччен çĕр аллă ĕне! Пĕччен вунă дояркăшăн!

Маюк, ывăнса халтан кайнăскер, çăвăнсанах вилнĕ пек çывăрса кайрĕ. Борис та нумаях чăтса çӳреймерĕ, выртрĕ. Çинукăн ывăнни те таçта кайса çухалчĕ. Каллех вăл бидонсене вĕрилерĕ, савăт-сапа çурĕ. Кайран, общежитие кайса, хыт сак çине выртнă Борис çине чылайччен пăхса ларчĕ. Каччă лăпкăн çывăрать, куç хупанкисем çеç вăхăтăн-вăхăтăн хускалкаласа илеççĕ. Тĕлĕк курать пуль ĕнтĕ. Пуçĕ айне те вăл нимĕн хуман, айне те сарман. Çинук халатне хыврĕ те, пуçелĕк туса, каччă пуçĕ айне хурса пачĕ. Каччăн куçĕсем самантлăха уçăлса хупăнчĕç. Вĕсем хĕре савăнса тав тунăн туйăнчĕç. Килне Çинук çĕкленӳллĕ чĕрепе таврăнчĕ.

Вăратасса ăна колхоз председателĕпе парторг вăратрĕç. Мухтарĕç, ырларĕç, ытти хĕрсене сума вĕрентме ыйтрĕç. Анчах сума вĕренме пыракан пулмарĕ. Те йывăр тесе хăрарĕç, те Хаврукран иртеймерĕç. Çапла юлчĕ те доярка пулса Çинук. Пĕр эрне тăсăлса пычĕ йывăрлăх. Ĕнесем станока кĕме хăнăхсан çеç ĕç çăмăлланчĕ. Пĕр сехет хушшинче мĕн пур ĕнене суса пĕтерме пулать. Эрне хушши Борис фермăран каймарĕ, хĕрсене пулăшрĕ, хăй те унтах çывăрчĕ.

Юрату çуралнине сисейместĕн… Хăш вăхăтран пуçланать вал — пĕлме хĕн. Хĕр каччă енне туртăна пуçларĕ. Борис çук чух ăш вăркать, вăл пур чух вăтантарать, ăшра савăнăçпа телей çуралать.

Мухтав сасартăк килессе Çинук ĕмĕтленмен те. Тепĕр эрнеренех колхоза икĕ корреспондент килчĕç. Пĕри, фотоаппарат çакни, Çинукпа Маюка пĕрле те, уйрăм та ӳкерчĕ, куçлăх тăхăнни вĕсемпе темиçе сехет хушши калаçрĕ. Унтанпа вĕсен сăн ӳкерчĕкне пичетлемен хаçат та юлмарĕ пуль. Вĕсене тĕрлĕрен канашлусене, ВЛКСМ обкомĕн пленумне те чĕнчĕç. Ăçта пур çĕре те кайса çитеретĕн? Борис çеç ӳркенмест, вăл — час-часах районта е Шупашкарта.

Ферма коммунизмла ĕç ферми ятне илессишĕн икĕ çул кĕрешрĕ. Кăçал ăна, ĕнесене иккĕн сума пуçласан, тепĕр уйăхранах çав ята пачĕç.

Çырусем килеççĕ тата! Вĕçĕ-хĕрри те çук. Кам кăна çырмасть пуль? Хĕрсем те, каччăсем те. Таçтан та çыраççĕ. Борис кашнинех хуравлать, сăн ӳкерчĕкне ярса пама та именмест. Дояркăсен ĕçне курма килнĕ хăнасемпе вăл мăн кăмăллăн, хăй хакне пĕлекен çын пек калаçать. Çинук вара тарать. Корреспондентсене те катаранах палласа илекен пулчĕ…

…Пуç тăрринченех тепĕр çара çерçи вашкăртса иртнипе Çинук шартах сикрĕ, аса илĕвĕсем сирĕлсе кайрĕç. Вăл Борис еннелле вăштах çаврăнса пăхрĕ. Мĕн шухăшлать-ши вăл халь? Нивушлĕ канашлусенче çулăмлă калаçакан качча çакнашкал кулянма пултарать. Е хăйне пуç çаптарасшăн-ши вăл?

— Борис, — пăшăлтатрĕ хĕр, — Борис!

Каччă кăртах сикрĕ. Хĕр ун патне хăюллăн утса пынине туйрĕ:

— Эп сана çирĕп çын тесе. Эх, эсĕ, çемçешке! — терĕ вăл Бориса, ун çумне çепĕççĕн йăпшăнса…

III

«Тĕрĕс мар турăм, — шухăшларĕ Борис хĕр хăй ытамĕнчен вĕçерĕнсе тухса кайсанах. — Васкарăм. Малтан ăна лайăхрах çавăрмаллаччĕ, вара… Чим, юратмастăп-им-ха эпĕ ăна? Тен, юрататăп? Мĕнрен кая вăл? Хитри те хитре, вăтам пĕлӳ илнĕ, хулана каяс-тăвас пулсан та анрасах тăрас çук… Тепĕр тесен… Çук, тăхтас. Ан тив, хăй килтĕр. Хĕрарăма эпир мĕн чухлĕ сахалтарах юрататпăр, çавăн чухлĕ ытларах килĕшетпĕр. Малашлăх кăтартĕ…»

Ĕмĕтсем… Вĕсем сасартăк пĕр виçĕ çул каялла пурнăçланма тытăнчĕç. Борис район масштабĕнче ĕçлекен çын пуласса ăша та илмен. Техникум пĕтернĕ колхоз зоотехникĕ кăначчĕ-çке-ха вăл. Аслă пĕлӳ илнĕ специалистсем те сахал мар халь ялсенче. Тăван колхоз пулăшрĕ те ĕнтĕ ăна çĕкленме. Тыр-пул çулсеренех ăнса пулчĕ; çыннисем, ĕç тесен, вута кĕме те хатĕр. Малта пынин тĕп сăлтавĕ — колхоза çирĕм çул хушши пĕр улшăнмасăр Петр Тимофеевич ертсе пынинче. Мĕн калăн, пуçаруллă председатель, кăмăллă этем. Унашкал çынпа ял хуçалăх специалисчĕсене те ĕçлеме çăмăл. Çапах хăйĕн те пуçару кирлех çав. Чи малтанах Борис выльăх-чĕрлĕхе сехет тăрăх пăхма вĕрентрĕ. Хаврук, ав, ĕнисене çур сехетрех суса пĕтеретчĕ, Хĕветле — пĕр сехетре. Кашнинпе уйрăм ĕçлеме тиврĕ. Мĕн чухлĕ çĕнĕлĕх кĕртмен пуль фермăсене: улăм-утине тураса пăспа пĕçерсе пама тытăннă, çĕр улмине те силослаттарнă, пăрусене турăх, сысна çурисене сула препарачĕ çитерме тытăннă. Выльăх апачĕ çителĕкли, ĕçе лайăх йĕркелени ăнăçлăх кӳчĕ. Колхоз районта сĕт сутассипе малта, аш-пăш хатĕрлессипе малта, çăмартапа çăм илессипе те чи малта. Районти хаçат та ял хуçалăх специалисчĕсем çинчен çырас пулсан, чи малтан Бориса асăнатчĕ. «Пултаруллă организатор», «Талантлă специалист», «Ĕçе юратсан» тата мĕн-мĕн ятлă очерксемпе статьясем тухмарĕç пуль ун çинчен! Виçĕ çул каялла ăна ял хуçалăх инспекцин аслă зоотехникĕ пулма çирĕплетрĕç. Сахал тăрăшнă-ши Борис малтанхи çулсенче! Пур колхоз фермисенче те çирĕп йĕрке тăвассишĕн пикенсе ĕçлерĕ. Райцентрта ларман, яланах колхозсенче пулнă.

Иккĕмĕш çулнех район сĕт сăвассипе, виççĕмĕш çулне аш хатĕрлессипе мала тухрĕ. Çапла килчĕ ырă ят. Ят тени пурнăçа та улăштарать. Районта Борис ĕнтĕ сайра пулчĕ. Е ял хуçалăх министерстви ирттерекен семинарсемпе канашлусенче доклад тумалла, е республика делегацийĕпе урăх облаçсене каймалла, е урăх районсене — вĕрентме. Ăмăрт кайăк вăл ыттисем умĕнче!

Кĕçех Борис улшăнчĕ, колхозсене сайра тухса çӳрекен пулчĕ. Телефон умне ларчĕ. Тем хушăра вăл кӳрентермелле калаçма вĕренчĕ. Колхозри зоотехниксем уншăн нимĕн те марччĕ, председательсене те самаях тыткалатчĕ. Улшăнчĕ этем, мăн кăмăлланса кайрĕ. Мухтав çавăрса ячĕ ун пуçне. Мухтав…

Пĕрисем ун патне, ăмăрт кайăк пек, пĕрре çунат сулнипех çĕкленеççĕ; теприсем, салтак хырăмпа шунă пек, хуллен хăпараççĕ.

Мухтав…

Вăл тинĕсри карап, вăл яланах хумсен тыткăнĕнче: çирĕпписене çирĕплетет, начаррисене, айваннисене, пуçне çавăрать те пĕр-пĕр чул хысакĕ çине пырса çапăнтарать.

Борис мухтав патне, ăмăрт кайăк пек, васкавлăн çĕкленчĕ. Пĕр хут мар ăна ял хуçалăх министерствине ĕçлеме чĕнчĕç. Вăл хăй те ун пирки ăшĕнче çирĕп шухăш тытнăччĕ: каймалла, анчах унччен район ячĕ татах çĕклентĕр, кайсан, ахаль зоотехника мар, е главнăйне, е ун заместительне çакланмалла пултăр…

Ĕмĕт час-часах, тĕвĕш пек, кĕтмен çĕртен татăлать. Январьти Пленум хыççăн, ял хуçалăх инспекцине пĕтерсен, Борис сасартăк ĕçсĕр тăрса юлчĕ. Ăçта каймалла? Халь ял хуçалăх министерствинче те çынсем кирлĕ пулмарĕç. Пĕр эрне хушши вăл, таппа çакланнă кайăк пек, хăйне хупласа илнĕ паллăмарлăхран çăлăнасшăн унта та кунта çапăнчĕ. Петр Тимофеевич çăлчĕ ăна:

— Пыр каллех колхоза, пĕтĕм фермăсене шанса паратăп, — терĕ.

Каллех ĕлĕкхи каччă вăл. Çынсемпе те ăшшăн калаçать, мотоциклне тăратсах колхозниксене çеç мар, ача-пăчана та лартса каять. Ăçта çухалчĕ-ши мăн кăмăллăхĕ?

Юлашки икĕ уйăх çеç пăсса ячĕ ăна. Каллех мухтав, каллех хаçатра ӳкерчĕксем пичетлеççĕ, каллех статьясемпе очерксем. «Пленум хыççăн колхозра», «Зоотехник вырăнĕ фермăра», «Яла таврăнсан».

Çухалнă мăн кăмăллăх каллех тупăнчĕ: халь уншăн фермăра ĕçлекенсене хăр-хар кăшкăрасси нимĕн те мар, ятлама та чĕлхи çыхланмасть. Мĕншĕн? Ĕçсем кал-кал пыраççĕ пулсан, ма-ха çынна кӳрентермелле? Унчченхи заведующи ун пек çын пулман. Ку уйрăмлăха ĕçлекенсем сиссе юлчĕç, пĕр Çинук çеç туймасть пулас. Мухтани пĕтерет хăш-пĕрине, мухтани çавăрать пуçа.

…Хĕре вăл хальхинче тӳрех ыталамарĕ:

— Каçар, Зина, кӳрентертĕм пулас, — терĕ.

IV

Тепĕр чухне сăлтавсăрах ăш вăркать. Пурте йĕркеллех — пурнăçĕ те, ĕçĕ те, çапах та чĕрене тем çитмест.

Çинук сĕт сĕрмелли каравсене пухрĕ те пĕве хĕррине çума анчĕ.

Кăнтăр вăхăчĕ. Шăрăх.

Пĕве вĕçĕнче ачасем шыва кĕреççĕ: шăмпăр та шăмпăр, шăпăл та шăпăл! Çыран хĕррине тухнă кăвакал ами чĕпписене типĕ çĕре тухма нартлатсах тархаслать. Итлесшĕн мар амăшне шăпăрлансем. Ӳссе çитеймен

çуначĕсене çапсах шывалла чăмаççĕ.

Çыран хĕрринчи нӳрĕ хăйăр çинче пăрчăкан урисене çăвать. Юрла-юрла хӳрине кимĕ кĕсменĕ пек вылятать.

Çыранта кĕпе валашкипе ĕнесене шăвармалли юман валашка юнашаррăн выртаççĕ. Çурри таран вĕсем шывах путнă. Çурăкĕсене тĕрлĕрен вак-тĕвек шыв хурчĕсем кĕрсе тулнă. Пĕве хĕрринче самаях уçă çил вĕрет. Шывĕ вара ăшă: кăвас шывĕ пек. Кĕрсен тухас та килес çук.

Хĕр шывалла пĕшкĕнчĕ те хăй сăнне курчĕ. Кăтра çӳçĕ кăштах сапаланнă. Куçĕсем утмăл турат чечекĕ тейĕн. Анчах вĕсем темшĕн тунсăхлă…

Акă, варкăш çил шыва чĕтрентерсе илчĕ, вĕтĕ хумсем утмăл турат чечекĕсене те, сарă çӳç кăтрисене те чӳхентерме пуçларĕç…

Супăнь кăпăкĕ шывра хăвăрт саланать. Ал патнех пĕчĕк хура нăрă сиксе тухрĕ. «Мĕншĕн шыва пăтрататăн?» — тенĕ пек канăçсăррăн çаврăнкаларĕ вăл.

Çинук ăна тытма тесе аллине тăсрĕ çеç, тытаймарĕ, нăрă, пуç хĕрлĕ пĕрхĕнсе, аялалла анса та кайрĕ.

Каравсене çуса пĕтерсен, Çинук валашка çинчен çыран хĕрринелле сикрĕ. Кăшт çеç çапăнмарĕ вăл çак самантра унта çитсе тăнă Улюкпа.

— Каçар, Оля.

Çук, сăмах та чĕнмерĕ Улюк. Кĕвентепе çĕкленĕ пуш витресене суллантарса, юнашар валашка патнелле утрĕ. Чĕре темĕнле яштах чиксе ыратса кайрĕ.

Çинук васкасах виç-тăватă утăм турĕ. Тем çаврăнтарса пăхтарчĕ ăна каялла. Улюк ун çине пăхса тăрать-мĕн. Куçсем пĕр-пĕринпе тĕл пулчĕç те. Çинук хĕрелсе кайрĕ. Сăмах тупăнмарĕ, хĕр каялла фермана васкарĕ.

Улюк Борисăн малтанхи савнийĕ пулнă. Борис района ĕçлеме куçсан пăрахнă тетчĕç ăна… Качча та кайрĕ Улюк, кăçал, Борис яла куçсан, калле таврăнса килчĕ. Ытла та хытă юратать пулас вăл Бориса. Халь те пĕр-пĕр артистка пекех хитре çав. Çăт-çăт çыхнă саппунĕ пĕвне епле йăрăс кăтартать. Ял варринче пĕве çук пек, ферма пĕвине килнĕ. Утти епле!..

«Пĕрмай çын çумне хушни килĕшмерĕ. Унпа эп мар, судья та пурăнаяс çук», — аса илчĕ Çинук Борис сăмахĕсене.

Вĕчĕрхенет-шим чĕре? Вĕчĕрхенет. Апла пулсан, Çинук та Бориса хытах юратать. Бориспа калаçиччен епле юрататчĕ вăл Улюкăн пăт путакан питне, икĕ пит çăмартинчи кантăр вăрри пысăкăш тур паллисене курса епле савăнатчĕ! Халь Улюкăн хитрелĕхĕ ăшра вĕчĕрхенӳ çуратать.

