Электронлă вулавăш

7

Пысăк çитĕнӳ хыççăн, хăй те кĕтмен çав тери пысăк çитĕнӳ хыççăн — пушшех те кĕтмен синкер, камера, суд, лагерь.

Филармонирен Хресчен çуртне таврăнатчĕ Владлен. Утса мар, вĕçсе тейĕн.

Савăнăçпа çунатланса, ура çĕре тивнине те туймасăр. Конкурсра мала тухнăшăн ал сехечĕ пачĕç ăна. Пулманччĕ ун нимĕнле сехет те. Акă ĕнтĕ — çутатакан цифрăсемлĕ, браслетлă ылтăн тĕслĕ сехет. Приз савăнтарать, Виолеттăна курни савăнтарать, татах курас пуласлăх савăнтарать. Чечек парасшăн Виолетта ăна, хăй пырасшăн хăна çуртне. Паллах, сăвă каласа мухтава тухнишĕн çеç мар. Урăххи те пур кунта, шутлани тĕрĕсе килни: вăл та, Виолетта, юратать ăна.

Чалкăшса утатчĕ Владлен хунарсен тĕксĕм çутиллĕ каçхи урампа. Сикрĕ-тухрĕ виçĕ арçын. Пĕри, вăрăм питлĕскер, ăна аллинчен тытрĕ.

— Хывса пар мирлĕн.

— Ма памалла ăна сире? Вăл маншăн çав тери хаклă япала.

— Пирĕншĕн те хаклă. Эсĕ каламасăрах куратпăр, — çаратма хăнăхнă арçын самантрах пушатрĕ браслета.

Владлен ăна питĕнчен чăмăрĕпе тăрăнтарчĕ. Чул хӳмене çитсе çапăнса çĕре ӳкрĕ сĕмсĕркке. Юлташĕсем тарса çухалчĕç. Владлен кайма тăнă çĕртен хыпăнса пычĕ хускалмасăр выртакан çын патне. Чĕрĕ-и вăл? Ах, çапмалла марччĕ ун пекех пĕтĕм вăйран! Милиционерсем чупса килчĕç.

Судра Владлен хăйне уçăмлă хӳтĕлеймерĕ. «Çапмалла марччĕ, çапмалла марччĕ ун пекех. Айăплă», — терĕ çине-çинех. Вăрăм питли намăса пĕлмесĕр суйнă хушăра та ăна итленĕ-итлемен савăнса шухăшларĕ вăл: «Чĕрĕ, чĕрĕ! Куçне те уçайманччĕ вĕт-ха, тăнсăрччĕ!» Лешĕ вара, инкек тӳсни, ĕнентерсех ĕнентерчĕ. Тĕл пулнă çынран туртмалли ыйтнă имĕш вăл. «Туртатăн тăк хăвăн пулмалла! Кай çул çинчен!» — тенĕ имĕш ăна Владлен. Ку, çакна кĕтменнипе çухалса кайнăскер, час пăрăнайман та, çапса ӳкернĕ вара ăна усал пуçтах. Юлташĕсем те: «Вăхăтра пăрăнайманнипе çапса ӳкерчĕ», — тесе çирĕплетрĕç ун суййине. Вĕсем пĕр шайкăри туссем пек мар, айккинчен курнă, илтнĕ çынсем пек каласа кăтартрĕç.

Мордва çĕрĕ-шывĕ. Бараксем, йĕплĕ пралук картисем, çӳллĕ хӳмесем, вĕсенчен те çӳллĕрех вышкăсем çинчи салтаксем.

Кун пек вырăн та пур иккен çут тĕнчере. Пĕри теприне, тепри виççĕмĕшне, виççĕмĕшĕ тăваттăмĕшне хушма, хĕсĕрлеме юри пухăннă тейĕн пин ытла çын. Десятниксем, вĕсене пăхăнакан пысăкрах бригадирсем, кусен аллинчи пĕчĕк бригадирсем (икĕ çынлă «бригадăра» та пĕри — асли) — çак питех те йышлă çар пĕтĕмпе арестантсенчен тăрать. Мĕнле палăраççĕ те çӳлтен çӳле хăпараççĕ вĕсем? Пуçлăхĕсене элекпе юраса, юлташĕсем çинчен çăхавласа. Хăшĕсем унашкал ĕçпе çыхланса тăмасăрах. «Лартăр мана бригадира. Услапсене часах ĕçе хăнăхтарăп», — тесе шантарнă та кусем, лартнă вĕсене. Ку йĕркене Владлен кӳрши Костров, лагерьте, хăй калашле, пиллĕкмĕш çул пыршă типĕтекенскер, лайăх пĕлет. Пĕр бригадăра вĕсем. Бригадирĕ, Данилкин, — шăпах услапсене ĕçе хăнăхтарма шантарнисен таврашĕ. Çирĕм çынран иккĕшне-виççĕшне хĕнесе тăкмасăр кун ирттермест вăл. Ун патакне пуринчен те час-часрах çиекенни — Костров. Вăл ĕçлеме чарăнсах калаçма тытăннине асăрхарĕ Данилкин, итлесе тăчĕ пĕр хушă, унтан хăвăрт çывхарчĕ ун патне, туййипе шанлаттарчĕ ăна. — Ан павра! Ытлашши нумай пĕлетĕн!

Ыратнине тӳсеймесĕр кукленсе ларчĕ тĕрексĕрех те мар Костров. Бригадир ăна тапса йăвантарчĕ те çапрĕ татах, тапрĕ татах. Лешĕ малтан упаленсе, унтан сиксе тăрса таричченех. Хăваласа çитсе чармарĕ ăна бригадир, ӳркенчĕ хăвалама, туййипе кăтартса хушрĕ:

— Ну-ка тăр ĕç вырăнне! Ну-ка таврăн хăвăртрах! Тепре курам çеç ĕçлес вырăнне сăмах авăртса тăнине, капла кăна та ислетмĕп.

Бригадира уртарса яракан сăмахсене баракра ирĕклĕн сӳтсе кăнăçать Костров.

— Талăкра вун ултă сехет ĕçлеттереççĕ. Выçă усраса, витĕр курăнакан шĕвĕ яшка çитерсе, çăвар тулли чăмламалăх та çук çăкăр татăкĕ парса. Наян-и эпĕ? Вĕсен шучĕпе çеç наян. Тĕрĕссипе — ку хăрăк пурнăçра ман пачах та ĕçлемелле мар!

Калаçа-калаçа тилĕрсе каять вăл. Апла пулин те уншăн çакă, каласа тăкни, ăшчик çăмăллăхĕ ахăр.

Владлена вăл ӳпкелерех вĕрентет:

— Сан пеккисем чĕмсĕррĕн лаша пек ĕçлени — ыттисем çине сиксе ӳкмелли пит лайăх сăлтав Данилкиншăн. Уншăн çеç мар, пур чун иллишĕн те. «Çынсем ма ывăнмаççĕ, çынсем ма кăмăлсăрланмаççĕ?» — вăл çапла кăшкăрашнине ху та илтнĕ эсĕ. Ас ту, манран маларах кăнса выртма пултаратăн. Сан вырăнунта çĕр çул пурăнас арçын выртатчĕ. Çӳллĕшĕ — икĕ метр ытла, сарлака хулпуççи, писев сĕрнĕ пек хĕрлĕ пит. Вăхăт çитиччен тухас ĕмĕтпе хăйне шеллемесĕр, пĕтĕм вăйне хурса ĕçлерĕ-ĕçлерĕ те часах хуçăлчĕ, вилсе выртрĕ. Ас ту, ун шăпине курмалла ан пултăр. Сан сроку пысăк мар. Хуллен-ерипен — иртсе те кайĕ виçĕ çул.

Ĕçпе юраса хăвăртрах ирĕке тухма ĕмĕтленмест Владлен. Хресчен пурнăçĕнче вăй-хал ĕçне ачаллах хăнăхнă, кунта та ӳркенмест çав хăнăхупа. Урăх шухăш çунтарать ун чĕрине. Пурăнас килменни патнех илсе çитерекен шухăш. Кам вăл халь? Уголовник. Кам пулĕ ӳлĕм? Уголовниках. Лагерьте пулнă çын ятĕнчен ĕмĕрне те хăтăлайман, тасалса çитеймен çын. Эппин, ма кирлĕ ăна ирĕклĕх, ма кирлĕ пурнăç? Виолеттăна аса илет — пушшех те йывăрланать шухăш. Пĕлчĕ, паллах, Виолетта, çийĕнчех пĕлчĕ вăл çынна çапса пăрахни, çавăншăн тĕрмене кĕрсе ларни çинчен. Пĕлчĕ те каларĕ, паллах: «Ав мĕнле çын иккен», — терĕ. Пур-çке халăх каларăшĕ: сăлтавсăр лартмаççĕ. Виолеттăн ма урăхла шухăшламалла?

Сайра хутра Владлен кухньăра ĕçлет. Çĕр улми шуратать, тирĕк-кашăк çăвать. Вăрман касасси мар ку ĕç, сивĕ çумăрлă çанталăкра пахча çимĕç пухса кĕртесси е çĕр чавасси те мар. Хырăм сарăличчен апат çинине те шута илсен — ырлăх, чăн-чăн ырлăх; Эппин, пурте лекеймеççĕ кухньăна. Тăрăшуллисем, йĕркеллисем çеç. Костров, сăмахран, Владлен лагере килсе хупăннăранпа, çур çул хушшинче, пĕрре те пулаймарĕ унта.

Çĕçĕ çаклатса тухса барака таврăнчĕ Владлен. Пысăк çĕçĕ. Сысна чикмелли теççĕ ун пеккине вĕсен Еткерĕнче. Мĕн тума кирлĕ пулчĕ вăл ăна? Нивушлĕ хăй çине ал хурас шухăш вырнаçсах вырнаçнă ун пуçĕнче? Ку шухăш çĕкленсе астарнине туймарĕ пек йĕкĕт. Енчен те ют япалана вăрласа усал ĕç турĕ пулсан, усал шухăш хистерĕ те пуль çав ăна таçтан вăрттăн çĕртен.

Çĕççе Владлен стенари тăрхала шăтăка пытарчĕ, пĕрене çĕрĕкне чавса тунă хăвăла. Тепĕр кунхине пăхать — çĕçĕ çук. Эсĕ илмерĕне тесе никамран та ыйтмарĕ вăл: аван мар вăрланă япала пирки сăмахлама.

Костров каçсерен туха-туха каять те чылай вăхăт иртсен çеç таврăнать. Пĕринче Владлен та тухрĕ ун хыççăн. Вăрттăн йĕрлесе. Темиçе барак умĕпе иртрĕ Костров, клуб çывăхĕнчин кĕтессине çитсе чарăнчĕ. Клуб та пур çав лагерьте. Библиотека, спортзал та пур. Культурăллă кан, зэк, вула, пĕлĕвне ӳстер, аталан. Анчах та каторга ĕçĕнче ывăнакан халăх туртăнмасть кунталла, çывăрса канасшăн вăл шутлă сехетсенче.

Пĕри тухрĕ чикарккине йăлкăштара-йăлкăштара. Данилкин хăйĕн пеккисен йышĕнче доминалла вылянă та ĕнтĕ вăл кăмăллăн васкать баракне, Ара, ăна кĕтет вĕт Костров! Нивушлĕ хĕнесе тăкасшăн улах çĕрте? Вăй çитерĕ-ши ухмантей? Йртнĕ каçсенче бригадир пĕччен таврăнман пуль те ĕнтĕ, çавăнпа усса килмен Костров ăна сыхласа тăни. Халь лешĕ тинех пĕччен. Çитрĕ çеç барак кĕтессине — Костров йăшт тухса тăчĕ ун умне. Çав самантрах Данилкин йынăшса ячĕ те кукленчĕ, унтан çĕре пуçĕпе тăрăнчĕ, хăяккăн ӳксе хускалми пулчĕ. Çĕçĕпе чикрĕ ăна Костров, çĕççине пăрахса хăварса тарчĕ.

Владлен — Данилкин патне. Вилнĕ бригадир, вилнĕ! Ма çаплах тавăрмаллаччĕ-ши ăна? Вăл та çын-çке! Çĕççе илсе пăхрĕ Владлен. Юнлă çĕççе. Ун çĕççи, кухньăран вăрласа килни! Тăрать Владлен шанк хытса, тăрать минресе. Ăна клубран тухнă арçынсем сырса илчĕç.

Каллех çынна пĕтерес килменни шар кăтартрĕ Владлена, çĕр хут йывăртарах шара кĕртсе ӳкерчĕ. Судра Костров пирки пĕр сăмах та шарламарĕ вăл. Ултă ача ашшĕ-çке Костров. Епле кăна кĕтмеççĕ пуль вĕсем ашшĕне!

Çирĕм пилĕк çул хушса пачĕç Владлена. Юрать-ха персе пăрахмалла тумарĕç. Ĕçре тăрăшуллă пулнине, хăйне йĕркеллĕ тытнине шута илчĕç. «Юрать-ха. Çук, персе пăрахмаллаччĕ те — хăтăлаттăмччĕ мăшкăл-хурлăхран!» — савăннă пек пулнăшăн хăйне хăтăрса тăкнăччĕ йĕкĕт, çӳçне тăпăлтарса вырханнăччĕ.

Çурçĕре пысăк преступника, пăрлă тинĕс çывăхне! Климат та асаплантартăр ăна!

***

Ку лагерьте политикăшăн айăпланнă çынсем нумай-мĕн. Вĕсенчен иккĕшĕнпе çывăхланма тӳр килчĕ Владлена. Аллисем шыçса-какайланса кайрĕç те ун (пеллагра текен чир), больницăна лекрĕ вăл. Выртать пĕр пекрех хушаматлă, анчах сăнран-кĕлеткерен питĕ те расна çулланă икĕ арçын хушшинче, итлет, сăнать вĕсене. Сылтăмри — Владимир Семенович Рудницкий, сарă çӳçлĕ, кăвак куçлă, тăн-тăн кĕлеткеллĕ вырăс. Ун пек кервен арçынсене Владлен Кĕтне тăрăхĕнчи Александровка, Крестниково, Луцки, Комаровка ялĕсенче нумай курнă, çавăнпа тӳрех шутланăччĕ вăл: «Хушамачĕ пирĕн енчисенни пек мар пулсан та вырăс ку». Тепри, сулахайри, — Виктор Соломонович Кантовский. Лутрарахскер, хытканскер, сăн-пит-ĕнчи шултра йĕрсене пула вăл Владимир Семеновичран чылай аслăрах пек курăнать, пит те йăрă, чĕрĕ куçĕсем ăна çамрăклантарсах яраççĕ пек тата. Рудницкий çинче арестант тумĕ те ятуллă теме юрасан, Кантовские ун кĕлеткинчен куласшăн килпетсĕр тумлантарнă тесе шутлама пулать. Хăй çапларах тăхăнать ĕнтĕ Виктор Соломонович: е хулпуççине витсе çитереймест, е тӳмисене тĕрĕс çаклатмасть хăйне хăй уяман çын. Вăл Вильнюсра çуралнă, Мускавра ӳснĕ, тĕрлĕ хулари аслă шкулсенче лекцисем вуланă. Ашшĕ ятне кура Владлен ăна еврей пуль тесе шутлать. Рудницкий — Ленинград çынни. Тĕрмене лекичченех унта пурăннă, унта ĕçленĕ. Иккĕшĕ те пĕр-пĕрне хисеплесе, тимлесе, хĕрсе каймалла пек чухне те хуллен, лăпкăн калаçаççĕ. Ку тĕлĕшпе вĕсем каллех пĕрешкелрех.

Владленран Рудницкий: «Хăш ен каччи-ха?»-тесе çеç ыйтрĕ. Мĕншĕн лагерьте, мĕнле айăпа кĕнĕ? — ку ыйту ăна та, Кантовскине те кирлĕ пулмарĕ. Владлен хăй персе хучĕ чăтсан-чăтсан:

-Сирĕнпе юнашар выртма та намăс мана! Уголовник эпĕ! Пурăнас килмест ман! Вилĕм шыратăп! Эхер те врач Татьяна Сергеевна Лурье, тепĕр ырă политзаключеннăй, ӳкĕтлесе чĕнмен пулсан килместĕмччĕ эпĕ ку больницăна!

Кӳршĕсем тĕлĕнчĕç курăнать йĕкĕт хăйне хăй çав териех питлесе хуçăлнинчен) хытă шеллерĕç те пулас ăна. Пĕр хушă шăппăн ларчĕç вĕсем.