Электронлă вулавăш

Нумай пулать ĕнтĕ ялтан тухни. Çăкăр-тăварлă çынсем ака-тырри вырса пĕтерсе авăн çапма пуçларĕç. Уйри тырă итеме çитсе темеçсем айне кĕчĕ. Хăмăлсем анчах шăхăрса юлчĕçĕ ялсенче. Аван çӳреме вĕсем тăрăх, вĕсем урлă, анчах кĕркунне сиввипе салхулăхĕ хăйĕн çинчен лайăхах систерме пуçларĕ.

— Энтру-уш, эп шăнса кайрăм, — теме пуçларĕ Анюк та. Кĕпе вĕççĕн çеç мĕнле шăнмасăр чăттăр пĕчĕк Анюк.

Нумай пулать ĕнтĕ ялтан тухни. Темиçе тĕслĕ каç, кун, темиçе тĕслĕ çын курмалла килнĕ.

— Христос ячĕпе ыйтса çӳретпĕр те... Пĕри парать, ăшă сăмах калать, тепри чĕнмесĕр айккинелле пăрăнать, виççĕмĕшĕ усал сăмахсемпе ятлаçса ăсатать.

— Нумай сирĕн пеккисем...

«Нумай-и вара? Нумайне вĕсем хăйсем те пĕлеççĕ. Мĕншĕн нумай — эс çавăн çинчен кала. Вĕсем нумайшăн вĕсемех айăплă мар пулĕ-çке? Е вĕсем, пĕчĕккĕскерсем, ахальрен, вăйă шучĕпе сан чӳречӳ айĕнче çӳреççĕ?»

Çук вĕт, никам та каламасть вĕт çапла.

— Энтруш, ав хĕрсем шакла выляççĕ, атя эпĕр те иксĕмĕр çак пӳрт умне ларса выльăпăр...

Выляс килет пĕчĕк Анюкăн, ытти хĕрачасем пекех пулас килет. Мĕнрен катăк Анюк вĕсенчен, е вăл кирпĕч таткисенчен шаксем тума пултараймасть?

— Çук, Анюк, ку пӳрт умĕнче выляма юрамасть пире.

— Мĕншĕн, ытти хĕрачасем выляççĕ-çке?

Мĕн калас пĕчĕк Анюка хиреç? Ун умне пĕшкĕнсе ăна пĕчĕк, ырхан аллисенчен тытса йăпатмалли çеç юлать, — урăх ним тума та çук Анюка хирĕç.

— Юрĕ, Анюк, юрĕ, выльăпăр ак уя тухсан, пĕр-пĕр çырма хĕрринче выльăпăр, унта тем тĕрлĕ шаксем те пур... Юрать-и?

— Сарă шаксем пур-и?

— Пур.

— Хĕрлисемпе шуррисем те пур-и?

— Пур, пур тĕсли те пур...

— Юрать эппин, çавăнта выльăпăр...

...Пысăк, темиçе чӳречеллĕ пӳрт. Ун умĕнче икĕ лайăх тумланнă вуник-вунвиç çулхи ачасем папкăлла выляççĕ. Энтруш Анюка çавăтса çав çӳрт умне пырать.

— Христос ячĕпе...

— Трушок, Трушок, ăсси! Ăсси! Мĕншĕн?

— Ăсси, Трушок!

Энтруш Анюка хăйĕнпе хупăрлать те, сиксе вĕрекен йытта хирĕç патакпа тăрать — çырттармасть йытта.

Анчах мĕншĕн йытăпа ăслаттараççĕ вĕсем? Вĕсем пуян ачисем, эпĕр ыйткалакан тесе-и?! Ах, вĕтесчĕ вĕсене уншăн, вĕтесчĕ, Анюка пăрахса вĕтесчĕ... Е пирĕн, эпĕр ыйткалакан тесе, йăтă шăлĕ айне пулма та хатĕр пулмалла-и мĕн?! Çук!

— Анюк, тăр-ха çакăнта, тăр, ниçта та ан кай... — Анчах лешсем, Энтруш патакне çӳлелле çĕклесе вырăнтан тапрансанах, йăтă-мĕнĕпе хапха айĕнчен кĕрсе тараççĕ.

— Эх, çерçи чунĕсем, виççĕн те пĕр ыйткалакантан хăратăр!