— Мĕн эс паян салхуллă? — çыпăçрĕ фермăра Çинук çумне Маюк. — Е Бориспа хирĕçрĕр-и? Манăн Степка вăт! Ылтăн этем! Мĕн, тиркетĕн-и, ĕçнĕшĕн-и? Вăй пулсан, ма ĕçес мар? Пĕлетĕн-и, — сасартăк пăшăлтатса каларĕ Маюк. — Кĕркунне пирĕн туй пулать. Степка Бориса хăйматлăх тăватăп, тет. Эсĕ вара хăйматлăх анне пулатăн.

— Ан калаç-ха кирлĕ мара! — тӳсеймерĕ Çинук. — Туман тиха пилĕкне халех ан хуç. Каччăсем вĕсем…

— Тутине тăсрĕ те уш… Каламалли те çук.

…Ĕнесене каçхи сумалла пуличчен сасартăк çутă сӳнсе ларчĕ. Çу заводне Борис хыпаланса пырса кĕчĕ.

— Мĕнле сăватăр халь доярка-механизаторсем? — темĕнле мăшкăлланă пекрех тĕртсе илчĕ вăл хĕрсене.

— Çутă çук пулсан, заведующи айăплă уншăн. Чуп монтер патне, — тавăрчĕ Çинук.

— Вăл та çутă параймасан?

— Хамах суса пĕтеретĕп.

— Сана кун йĕркине пăсма никам та ирĕк памасть.

— Аннене, тантăшсене чĕнсе килетĕп. Эсĕ те сăватăн, — сывлама та памарĕ хĕр каччăна. Вăл кастарса калаçни Бориса шухăша ячĕ пулас, тек сăмах чĕнмесĕрех колхоз правленине тухса чупрĕ.

Çутă мĕншĕн сӳннине Çинук аван пĕлет. Фермăри щит çинчи пробка час-часах çунса каять. Халĕ те çаплах пулчĕ. Хĕр ăна улăштарчĕ те, каллех çутă тупăнчĕ.

Борис та персе çитрĕ. Чупнă ĕнтĕ, хашкать.

— Правленире çутă пур. Монтерĕ çук, хулана çĕр выртмаллах тухса кайнă. Мĕнле-ха эп ăнланман? Мĕнле? Çутă çук пулсан, эсир Маюкпа ноль çеç вĕт! Вăт, чуп халь дояркăсем шыраса. Колхозниксем йăлтах уйра…

Çынна часах пĕлместĕн, теççĕ. Борис сасартăк хăраса ӳкекен этем-мĕн.

— Ан хăра. Çутă пур. Пробка çеç çунса кайнă. Улăштартăм, — терĕ Çинук кăмăлсăррăн.

Улшăнчĕ каччă. Каллех савăнăçлă. Çынсем çуккипе усă курса, Çинука каллех ыталаса илчĕ. Хĕрĕн вара хумханни те, тунсăхлани те таçта тарса çухалчĕ. Çапла çав, вăхăтлăх телей, вăхăтлăх тĕл пулу та шухăша урăх çулпа ярать…

V

Курни-илтнине ăшра тытма хĕн.

Çинук фермăна каймасăр чăтаймарĕ. Киле çитсе, амăшĕпе кăшт-кашт пуплекелерĕ те тумне хывса тăхăнчĕ. Маюка курас килет. Ĕнесене. Борис пирки те шухăш пуçран тухмасть. Уйрăлни виçĕ кун çеç, çапах та тăван колхозра уйăх пулман тейĕн.

Пленум Çинук асне ĕмĕрлĕхех кĕрсе юлчĕ. Мĕнле ырăпа асăнчĕç вĕсен фермине! Чăн-чăн коммунизмла ĕç ферми терĕç. Бориса мĕн пек ырларĕç тата. Хăй пулнă пулсан, аван тухса калаçатчĕ ĕнтĕ. Мĕн вăл Çинук калаçни? Çавăн чухлĕ халăх умĕнче вăтанмасăр епле чăтăн?

Хăвăртрах, хăвăртрах курас килчĕ Çинукăн тантăшĕсене. Пуринчен ытларах Бориспа курнăçас килчĕ. Мĕн чухлĕ каласа памалли халь унăн! Мĕн чухлĕ ырă шухăш-туйăм!

Анчах кĕтет-ши ăна Борис? Улюк патне çӳремест-ши? Витесенче çутă çук. Вăхăчĕ те вунă сехетрен иртнĕ ĕнтĕ. Маюкпа Çинук вырăнне ĕне сума юлнă Галя ĕç пĕтерсе кайнă курăнать. Çу заводне те питĕрнĕ. Ферма заведующин пӳлĕмĕнче çеç çутă пур.

Борис пуль ĕнтĕ унта, урăх кам лартăр ку таранччен? Анчах ун патне халь епле кĕрен? Хăюлăх та çитмест, чĕре те темрен шикленнĕ евĕр сикет. Хăех килчĕ тейĕ. Ырă мар. Çапах та. Унта вăл пĕччен мар вĕт. Чӳречерен икĕ мĕлке курăнать.

Хĕр кĕмех шухăш тытрĕ. Çенĕк алăкне шалтан çаклатнă-мĕн. Мĕншĕн? Хĕрпе мар-ши Борис?

Чĕре хăвăрт-хăвăрт тапать. Тем хушăра çăвар типсе кайрĕ, чĕлхе çĕтрĕ. Юн хăвăртлăхĕ пите пĕçертсе ячĕ. Тăвăрланчĕ чун.

Çинук лаша витисем еннелле тухакан чӳрече патне чупнă пекех хăвăрт çывхарчĕ. Уçах-мĕн. Каррине çеç карса лартнă. Çил ăна хускатать те хĕррисемпе хушăк хăварать. Пуçа чиксе пăхмасăр та кам пурри аванах курăнать. Пĕри Борис… Тепри Çтаппан иккен. Сĕтел çинче çур литр кĕленчи ларать.

— Мĕн ырана хăвармалла? Куй, шелесо пока корячо. Паянах ĕçетпĕр те — паянхипе расчет. Ыран валли тата пулать, — çине тăрсах пакăлтатать Çтаппан.

— Кунта ĕçме юрать, эс атту район центрĕнченех ĕçсе таврăнатăн. Ырă мар. Коммунизм ферминче ӳсĕрсене тытма юрамасть, — лăх-лăх кулать Борис. — Çынсем сисме пултараççĕ. Ăçтан укçа тупма пултарать Çтаппан? Сĕт сутать. Ял çынни вăл хула çынни пек мар, кирлĕ-кирлĕ мара палкама юратать. Çăвартан тухсан, хапхаран тухать, хапхаран тухсан — района.

— Сурнă эпир, — черккине ӳпĕнтерчĕ Çтаппан. Тутине кĕпе çаннипе шăлса илчĕ. Хăяра çатăрт! тутарса çыртни аванах илтĕнчĕ. Сăмсана эрех шăршипе пĕрле хăяр шăрши те çитсе çапрĕ.

— Чи хăрушши, Борька, çынсенче мар, хĕрсенче. Ман мухмăр çук. Пĕр сехет çывăртăн та, рукой снимает. Хĕрсем вĕт… пĕлме пултараççĕ. Вăл хăрушлăха та пĕтертĕмĕр темелле. Эпĕ хам роле артист пекех вылятăп. Мана Маюк чăнласах ĕненет. Сан Зиночка мĕнле тата? Эй, ман вĕрентмелле-и санашкал ват хусаха? Эс тилĕ вĕт…

Борис та стаканĕнчи эрехне ӳпĕнтерчĕ, чыхăнса кайрĕ.

«Мĕн калать-ши Борис?» — чӳрече патнех çывхарчĕ хĕр.

— Ман Маюка шанма пулать. Зина вăт, виçсе пăхма пултарать. Çавăнпа та унран хăратăн та. Виç çĕр ĕне çинче иксĕмĕрĕн талăкра пĕр бидон çеç сутмалла-и? Икшер яма тытăнас. Кĕç кĕркунне пулать, Петр Тимофеевич сĕт сутма чарать. Ун чух вара кар аври.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн