Электронлă вулавăш

Пысăк шанчăкпа кĕтнĕ Июлĕн Тăваттăмĕше те питĕ ăнăçсăр иртрĕ: çумăр чашлаттарчĕ, процесси пулмарĕ, тĕнчери чи чаплă çын (Том шутланă тăрăх), мистер Бетон, Пĕрлешӳллĕ Штатсен чăн-чăн сенаторĕ, ăна питĕ кăмăлсăр хăварчĕ, çирĕм пилĕк фут çӳллĕш улăп пулмарĕ вăл, ытти çынсенчен нимпе те уйрăлса тăмасть.

Цирк килчĕ. Кун хыççăн арçын ачасем виçĕ кун çĕтĕк кавирсенчен каркаласа тунă хӳтĕре цирк кăтартрĕç, курма пыракан арçын ачасенчен виçшер, хĕрачасенчен икшер булавка илчĕç, часах ку вăйă та йăлăхтарчĕ.

Унтан гипнотизерпа френолог¹ килсе тухрĕç, вĕсем кайнă хыççăн тата кичемрех пулчĕ.

Хăшпĕр чухне ачасем валли вечерсем йĕркелерĕç. Вĕсем сайра та питĕ хаваслă иртрĕç, çавăнпа та вĕсен хушшисем суран пекех ыраттарчĕç.

Бекки Тэчер хăйĕн ашшĕ-амăшĕпе пĕрле хăйĕн тăван хулине — Константинполе — кайрĕ, вăл кайсан, пĕтĕм пурнăç илемĕ пĕтсе ларчĕ.

Вĕлерӳн хăрушă вăрттăнлăхĕ Тома канăç памарĕ. Юхан-суран пекех йăшкаса чунне вĕçĕмсĕрех ыраттарчĕ.

Унтан хĕрлĕ шатра пуçланчĕ. Икĕ эрне хушши Том вырăн çинчен тăраймасăр йăваланчĕ, пĕтĕм тĕнчешĕн, пĕтĕм çын ĕçĕсемшĕн пĕтнĕ тыткăнри çын пек туйрĕ вăл хăйне. Чир питĕ йывăррăн пусса илчĕ, Тома нимĕн те интереслентермерĕ. Ура çине тăркаласа пĕрремĕш хут хула тăрăх лăпсăртатсан, пур çĕрте те юхăну паллисем тĕл пулчĕ вăл. Хулара тĕн вăйланса кайнă иккен, пысăккисем çеç мар, ача-пăча та турă пирки пуплет. Том хулан тепĕр вĕçне çитичченех пĕр çылăхлă çын та пулин тупма ĕмĕтленсе утса тухрĕ, вара ун пĕтĕм шанчăкĕ пĕтсе ларчĕ.

Вăл аптăранипе Джо Гарпер патне çул тытрĕ, анчах лешĕ евангели вĕренсе ларать, тунсăхлă Том ку кичем вырăнтан часрах пăрăнса кайма шут турĕ. Бен Роджерса шырама утрĕ вăл, Бен чухăнсем патне кайса çӳрет иккен, тĕн кĕнекисемпе тулли карçинкка сĕтĕрет. Юлашкинчен Том Джим Холлиса шыраса тупрĕ, лешĕ ăна çапла ĕнентерме пуçларĕ: Том хăйĕн çылăхĕсене каçарттарман, çавăнпа тӳпе Том пуçĕ çине чир янă. Кашни тĕлпулу ăна пăвакан йывăрлăх çумне тепĕр тонна хушрĕ. Гекльберри Финн ытамĕнче кăштах канлĕх тупма ĕмĕтленсе, Том, йăлт халтан кайнăскер, тусĕ патне васкарĕ, анчах лешĕ те библи вуласа ларать иккен. Кăна вара Том чăтса ирттереймерĕ, вăл аранах килне çитрĕ те вырăн çине тăсăлса ӳкрĕ: пĕтĕм хулипе пĕр вăл çеç çылăхлăскер, ĕмĕр-ĕмĕр тамăкра асапланма тивет ĕнтĕ ун.

Çĕрле хăрушă тăвăл ахăрашрĕ, çапса çумăр çурĕ, аслати хăватлăн авăтрĕ, йăл та ял çиçĕм çиçрĕ.

Том утиялпа чĕркенчĕ те хăйĕн вилĕмне шикленсе кĕтме пуçларĕ: ку хăрушă тĕркешӳ ун пирки пуçланни пирки вăл пăр самантлăха та иккĕленмерĕ. Вăл çакна ĕненсех тăчĕ: хăйĕн çылăхĕсемпе вăл туррăн чăтăмлăхне йăлтах пĕтернĕ, халĕ ĕнтĕ ăна нимле каçару та çук. Кам та пулин пĕчĕк хурт-хăпшанка хирĕç артиллери тăратас пулсан, Том кун пирки снарядсем сая яни çеç тенĕ пулĕччĕ, анчах тӳпе Том пек хурт-кăпшанка хирĕç çакăн пек хакла ларакан аслатиллĕ çумăр тăкни пĕртте тĕлĕнмелле туйăнмарĕ ăна.

Майĕпен-майĕпенех аслатиллĕ çумăр лăпланма пуçларĕ, вара хăйĕн тĕп задачине пурнăçламасăрах, иртсе кайрĕ. Чи малтанхи шухăшĕ Томăн çакăн пек пулчĕ: турра тав тăвас та часрах йĕркене кĕрес, унтан вăл кăштах тăхтама шут тытрĕ: аслатиллĕ çумăр тепĕр хут тăкма пуçласси пĕртте сисĕнмест-ха.

Тепĕр кунне каллех тухтăра чĕнме тиврĕ: Томăн чирĕ вăйланса кайрĕ. Ку хутĕнче çурăмĕ çинче выртса ирттернĕ виçĕ эрне Тома пĕр ĕмĕр пекех туйăнчĕ. Юлашкинчен аранах килĕнчен тухсан, вăл хăйне вилĕм хĕрхеннĕшĕн савăнмарĕ те. Хăй çак кунсенче епле пĕччен те тăлăххăн пулнине манма пултараймарĕ вăл. Вăл мăраннăн çеç урам тăрăх сулланса пынă чух Джим Холлиспа ытти ачасем кайăка вĕлернĕ кушака суд тунине курчĕ. Кушак айăпне кăтартакан кайăк вилли кунтах пулнă. Кăшт аяккарах, çын куçĕ курман кĕтесре, Джо Гарперпа Гекльберри Финн вăрланă дыньăна кавлесе лараççĕ. Мĕскĕнсем! Вĕсем патне, Томăнни пекех, вĕсен чирĕ таврăннă.

23-мĕш сыпăк. Мефф Поттера çăлни

Юлашкинчен хулари çывăрса кайнă пурнăç хускалса илчĕ — питĕ хыттăнах хускалчĕ. Çак кун çын вĕлерекене хăш кун суд тăвасси çинчен пĕлтерчĕç. Хулара çавăн çинчен çеç калаçрĕç. Томăн çак калаçусенчен ниçта тарма та май пулмарĕ. Вĕлерни çинчен асăннине илтсенех, унăн чĕри кăртах сикрĕ. Хăйĕн чунĕ таса мар пулнă пирки унăн пуçне çакăн пек шухăшсем пыра-пыра кĕчĕç. «Манăн умра ахальтен мар пулĕ çавнашкал сăмахлаççĕ, мана тытма тăрăшаççĕ пулĕ», — терĕ вăл. Çав çынна вĕлертни çинчен вăл мĕн те пулин пĕлнине çынсем ăçтан чухласа илме пултараççĕ-ха? Çакна вăл ниепле те лайăххăн тавçăрса илеймерĕ. Анчах çапах та, хулара апла та капла калаçнисене илтсен, унăн ăшчикĕ вăркарĕ. Вăл, пĕтĕм чунтан калаçас тесе, Гека çын çук çĕрелле ертсе кайрĕ. Кĕске вăхăтлăха та пулин хăйĕн чĕлхине ирĕк парас пулать, пĕр пек инкек курнă юлташпа йывăр çĕклеме те пĕрле валеçмелле. Çитменнине, унăн Гек лăпăртатса кăтартман-ши тесе ыйтса пелес килчĕ.

— Гек, эсĕ çавăн çинчен кама та пулин каланă-и?

— Мĕн çинчен?

— Ху пĕлетĕн...

— Паллах, каламан...

— Пĕр сăмах та-и?

— Çăвар та уçман. Каланă пулсан, çак вырăнтах тăпра ăшнелле анса каймалла пултăр. Ма ыйтатăн вара эсĕ?

— Ахалех! Эпĕ хăраса çӳрерĕм.

— Ну, Том Сойер, эпир лăпăртатса кăтартнă пулсан, пирĕн икĕ кун та пурăнмалли çукчĕ. Эсĕ хăвах пĕлетĕн вĕт.

Тома кăшт çăмăлтарах пулнă пек туйăнса кайрĕ. Пăртак чĕнмесĕр тăрсанах, вăл çапла ыйтрĕ:

— Гек... сана никам та ирĕксĕр каласа кăтарттарма пултараймасть-и? — терĕ.

— Мана ирĕксĕр каласа кăтарттарма-и? Çук ĕнтĕ вăл! Çав шуйттан метисĕ мана шыв ăшне путарма тăрсан, тен, мана ирĕксĕр калаттарма пултарĕç, — ахаллĕн калас çук.

— Апла пулсан, эппин, пурте чиперех. Эпĕ çапла шухăшлатăп: эпир чĕлхесене çыртса çӳресен, пире никам та тивес çук тетĕп. Çапах та эпир шарлас çук тесе татах тепĕр хут тупа тăвар-ха, çапла шанчăклăрах пулĕ.

— Юрĕ.

Вĕсем каллех, чаплă та хăрушă сăмахсем каласа, тупа турĕç.

— Мĕн сăмахлаççĕ-ха, Гек, тĕрлĕрен историсем çинчен çав тери нумай илтрĕм.

— Мĕн сăмахлаççĕ? Пĕр сăмах анчах: Мефф Поттер, Мефф Поттер, Мефф Поттер, теççĕ. Манăн, çакна илтсе-нех, çийĕнчех тар тухса каять, — тӳрех пăрахса кайса пытанса ларăттăм.

— Вăт-вăт! Эпĕ те çавăн пекех. Пĕтнĕ çын вĕт вăл! Пĕтрĕ ĕнтĕ! Сана ăна шел мар-и... хăшпĕр чухне?

— Час-часах... ия, час-часах шел туйăнать. Путлĕ çынах мар вăл, — анчах никама та усал тумасть вĕт-ха. Никама та, нихçан та. Пăртак эрех ĕçмелĕх пулă тытать те кайран вара ĕçсĕр сĕтĕрĕнсе çӳрет... Туршăн та, эпир пурте ĕçсĕр çапкаланса çӳретпĕр вĕт-ха. Пĕрех мар пулсан та, пирĕнтен нумайăшĕ ĕçлемесĕр пурăнаççĕ: пупсем тата ытти çавнашкал этемсем те. Çапах та вăл ырă кăмăллă пек: пĕрре вăл мана хăйĕн пуллине çуррине тыттарчĕ, пулли хăйне валли те сахалччĕ. Мана йывăр килсе тухнă чухне миçе хут вăл ман хута кĕрсе мана инкекрен хăтарман-ши?!

— Мана вăл хут çĕленсене юсаса паратчĕ, вăлтасене те çыхса паратчĕ. Эпир ăна тĕрмерен тухса тарма пулăшсассăа, питех аван пулатчĕ.

— Мĕн каларĕ вăл! Эпир ăна епле пулăшăпăр-ха? Пулăшсассăн та, ăна мĕн усси пур-ха? Вăл тухса тарать те, ăна каллех тытаççĕ.

— Ия, вăл çаплах... Вăл тĕрĕс. Анчах вăл уншăн айăплă мар çĕртенех ăна шуйттана вăрçнă пекех вăрçнине курас килмест вĕт-ха.

— Манăн та курас килмест, Том. Ăнлантăн-и, эпĕ çапла илтрĕм... Пирĕн пĕтĕм штата илсе пăхсан та, унăн сăнĕ-пичĕ вăрă-хурахсен евĕрлех, теççĕ, ку таранччен ăна епле çакса вĕлермен-ши тесе тĕлĕнеççĕ.

— Ия, ия, çавăн пек калаççĕ. Эпĕ те хам хăлхапах илтрĕм: ăна ирĕке кăларса ярсан та, Линч законĕ² тăрăх çакса вĕлереççĕ, теççĕ.

— Çавăн пек тăваççĕ те вĕсем, çакса вĕлереççĕ. Ачасем нумайччен сăмахласа ларчĕç, анчах савăнмалли нимĕнех те пулмарĕ. Тĕттĕмленсен, вĕсем аякра ларакан пĕчĕк тĕрме таврашĕнче çапкаланса çӳреме тытăнчĕç, мĕн те пулин пулĕ те, пире тăруках мĕнпур йывăрлăхран хăтарса кăларĕç тесе ĕмĕтленчĕç пулĕ вĕсем.

Анчах нимĕн те пулмарĕ; тĕрмере ларакан телейсĕр çынпала ни ангелсем те, ни ырă кăмăллă тухатмăшсем те интересленмен пулмалла.

Ачасем пĕр япала çеç тума пултарчĕç, — ăна вĕсем ĕлĕк те час-часах тукаланă: тимĕрленĕ чӳрече витĕр Поттера пăртак табак тата ик-виçĕ коробка шăрпăк тыттарчĕç. Поттер аялти хутĕнче ларать, хурал çук.

Çавăн пек илсе пырса панăшăн вăл тав туни ачасене ĕлĕк те лайăх мар пек туйăннă. Ку хутĕнче вăл тав туни вĕсене тата хытăрах пырса тиврĕ. Вĕсем хăйсене хăйсем хăравçăсем пекех, çынна сутса яракансем пекех, туйрĕç. Поттер вĕсене çапла каларĕ:

— Ырă тунăшăн тавах сире, ачасем. Пĕтĕм хулине те мана никам та шеллекен çук. Эсĕр анчах шеллетĕр. Эпĕ ăна манмăп, çук, çук. Эпĕ час-часах хама хам çапла

калатăп: эпĕ пур пĕчĕк ачасене те хут çĕленсем юсаса параттăм, пулă хăш çĕрте лайăх кĕнине кăтартаттăм, пуринпе те юлташ пекехчĕ. Анчах халĕ, Мефăн инкек пулса тăрсан, пурте ватă Мефран аяккалла çаврăнса тăчĕç... Том аяккалла çаврăнса тăмарĕ, Гек та аяккалла çаврăнмарĕ... Çук, вĕсем ăна манмарĕç... вăл та манас çук вĕсене... Ия, ачасем, эпĕ хăрушă ĕç турăм, ӳсĕр пулнă эпĕ, ăссăр пулнă, çавăнта пĕтĕм айăпĕ... Халь ĕнтĕ мана çакса вĕлереççĕ, кĕтсех тăр... ку тĕрĕс ĕнтĕ... тĕрĕс. Вăл пуринчен те лайăхрах пулать. Чăнах, лайăхрах. Ну, мĕн калаçмалли пур ун çинчен. Сире, хамăн чи лайăх тусăмсене, хуйха ӳкерес мар. Эпĕ сире акă çакна çеç каласшăн: решетке хыçне кĕрсе ларас теместĕр пулсан, çав ылханлă эрехе ан ĕçĕр — ӳсĕр чухне çын хăйне хăй те пĕлмест... Пăртак аяккарах, хĕвеланăç еннеллерех тăрăр-ха, çакăн пек инкекре çынна пуринчен ытла тусĕсен пичĕсене курни çеç йăпатма тултарать, кунта ман пата никам та çӳремест, пĕр эсир çеç. Туссен ырă сăнĕ-пичĕсем... туссен ырă сăнĕ-пичĕсем... Пĕр-пĕрин çурăмĕ çине хăпарăр-ха, манăн сирĕн питĕрсене пăхасчĕ. Акă, çакăн пек. Халĕ ĕнтĕ мана алă парăр, — сирĕн аллусем решетке витĕр кĕме пултараççĕ, манăн ытла пысăк. Пĕчĕк алăсем вăйсăр, çапах та вĕсем Мефф Поттера лайăхах пулăшрĕç, май кинтĕ пулсан, вĕсем тата та нумайтарах пулăшу парĕччĕç.

Том пĕтĕмпех телейсĕр пулса килнелле утрĕ. Çав çĕр тĕлленнĕ тĕлĕкĕсенче те хăрамаллисем питех те нумай пулчĕç. Тепĕр кунне те, тата виççĕмĕш кунĕнче те вăл иртен пуçласа каçченех суд çурчĕ патĕнче çапкаланса çӳрерĕ. Темĕнле çĕнтермелле мар вăй ăна шалалла кĕме туртрĕ, анчах вăл, ирĕксĕрех хăйне чарса, урамра тăрса юлчĕ. Гек та çавнашкалах пулчĕ. Вĕсем пĕр-пĕринпе тĕл пулмасăр çӳреме тăрăшрĕç. Вăхăчĕ-вăхăчĕпе пĕри те, тепри те таçта аяккалла пăраха-пăраха кайрĕç. Анчах çав усал вăй вĕсене каллех ĕлĕкхи вырăн патнелле туртрĕ. Пĕр-пĕр пăхма пынă çын суд залĕнчен урамалла тухсанах, Том сĕмсĕрленсех кашни сăмахах итлеме тăрăшрĕ, анчах хыпарĕсем хурланмалласкерсем пулчĕç: мĕскĕн Поттер суд йĕркин танати ăшне хытăрах та хытăрах кĕрсе çыхăнса пычĕ. Иккемĕш кунĕ иртнĕ çĕрелле хулари çынсем çапла çеç сăмахларĕç: Джо индеец каланисем пурте тĕрĕс пулчĕç, присяжнăйсем мĕскĕн Поттер тĕлĕшĕпе мĕнле приговор тăвас пирки нимĕн те иккĕленмелли çук ĕнтĕ.

Каç пулса нумай вăхăт иртсен, Том килне таврăнчĕ, хăй вырăнĕ патне чӳрече витĕр кĕчĕ. Унăн ăшчикки шутсăр хускалса кайнă пирки вăл нумайччен çывăраймасăр выртрĕ. Тепĕр кунне пĕтĕм хула суд çурчĕ патне пуçтарăнса тăчĕ, мĕншĕн тесен çав кун ĕçе татмалли кун пулчĕ. Халăх залра туллиех пуçтарăннă — арçынсем те, хĕрарăмсем те пур. Юлашкинчен, нумайччен кĕтнĕ присяжнăйсем умлă-хыçлă утса кĕчĕç те хăйсен вырăнĕсене йышăнчĕç. Пĕр ик-виçĕ минутран шап-шурă хуралса кайнă салху Поттера илсе кĕчĕç. Унăн сăн-питĕнче вăл хăраса ӳкни, пĕтĕм шанчăка çухатни палăрса тăчĕ. Ăна сăнчăрпа сăнчăрланă: пăхас текенесем пурте пăхчăр тесе, ăна курăнмалли вырăна лартрĕç. Çавăн пекех курăнмалла вырăнта тата Джо индеец ларать. Вăл яланхи пекех нимĕн пăшăрханмасть, канлĕ. Каллех шăп пулчĕ, унтан судьясем пырса кĕчĕç те, шериф суд уçăлни çинчен пĕлтерчĕ. Яланхи пекех судри ĕçлĕ çынсем хушшинче пăшăлтату пуçланса кайрĕ, писарĕсем хутсемпе кăштăртатаççĕ. Çак вак-тĕвек япалапа аппаланса хăтланни, çавăнпа вăхăта ирттерни тата хытăрах кĕттерсе пăшăрхантармалла, унта чаплăлăхĕ те ытларах.

Виле тупнă кунне ирхине ирех Мефф Поттер аллисене çуса тăнине куракан свидетеле чĕнтерчĕç. Свидетель: «Мана курсан, Мефф Поттер тӳрех чупса кайрĕ», — терĕ. Тата виç-тăват ыйту парсан, прокурор защитника çапла каларĕ:

— Халĕ сирĕн черет. Свидетельрен ыйтăр, — терĕ. Айăпланакан çын пĕр минутлăха куçĕсене çӳлелле хăпартса пăхрĕ, анчах защитникĕ: «Манăн нимĕнле ыйту та çук», — тесе каланине илтсенех, вăл каллех аялалла пăхрĕ.

Тепĕр свидетелĕ: «Эпĕ çĕççине вĕлернĕ çыннăн ӳчĕ çумĕнчех тупрăм», — тесе каларĕ.

Прокурор каллех защитник еннелле пăхса:

— Эсĕр свидетельтен тĕпчеме пултаратăр, — терĕ.

Защитникĕ каллех: «Манăн нимĕнле ыйту та çук», — терĕ.

Виççĕмĕш свидетелĕ çапла каларĕ: «Час-часах эпĕ çав çĕççе Поттер аллинче куркаланăччĕ», — терĕ.

Прокурор каллех защитника: «Эсĕр свидетельтен тĕпчеме пултаратăр», — терĕ.

Защитникĕ каллех: «Манăн нимĕнле ыйту та çук», — терĕ.

Пăхса ларакансен пичĕсем çинче вĕсем тарăхса кайни палăрче. Мĕнле тĕленмелле защитник ку? Хăйĕн клиентне кантра ункинчен хăтарас тесе, нивушлĕ пĕртте тăрăшмасть вăл?

Виç-тăватă свидетелĕ тата: «Çын вĕлернĕ çĕре илсе пырсанах, Поттер хăйне-хăй айăплă çын пек тытатчĕ», — терĕç. Çав свидетельсене те защитник çаплипех, тĕпчемесĕрех ячĕ.

Çав асра тăракан ир масар çинче мĕн-мĕн пулса иртнисене шанчăклă свидетельсем тĕпĕ-йĕрĕпех кăтартса пачĕç. Анчах Мефф Поттерăн защитникĕ пĕр свидетельне те тĕпчеме хăтланса пăхмарĕ. Пăхма пынă çынсем тарăхса кайрĕç те хыттăнах ӳпкелеме тапратрĕç, çавăнпа суд предсадателĕ те вĕсене хытă систерӳ турĕ.

Çавăн хыççăн прокурор тăчĕ те çапла каларĕ:

— Шанчăклă свидетельсем тупа тусах çак факта палăртса хучĕç: çав питех те хăрушă ирсĕр ĕçе урăх никам та мар, çак айăпланакансен сакĕ çинче ларакан мĕскĕн çынах тунă. Урăх нимĕн те хушса каламалли çук.

Мĕскĕн Поттер ахлатса илчĕ те, питне аллисемпе хупласа, хуллен каллĕ-маллĕ сулланкаласа ларчĕ. Суд залĕнче ытла та шăп пулчĕ, çакă вара çынсемшĕн темĕнле йывăр пек туйăнчĕ. Арçынсен нумайăшĕн кăмăлĕсем çемçелсе кайрĕç, нумай хĕрарăм хĕрхеннипе йĕрсе-макăрса ячĕ.

Защитник хăй вырăнĕнчен тăчĕ те: «Хисеплĕ сэр! Судра пренисем пуçланнă чухне эпĕ çапла ыйту панăччĕ: çынна çакăн пек хăрушшăн вĕлерес ĕçе манăн клиент хăй нимĕн пĕлмен чухне, спиртлă шĕвек ĕçнипе тăнсăр пулсассăн, тунине кăтартса паратăп тенĕччĕ. Анчах эпĕ хамăн шута улăштартăм, присяжнăйсем хĕрхенӳллĕрех пулччăр тесе те ыйтмастăп», — терĕ.

Кайран вăл суд приставне çапла каларĕ:

— Илсе кĕртĕр Томас Сойера, — терĕ.

Пурте, вăл шутра Поттер хăй те, тĕлĕнни палăрса кайрĕ. Пур çын куçĕ те Том çинелле тĕллесе пăхса ларчĕ. Вăл тăчĕ те судья сĕтелĕ патнелле утса пычĕ. Ача шутсăрах хăраса ӳкнипе темĕнле тискеррĕн, нимĕн тума пĕлмесĕр пăхса тăчĕ. Ăна тупа тутарттарчĕç.

— Томас Сойер, эсĕр июнĕн вунçиччĕмĕшĕнче çур çĕр тĕлнелле ăçта пулнăччĕ?

Том Джо индеецăн тимĕр пек сăнĕ-пичĕ çине пăхса илчĕ те, унăн чĕлхи карланкă çумнех çыпçăнса ларчĕ. Итлесе ларакансем сывлама та чарăнчĕç. Анчах Томăн сасси илтĕнмерĕ. Темиçе минутран вăл çапах та пăртак хăй майне кĕркелесе çитрĕ, залра ларакан çынсенчен хăшпĕрисем вăл аран ăнланмалла: «Масарта!» — тесе каланине илтрĕç.