— Энтруш, ма кĕрсе тарчĕç вĕсем?

— Манран хăрарĕç...

— Ой-йой эс!

Энтруш çумнерех питрех тĕршĕнет Анюк, темĕн ăнланса илнĕ пек нумайччен ун çине куç илмесĕр пăхса тăрать.

 

* * *

— Ăçта çывăрăпăр кĕçĕр, Анюк?

Тăхлан тĕслĕ сивĕ пĕлĕтсем хупăрланса килеççĕ. Сивĕ çил усаллăн вĕрет. Каç айне пулса пыракан ялти йывăçсем хурлăхлăн чĕриклетме пуçлаççĕ. Сивĕ пирки урамра пĕр çын та юлмасть, йытăсем те сарайнелле кĕрсе вырнаçаççĕ.

— Ăçта çывăрăпăр кĕçĕр, Анюк?

Çук, Анюкран ыйтмасть Энтруш. Пĕчĕк Анюкран ун çинчен мĕн ыйтмалли пур?! Ахальрен, хăйĕнпе хăй калаçнă пек, Анюка пĕчĕкрен сасартăк пысăк туса ярасшăн пек калаçать Энтруш.

— Çывăрма ямăр-ши пире, йăмăкăмпа иксĕмĕре. Эпĕр ăçта килчĕ унта та выртса çывăрăттăмăрччĕ — усал çăмăр айне пулас марччĕ тульккĕ...

— Çывăрма? Сирĕн те çывăрас килет-и вара?

— Çывăрма ямăр-ши пире, йăмăкăмпа иксĕмĕре?

— Çук, ямастăп, хăратăп эпĕ ыйткалакансенчен. Темĕнле çынсем эсĕр, тен, эсĕр вĕлерсе çаратса та тухса кайма пултаратăр мана?!

— Эпĕр пĕчĕккĕ вĕт, пиртен мĕн хăрамалли пур?

— Çук, çук, ямастăп, тепĕр çĕрте ыйтăр.

Усал пĕлĕтсем çаплах капланса килеççĕ. Питрен шултра çăмăр çапма пуçлать. Тĕттĕм. Сивĕ. Çил. Çуртсем тĕттĕмпе çăмăр айне пĕшкĕнсе лараççĕ. Анюк сивве чăтаймасăр ĕсĕклеме пуçлать.

— Тархасшăн, çывăрма ярăр-ха пире иксĕмĕре, йăмăкăм шăнса вилет.

— А-ай, халь мĕнле ырă çын çывăрма ятăр, хурал пӳртне кайăр, хурал пӳртне...

— Унта пултăмăр эпĕр, унта никам та пурăнмасть. Ярăр-ха çывăрма, тархасшăн...

Çук, ямаççĕ.

Камран ыйтас тата, кам кĕртĕ?

Сивĕ çумăр чашкăртатса çума пуçларĕ. Çил çаплах авать йывăçсене. Кĕр каçĕ хăйĕн тĕм хура чаршавне пуснăçем аялалла пусса куçсене чистиех курми тăвать. Анюк, пĕчĕк Анюк... ах, курмаççĕ-çке ун асапне пӳртсенче ашшĕ-амăшсемпе юнашар ăшă çĕрте çывăракан тантăш-сем...

— Ан йĕр-ха, Анюк, ан йĕр, ак пачăшкă, тен, кӳртĕ çывăрма. Эпĕр вĕт Христос ячĕпе ыйтса çӳрекенсем...

Ах, çăмăр! Витререн тăкнă пек тăкать çăмăр! Пĕтĕм ӳт лачкам. Кĕпесем хăпми çыпçăнса ларнă ӳт çумне. Чĕрене витсе шăмăсене çĕмĕреççĕ çăмăрпа çил.

— Пачăшкă, тархасшăн, çывăрма кĕртĕр-ха пире, йăмăкăмпа иксĕмĕре, вилетпĕр çăмăр çинче...

— Камсем эсĕр?

— Христос ячĕпе ыйтса çӳрекенсем эпĕр, пачăшкă...

— Çук, кӳртейместĕп, ачасем... Айта, сире тӳсĕмлĕх патăр. Чăтăр, чăтăр, ачамсем, чăтас пулать. Çĕр çинчи асаплăха чăтса тухсан, вилсен... çӳлти патшалăхра пулăр...

