Электронлă вулавăш

Шупашкарта, студент чухне,

Эпир итлеттĕмĕр тăваттăн

Чăвашăн çĕнĕ сăвăçне? [16]

 

Те тĕтĕмпе пуç çаврăнатчĕ,

Те хай Мускав эрехĕпе?

Тăп-тăвăр пӳлĕм курăнатчĕ

Декадентсен притонĕ пек.

 

Тĕлне пĕлсе-и, пĕлсех мар-и

Тасалăха шыраканскер

Чунне çухатнă пек вуларĕ:

«Сыв пул, Рембо! Сыв пул, Бодлер!» [17]

 

Анчах ăш туйăм çурататчĕ

Пĕр шутсăр каннă вăхăтра,

Ача пек кукленсе выртатчĕ,

Путек пек пĕчĕк те кăтра.

 

Ăçта тĕнче касса çӳрет вăл,

Мĕн çухатса мĕскер тупать.

Ăçта шырать вăл чĕрĕ тĕвĕ,

Кам ячĕпе тупа тăвать? [18]

 

Эй, саманамăр, саманамăр,

Чи çӳллĕ лозунг айĕнче

Хăш чух — чăнах куратпăр хамăр —

Çутах та мар çак çут тĕнче.

 

Анчах пурах-ха вăл тасалăх,

Ăна тупатпăр шырасан,

Пире шанса ӳстернĕ халăх

Ĕç-хĕлĕнчен уйрăлмасан.

 

Паянхине сума сумасăр

Ăслăланни пустуй тăкак.

Епле ху пурăнса курмасăр

Çын шăпине паратăн хак?

 

Салхулăхпа киленнĕçем-и

Вăйсăрланса усас алла?

Янравлă пурнăçăн пин çемĕ —

Пурне те сан ăнланмалла.

 

Ырри те пулĕ, усалли те —

Кивви çĕрет, çĕнни шăтать...

Эп хам валли хастарлăх илтĕм

Йӳне хумасăр вăхăта.

... ... ... ... ... ...

 

Сывпул! тесе çула эп тухрăм,

Салам! тесе ярап хыпар.

Эп канлĕх шырамасăр утрăм,

Кăшт сывлăш çавăрмашкăн пар.

 

Алла чĕре енне хурам та

Пуçа тайса халь тав тăвам,

Шăпамăрсем пĕрле çуратнă

Мана кĕтсе тăран тăван.

 

Хăçанччĕ çав? — Эс астăватăн.

Çак тĕлпулу килессине

Шанса тăрса эс алă патăн,

Вара ăсатрăн çул çине.

 

Улхашсем, 1960-1962 çç.

 

Автортан

Ку поэмăна 1960-1962 çулсенче çырнă. Унта 50-мĕш çулсен вĕçĕнче хайланă сăвăсен сыпăкĕсем те кĕрсе кайнă. Поэмăн пĕр пайĕ «Юрату йыхравĕ» ятпа «Çул курăкĕ» (1993) кĕнекере уйрăм поэма пек пичетленсе тухрĕ. Ытти пайсене туллин пичетлеме май пулманран улăштаркаласа, кĕскеткелесе «юрăхлă» вариант хатĕрлеме хăтланса пăхнăччĕ, анчах пичете сĕнме хăюлăх çитереймерĕм. Кăмăл пур чух çывăх çынсене вулакаласа панипе çырлахса пурăнтăм. Тус-тăвансене, тантăшăмсене ĕненсен, поэмăра 60-мĕш çулсен паллисене, самана таппине, ун чухнехи çамрăксен хирĕçӳллĕ кăмăл-туйăмне ăнланма пулать. Çĕнĕ ĕмĕр пуçламăшĕнче 60-мĕш çулсенчи литературăпа кăсăкланма пуçлани курăнать. В. Станьял хатĕрленĕ вĕренӳ кĕнекисенче çав тапхăрпа çыхăннă материалсем кун çути курчĕç, хаçат-журналта «айхисемпе юмартсене мĕнле тустарни» çинчен çырчĕç («Капкăн», 2001-2002 çулхи номерсем). Ĕнтĕ поэмăра асăннă тантăшсем яланлăха уйрăлса каяççĕ. Вĕсен умĕнчи парăма туйса, вĕсен ырă сăнарĕсене асра тытса çак хайлавăн тулли мар вариантне пичете сĕнетĕп.

 

Ăнлантарусем

[1] Валерий Егоров — Шупашкар пединститутĕнче пĕр вăхăтра вĕреннĕ тус. Чи лайăх паллăсемпе кăна вĕренсе пынă студента диплом памасăр Шупашкартан Куйбышев облаçне ăсатрĕç. Манăн Ульяновск облаçне кайма тиврĕ. Ун хыççăн вара Шупашкара пырсан кăна курнăçса калаçаттăмăрччĕ. Сайра хутра çырусем çӳрететтĕмĕрччĕ. Валерий Петрович вĕрентӳ ĕçĕнче сумлă ятсене тивĕçрĕ, критик пулса «Вăхăт ыйтнипе» кĕнеке кăларчĕ (1989). Кĕнекине мана «пĕрле вĕреннĕ, кĕрешнĕ малтанхи юлташа» тесе çырса пачĕ.

[2] А.Т. Твардовский — вырăс поэчĕ. Унăн «Василий Теркин» поэмине Г.Айхи чăвашла куçарчĕ. Чăваш кĕнеке издательстви ăна тăлмач ятне кăтармасăр пичетлесе кăларчĕ (1960).

В.Б. Шкловский — нумай енлĕ пултаруçă. Л.Толстой, Ф.Достаевский, В.Маяковский çинчен кĕненкесем кăларнă. Пире унăн эссе жанрĕпе çырнă хайлавĕсем, хăй евĕрлĕ стилĕ килĕшетчĕ.

Айхи «çылăхĕсем». 50-мĕш çулсен вĕçĕнче çамрăк поэтăн пултарулăхне тиркесе çыратчĕç: И.Кузнецовăн «Пĕр баллада çинченех» («Коммунизм ялавĕ», 1957, майăн 29-мĕшĕ); «Пĕр пуля çинчен çырнă баллада» («Ялав», 1957, 4/) статйисем; И.Ивановăн «Нăйкăш сасă» («Коммунизм ялавĕ», 1958, декабрĕн 30-мĕшĕ) статйи. Критиксем Айхине соцреализм меслечĕпе çырмасть, унăн сăввисем пессимистла тесе айăплатчĕç.

[3] Ку икĕ йĕркене Г.Торфимов (Юмарт) сăввинчен илнĕ.

[4] Айхин «Чĕрĕ тĕвĕ» тата Василий Федоровăн «Проданная Венера» поэмисенчен илнĕ сăнарсене пĕрлештерсе каланă.

 

... хĕрĕсене вĕçтернĕ

Бетон хывма Иркутск енне...

 

Иркутск енчи стройкăсенче ĕçлекен хĕрсем çинчен Айхи çырнă ярăма аса илсе йĕркеленĕ.

[5] «Ашшĕсемпе ачисем» («Отцы и дети») — яланхи проблема — пирĕн яшлăхра уççăн палăрма пуçларĕ. Вăрçă вучĕ витĕр чĕррĕн тухнисем, Сталин лагерĕсенчен хăтăлса таврăннисем Хрущев саманине мухтатчĕç, çав вăхăтрах çамрăксем идеологи пусмăрĕнчен хăтăлма ăнтăлатчĕç.

[6] Кусене «шалти цезура» çинчен каланă.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн