Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Курас килсен чăн-чăн телей —

Ăшра-пуçра эс кӳр тирпей:

Пĕр хушăн çеç хыпса ан çун;

Чап çĕклеме ан сар хăлаç;

Йышпа пĕрле кур ырă кун,

Ан тар йышран инкеклĕ каç.

Çунатлă туйăм саламне

Çитер часрах савни патне.

Тутланĕ саншăн хĕр тути,

Анчах ан пул ху армути.

Ан кас тăшманшăн хăпарту,

Курка ĕç туслăхшăн тĕппин.

Малтан çынна телейлĕ ту —

Телейлĕ пулăн эсĕ тин.

Çур çитрĕ!

Тусăм, çитрĕ вăл,

Юр шартармасть куçа.

Тинех лăпланчĕ çил-тăвăл,

Кĕрлерĕ хĕл каçа.

Чуна йĕплерĕ, шăнтăмăр, —

Хаярччĕ хĕл сивви.

Тăм илнĕ вырăн сан та пур,

Ман пур суран çĕвви.

Хĕрӳллĕ мар-и яш ĕмĕр?

Каймарĕ вăл сая.

Пуçа усмасăр кĕтрĕмĕр

Хĕвеллĕ çĕн Мая.

Май çитрĕ.

Тусăм, çитрĕ вăл,

Пире сунать вăй-хал.

Калатпăр: тертлĕ çил-тăвăл,

Яланлăха çухал.

Юрласса хăйĕн мĕскĕнлĕхĕ, вăйсăрлăхĕ,

ухмахлăхĕ çинчен юрларĕ.

(Борис Чиндыков. «Hotel Chuvashia»)

Кĕр-кун-не... Темле якалса çитнĕ сăмахсемпе хакласан та, ырах çав ылтăн кĕркунне! Юр айĕнчен ем-ешĕллĕн тапса тухакан çурхи хăват илемĕ мар та — çавах пехетлĕ. Çуллахи пек, ăш-чик таран витĕр ăшăнса çутçанталăкпа ирĕлсе-хутăшса каяслăх та çук ĕнтĕ. Пурпĕр ытарса çитермелле мар çав кĕр кунне — сарă-хĕрлĕ çулçăллă кашни капăр йывăçрах çурхи пулас ешĕл вăй ĕмĕлки палăрать-палăратех.

Паллах, туйма пĕлсен. Курма пĕлсен.

Палюк вара чылай чухне çын туйманнине те туяканччĕ, никам курманнине те курма пĕлекенччĕ.

Кĕрхи ыйхă урăх вăхăтринчен раснарах ĕнтĕ. Йывăртарах темелле-ши? Туять пек çакна Палюк. Ирсерен темле йывăртарах вăранать пек юлашки вăхăтра.

Ирхине мĕнле тăратăн, кун çавăн пек иртекенччĕ. Çамрăк пулсан та, те — ял ачи пулнăран, те — хăй çавăн пек сисĕмлĕрен, Палюк çакна та кăштах тĕшмĕртет пек.

Çавна пулах паян хăй кăмăллăн вăраннишĕн вăл хăй кăмăллă вăраннинчен те ытларах хĕпĕртесе ӳкрĕ пулас. Ахаль чухне илĕм-тилĕм ĕçкĕ юрри шăрантаракан чăваш радиовĕ уртарсах яраканччĕ — Палюксен аслăрах юлташĕ Рахмул миçе аппарат çапса çĕмĕрмен-ши çак ик-виç çул хушшинче? Хальхинче çав урмăш кĕвĕ хăлхана та кĕмерĕ..

Малалла

К.Б.

Пĕр тус çукки — шав хурлăхăм пурри

Ун шӳчĕ, ун канашĕ вырăнне

Хăварчĕ пурнăç — хут çинчи сăнне.

Пĕр терт те пур: ятарласа, юри

Эп сăнаймастăп çавă сăнара, —

Сайра тинкеркелетĕп, ăнсăртран:

Çамкин хăш йĕрĕ чĕррĕн туйăнсан

Пурнать пек хăй пурнăçĕпе вара....

Пĕчĕк, пĕчĕк юрă,

Пĕчĕкçĕ хир пек.

Варринче шур хурăн

Пултăр — çивĕтпе.

Пултăр лăпкă кĕвĕ

Çавă юрăра,

Туратсен чĕтревĕ

Çынсăр шăплăхра.

Сан асу çӳретĕр,

Тусăм, çав хирте,

Юррăма итлетĕр

Эпĕ çук çĕрте!

(М. А. — шӳтлĕ халал)

Акă çурт. Ав пур тăрри,

Кăнтарать мăрье.

Ăшĕнче — пур кил турри,

Юрăçă Марье.

Пĕчĕкки те пур унта, —

Ав «нăй-нăй» юрри.

Пур — телейĕ. Шăрчăк та —

Çав çуртра — тăри.

Йĕтĕн татрĕ хĕрупраçĕ

Вăрманти уçланкăра.

Каччисем пура пураççĕ,

Туйлă кĕр çитет ара.

Вăрмантан уçланкăна

Авăнса чупать сукмак.

Кăнтăрла — итле кăна —

Ташăра хĕрет такмак.

Каччă:

Йĕтĕн тат, сарă хĕр,

Татмасан — сарăхĕ.

Сарăхсассăн кивелет,

Кивелсен, хак йӳнелет.

Качча тух, савни,

Мана тух, савни.

Эс ан ватăл сарăмсăр,

Юлăп эпĕ арăмсăр.

Хĕр:

Каччă, тăрăш.

Кас эс чăрăш.

Чăрăш кас та пура ту, —

Пӳрте кĕрĕ юрату.

Хĕр туп, каччă,

Авлан, каччă.

Эс сухал çаксассăн тин,

Сан аннӳ кураймĕ кин.

Вăрмана чупать сукмак.

Шăпланать каçчен такмак.

Унччен пуртă канас çук,

Татман йĕтĕн юлас çук.

Ялăн аслă урамĕ варринче пасар вырăнĕ. Унта, усламçăсен лапкисем хушшинче, хресчен ачи-пăчи туй тăвать: шавлать, тавлашать, шăхăрать, вăрçать. Анчах кусем вăхăчĕ-вăхăчĕпе пулаççĕ. Вăхăчĕпе вĕсем шăпланаççĕ те... Вĕсенчен пĕри лапкаран лапкана куçса пытаннă юлташĕсене тупма тăрăшать... Ак пĕрне, ик лапка хушшине хĕсĕнине, тупрĕ... Лап, лап, лап, лап тутарса чупса кайрĕ те аллинчи патаккипе — Ваçлишĕн, хамшăн тесе иккĕ шаккарĕ. Унтан татах шырама кайрĕ... Халь çеç шăпланнă пасар вырăнĕ пытаннă ачасем тупăнса пынăран каллех шавлама пуçларĕ... «Халĕ ĕнтĕ Кенади çеç юлчĕ! — тесе хучĕ савăнса шыраканĕ... — Ах мур! Ăçта пытаннă-ши вăл?» — терĕ тата тупаймасăр.

Çак минутра Кенади сисмен çĕртен лапка хыçĕнчен сиксе тухса: «Пуринсĕн те!» — тесе шаккаса та хучĕ. Ачапча çерçисем пек: тĕр-р-р... кулса ячĕç (селĕп мар чĕлхе селĕп тухнăран). Вĕсен кулли ав лере пыракан хăлхасăр старике те çаврăнтарса пăхтарчĕ... Вĕсен савнăçĕпе кулли пахчара кĕнеке вуласа выртакан Тимьян Мишшине те илĕртрĕ. Вăл та халь типнĕ çемçе сукмакпа вĕсем патнелле чуптарать. Анчах вăл çаплах та ыттисем пек савăнăçлах мар... Мĕншĕн? Е уншăн çуркунне илемсĕр-и? Е пĕрле тантăшсемпе савăнма начар-и? Çук! Уншăн та çуркунне аван. Вăл та савнасшăн... Анчах... çаксем хушшинче унăн тăшманĕ пур. Вăл кулачпа сут тăваканăн ывăлĕ, Якур ятлăскер. Вĕсен çурчĕ, ампарĕ, вити, карти... Тимьян паçми çинче. Ĕлĕкех Тимьян хăй чухăн пирки, мĕнле те пулса тăранса пурнас тесе паçми çине пуянсене çурт, çăмарта склачĕсем ларттарнă. Унтан вăл вĕсенчен укçа илнĕ пулнă. Анчах халĕ çак çуртпа склад вырăнĕшĕн кулачпа сут тăвакан усламçă пĕр пус та тӳлемест. Тимьян кирлĕ çĕре те çитнĕ пулас, анчах... Çапла ĕнтĕ Тимьян çемйи, унпа пĕрле ывăлĕ Мишши те, паçман çурри усламçă аллинче пĕр пуссăрах выртнăран нумай терт кураççĕ. Выçлăх çул юнашаррисем паçмасенчен икшер çĕр путавкка паранкă пуçтарса çăмăллăн пурăнчĕç. Тимьян çемйи, пĕр кĕтесе çеç юлнă вырăнтан 40–50 пăт кăна кăларса, выçлăха асаплă ирттерчĕ.

Малалла

Эй аслă Мускаври мăн çурт умне

эп лартнă йăмрасем! Эсир пĕлетер:

çуркуннепе, туратăрсем çине

пĕр маншăн суннă евĕр, тем кĕтетер;

асра ун чух — чăвашăн пĕр поэчĕ,—

шав асăнатăп унăн шăпчăкне:

«Вăл мĕн шухăшпала пурăннине

пĕрре анчах эп ун пекех сиссенччĕ!»

Вара — тахçан шăпланнă ватăсен

куçĕсенчен тинкернĕ пек... — йĕретĕп

е савăнатăп?.. — çакна çеç пĕлетĕп:

«сăмах çитмест» тени вăл — çак иккен!

Тата туятăп: пĕтĕм юратушăн,

мĕн пур иртнишĕн, пĕтĕм çухатушăн

ӳкĕнĕçпе тӳлетпĕр, тунсăхпа!

Тата — кăшт ачанни пек кăмăлпа...

Тавах поэтăн сапăр шăпчăкне:

асра — çĕршер ӳкерчĕк вăл тĕрлетĕр!

Ку çеç — сахал... Калам ун сăвăçне:

— Манманччĕ пуль те эп тăван ене,

пĕрех — каçар, Турхан пичче, Хĕветĕр!..

Пил тунăшăн ватта тав тунă евĕр

пăшăлтататăп санăн сăввуна:

унта — ман ял, хĕрсен вăййин кĕрлевĕ,

унта — анне куçран пăхатьмана.

Ай хĕвел анать!..

Хĕрлĕ тĕспеле

Хĕрелсе-тулса,

Сăн-пичĕпеле

Чĕррĕн туйăнса

Ай хĕвел анать!

Темшĕн ман аннен

Хресченле сăнне

Кăшт систернĕ пек,

Ун вăтанăвне

Асилтернĕ пек,

Вăл ялтрать çемçен!

Ай хĕвел анать

Лăпкă ăшшипе

Асăма чĕртсе!..

...Пĕтĕм чунĕпе

Ачине чĕнсе

Ай аннем кулать!..