— Хĕрхенĕр, пачăшкă, йăмăкăм халех вилет...

— Чăтас пулать, чăтас пулать, ачамсем.

— Йăмăкăма çеç кĕртĕр эппин, пачăшкă. Эп хам сирĕн хапха айĕнче те çĕр каçăп, — хĕрхенĕр, тархасшăн, йăмăкăма...

Кăшт уçнă чӳречене шартлаттарса хупаççĕ. Тек никамран та ыйтмалли çук. Пĕр-пĕрне пулăшма, тăвана хĕрхенме вĕрентекен пачăшкă та кĕртмерĕ — шартлаттарса хупрĕ чӳречене, чăтас пулать терĕ. «Эй, пачăшкă, эс хăвăн ачусене хĕрхенетĕн пулсан, вĕсене çӳлти патшалăха кĕртесшĕн пулсан, ма çакăн пек чăттармастăн вĕсене, ма чăттармастăн, кăштах тепĕр хут чӳречене уçса каласа пар-ха эс, пачăшкă?! Çук, сивĕ кĕрĕ чӳречене уçсан чирлесе каймалла пулĕ...»

Хăйĕнчен пилĕк-улт çул çеç кĕçĕн йăмăкне, такама тивĕçлĕ çилленсе, таçтан килсе тухнă вăйпа алă çине илсе çĕклет Энтруш. Амăш пĕчĕк ачана кăкăр çумне тытнă пек çавăрса тытать те пуп умĕнчен хăвăрттăн утса каять.

— Ан йĕр, Анюк, ăçта та пулса çапах пĕр хӳтлĕх тупăпăр-ха!

Хытă çăвать çумăр, хытăрах касать çил. Анчах тата хытăрах чăмăртать Энтруш хăй йăмăкне — хăйĕн кăкрипе ăшăтма тăрăшать, хăйĕн мĕнпур ăшшине никам та йышăн-ман, пĕчĕк, вилес пек шăннă йăмăкне парасшăн.

— Ан йĕр, Анюкăм, ăçта та пулса çапах пĕр хӳтлĕх тупăпăр-ха!

 

III

Лайăх кун кĕркунне те пулать. Юлашки хут кăмăллăн савса хăварнă пек, кĕркуннен пĕр вăхăтĕнче хĕвел çăв варринчи пекех пĕçертсе илет.

Вăл вăхăт çăв вăхăтĕнчен те лайăх. Те хĕл аякра мартан, те урăххинчен ун чухнехи хĕвеле чĕрĕ чун питĕ хытă юратать. Пурпĕр хĕвел лекекен вырăна ларатăн та вара хĕвел ăшшипе пĕр-пĕр вĕçĕмсĕр савăннă пек савăнатăн.

Çак вăхăтăн пĕр кунĕнче Энтрушпа Анюкăн пĕр ялтан тепĕр яла кайма вăрман витĕр тухмалла пулнă. Паллах, вăрман витĕр пĕрре çеç тухса çӳремен вĕсем. Вăрман витĕр тухса çӳреме вĕсене яланах лекнĕ. Анчах, анчах... ку чухнехинче вĕсемпе пĕр питĕ тĕлĕнмелле япала пулнă та, вăл вара вĕсен пурнăç çул-йĕрне урăхла тĕс парса хăварнă...

Кĕркуннен те хăйĕн илемĕ пур. Вăрман кĕркуннен пĕр вăхăтĕнче пĕтĕмпех ылтăнланса ларать. Пĕтĕм вăрман ылтăн кĕпе-йĕм тăхăннă пек пулать ун чухне...

— Энтруш, çак юман тĕп кутĕнче канма ларар-и?..

Вăл анчах чирлесе тăнă. Пĕркунхи сивĕ çăмăрлă çĕр ахалех иртмерĕ уншăн. Вăл пĕр эрне хушши тарпа вĕри ăшĕнче аташса выртнă — чутах вилмен. Пушă хурал пӳртĕнче (Энтруш ăна çăмăрлă каç çавăнта çĕклесе кайнă) выртма çăмăл пулман, каçсенче сивĕ тата салхуллă пулнă. Анчах Энтруш çапах та Анюк асапне мĕн вăй çитнĕ таран чакарма тăрăшнă. Ăçта килчĕ унта турпассем пухса, сивĕ пӳрте пăртак та пулин ăшăтма тăрăшнă. Каçсенче Анюк ан хăратăр тесе пĕр куç хупмасăр Анюк умĕнчен каймасăр ларнă.

— Камран ыйтнă эсĕр кунта пурăнма? — пырса ыйтнă вĕсенчен пĕр çын. — Халех тухса кайăр, атту çиччас старăстăна кайса калатăп.

— Йăмăк чĕрĕлсе тăриччен старăстăна мар, патшана кайса каласан та каймастăп, — тенĕ хирĕç Энтруш.

Çын тухса кайнă та, тек ун пек хăвалакансем вĕсем патне пыман. Хурал пуртĕнчен аякра мар пурăнакан пĕр тăлăх хĕрарăм анчах пыркаласа ларнă. Анчах вăл хăвалама пыман, вăл — ырăскер пулнă: сыв мар Анюка сĕт, çăмарта пеккисем илсе пырса çитеркеленĕ.

«Çук, тĕнчере усалли çеç мар, ырри те пур», — çапла шухăшлать Энтруш вăл хĕрарăма аса илсен.

— Атя-атя, Анюк, канар çак йывăç кутĕнче.

Малтан Анюка вырнаçтарса лартрĕ Энтруш, вара хăй вырнаçса ларчĕ.

Нумай ларчĕç вĕсем вăл юман кутĕнче. Çулçăсăр йывăçсем витĕр хĕвел пĕр айăпсăр ăшăтать. Ахаль те вăйсăр, чир хыççăн пушшех вăйсăрланса юлнă пĕчĕк Анюк хĕвел ăшшипе çывăрса кайрĕ. Вăл халь хăй тантăшĕсене, шкул ачи-пăчисене аса илчĕ. Юлашки ялта курнă вăл вĕсене, сумка çакса шкула васкаса чупаканскерсене...

— Хут-çырăва вĕренсен, кĕнеке вулама пĕлсен нумай япала пĕлме пулать пулĕ. Кам пĕлет, эпĕр мĕншĕн хутаç çакса çӳренине те пĕлме пулать тен?! Патшасем мĕншĕн вăрçаççĕ, мĕншĕн пĕри усал, тепри йăваш, вуннăн чухăн, пĕри — пуян... Ах, пĕлесчĕ çавсем çинчен, мĕншĕн тĕнче çавăн пек-ши?!

Çак вăхăтра сисмен хутранах ката хушшинчен пĕр çын килсе тухать. Уринче атă, çийĕнче пиншак, пуçне хура карттус тăхăннă.

— Ăçталла утатăр эсĕр, ачамсем, — тет вăл йăваш саспа. Хăйĕн уçă куçĕсем унталла-кунталла пăхаççĕ, ни ватă, ни çамрăк мар пичĕ пир пек шурă. — Ăçталла каяттăр, ачасем? — ыйтать вăл тепĕр хут Энтруш чĕнменнине кура. Анюк, ют çын сассине илтсе вăранса каять.

— Ыйткаласа çӳретпĕр эпĕр, — тет хирĕç Энтруш ют çынна куçран пăхса.

— Апла эппин, ачамсем... юрать, юрать...

Ют çын чĕлĕм кăларса, чĕлĕм мăкăрлантарса ярать.

— Хăвăр ăçтисем пулатăр, ачамсем?..

— Аякрисем эпер — хĕнкассисем, кунтан пĕр çитмĕл çухрăма юлчĕ пулĕ ĕнтĕ пирĕн хамăрăн ял...

— Юрать, юрать...

Ют çын Энтрушпа юнашар пырса ларать.

— Йывăр пуль пуçтарма, ачамсем, парсах каймаççĕ пуль халь?

— Çитет. Пире нумай кирлĕ мар вĕт — тăранма анчах кирлĕ...

Ют çын Энтруш каланă чухне пĕрмаях ун çине куçран пăхса тăрать, темĕскер сăнанă пек... Анчах ют çын çапла пăхни Энтруша çиллентермест, ют çын куçĕсем аван, ырă куçсем пек курăнаççĕ Энтруша.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн