Ĕненетĕр-и е çук-и, анчах хăш-пĕр ăсчах çын кăмăлне вăл мĕн çиме юратни тăрăх пĕлме пулать тесе шухăшлать иккен. Швейцарири ученăйсен ушкăнĕ пине яхăн çынна сăнава хутшăнтарнă та çавăн пек пĕтĕмлетнĕ.

Атьăр-ха эппин хамăра тата хамăрăн çывăх çыннăмăрсене сăнаса пăхар. Кам мĕнле апат юратнине аса илер те Швейцарири Биологи инсититучĕн ăсчахĕсем йăнăшнипе йăнăшманнине палăртар.

Таса чунлă та тӳрĕ кăмăллисем сиенлĕ апат-çимĕç çиме кăмăллаççĕ имĕш. Усаллисенчен тата мăкăртатма юратаканнисенчен чылайăшĕ усăллă апат-çимĕçе суйлаççĕ пулать.

Малалла...

Италие çитсе килме ĕмĕтленекен нумаййи пирки иккĕленместĕп. Ара, илемлĕхĕпе хăйĕн патне кăчăк туртать-çке вăл. Мĕнпе уйрăлса тăрать вăл? Мĕнпе тĕлĕнтерет?

• Италире 20 регион. Кашнин – хăйĕн диалекчĕ, хăш чухне калаçăва кÿршĕ регионтисем те ăнланмаççĕ-мĕн.

• Регионсем вара коммунăсем çине пайланаççĕ. Вĕсем те пĕр-пĕрин калаçăвне ăнланмасан та пултараççĕ.

• Ку, ахăртнех, лайăх хыпар. Италире ача çурчĕсем çук.

• Çавăн пекех унта килсĕр-çуртсăр чĕрчунсем те çук.

Малалла...

Хӑш чухне эпир кунӗн-ҫӗрӗн таҫта васкатпӑр. Ку япӑх мар ӗнтӗ. Кирлӗ чухне вӑл та кирлӗ — ӗҫе вӑхӑтра вӗҫлеме е пысӑк ҫитӗнӳ тума васкани те вырӑнлӑ. Ҫавах та пурнӑҫ урапи темле ҫавӑрттарсан та тӑхтав туса илни пӗрре те пӑсмасть. Ун чухне пӗр-пӗр саманта сӑнланӑ ӳкерчӗке курнипе пирӗн пурнӑҫра вӗт-вак ыйтусем мӗнле нумай вырӑн йышӑннине туйса илетӗн.

АПШ-ри Сӗмитсӑн институчӗ ҫулсерен тенӗ пекех тӗнчен тӗрлӗ кӗтесӗсенче тунӑ сӑнӳкерчӗксен конкурсне ирттерет. Паян сире финала тухнисемпе паллаштарма кӑмӑл пур. Вӗсенче сӑнланнӑ самантсем хӑйсен кӗтменлӗхӗпе чӑн та тӗлӗнтереҫҫӗ.

Малалла...

Ĕнтĕ нумай çул хушши ăнăçлă вĕренÿ системине пĕр сăмахпа чĕнме пулать - Финлянди. Тĕнчери нацилле çĕршывсене тĕпчесе тунă вулама-çырма тата хутла пĕлнине кăтартакан списоксенче пĕр вĕçĕм мала тухакан халăх вăл.

Хальлĕхе Финляндипе тухăçри Китайсем, Сингапурсем кăна ăмăртаяççĕ. Анчах хайхи пĕлÿлĕх çĕршывĕ тепĕр, унччен шутламан, тĕлĕнмелле шухăша пурнăçа кĕртме çине тăчĕ: йăлана кĕнĕ "предмет вĕрентессине" пăрахăçласа ун вырăнне темă вĕрентмелле.

Хельсинки (Helsinki) тĕп хулари çамрăксемпе аслисене вĕрентессишĕн яваплă Лииса Похйолаинен (Lisa Pohjolainen) çаплпа калать: "Эпир пуçарнă çак ĕç Финляндири вĕренÿшĕн пысăк улшăну пулĕ".

Малалла...

Хальхи медицина палăртнă кунран маларах çуралнă ачасене те пурăнма май туса парать. Тĕнчере унашкалли нумай. Анчах пĕчĕк виçепе çуралнă хăш-пĕр ача вилĕме мĕнле çĕнтерни халĕ те тĕлĕнмелĕх шутланать.

Мэделайн Мэнн АПШра 1989 çулта 275 грамм виçепе çуралнă. Амăшĕ преэклампси чирĕпе аптăранă, çавăнпа ăна 27-мĕш эрнере кесарево тунă. Ачан çурланă чухне тĕрлĕ орган япăх ĕçленĕ, анчах специалистсем вĕсене йĕркене кĕртнĕ. Ашшĕ-амăшĕ ачине пульницăран 4 уйăхран çеç илсе кайма пултарнă.

Малалла...

Хальхинче тĕнчери чи вараланчăк юханшывсемпе паллашма сĕнетпĕр. Ахăртнех, вĕсем тахçан тасах пулнă, унта пулă та ĕрченĕ.

Чи хура юханшыв Индонезире вырнаçнă. Citarum юханшыв тĕп хулапа – Джакартăпа – юнашар юхса иртет. Вăл 9 миллион çын пурăнакан хула ăпăр-тапăрне пухать. Вырăнти халăх унта пулă ĕрчени пирки маннă ĕнтĕ. Унта пулла çÿремеççĕ, юханшыври çÿп-çапа пуçтарса ятарлă çĕре укçалла кайса параççĕ. Ку пулă тытса аппаланиччен тупăшлăрах-мĕн.

Ку – Citarum юханшывах, анчах Хĕвелтухăç Явăра (Индонези).

Малалла...

Нумаях пулмасть Антарктидăра тĕлĕнмелле япала асăрханă: океанра кутăн май çаврăннă айсберг пур. Ахальлисем шурă тĕслĕ, мĕншĕн тесен вĕсем чăмăртаннă юртан тăраççĕ. Анчах юр пĕрчисем пысăк пусăма пула чăмăртанаççĕ е тинĕс шывĕнче шăнаççĕ пулсан хушăксем пĕтеççĕ.

Хĕвел çутин хĕрлĕ тата сарă хумĕсене пăр «çăтать», анчах кăваккисем сапаланаççĕ. Хăш-пĕр çак хумсене эпир çутă кăвак куратпăр. Вĕсем тинĕсри таса шыва аса илтереççĕ.

Сывлăш çук чухне шăннă шывпа та çак япалах пулса иртет.

Малалла...

«Тӗнчере тӗлрӗрен кӗнчеле» — тенӗ чӑваш. Чӑн та, тӗлӗнмелли япаласем Ҫӗр чӑмӑрӗнче сахал мар. Ҫав шутра илемлисем те пайтах. Паян вара сире ҫынсем пӑрахса кайнӑ 9 утравпа паллаштарасшӑн — халӑх пурӑнма пӑрахнӑ хыҫҫӑн вӗсенче вӑхӑт чарӑннӑн туйӑнать.

Сӑлтавӗсем тӗрлӗрен пулнӑ теҫҫӗ — пӗр утравпа малтан ҫар валли усӑ курнӑ, теприсене ҫутҫанталӑк вӑйӗсем пӑрахса кайма хистенӗ. Виҫҫӗмӗшӗсем вара хӑтлӑрах пурнӑҫ шыраса утрава тӑлӑхлантарса хӑварнӑ.

1. Хиртта (Шотланди)

Хиртта — Шотландин тухӑҫ енче вырнаҫнӑ Сент-Килте архипелагри чи пысӑк утрав шутланать.

Малалла...

Эпир укçа çуккишĕн пăшăрханатпăр. Пурăнмалли, çикелемелли, тăхăнмалли пур. Алă-ура сывă… Пурнăçа ÿпкелешмелле мар пек те… Ара, пирĕнтен те япăх, чухăн пурăнакан çынсем пур-çке-ха Çĕр çинче.

Тĕлĕнмелле те, хăшĕ-пĕри хăйĕн ирĕкĕпе чухăна тухать. Кунашкаллисем, паллах, сахаллăн. Тĕслĕхрен, Болгарире Добри старик пурăнать. Вăл кĕçех 100 çула çывхарать. Вăл кашни кун ыйткалама тухать-мĕн. Анчах пухнă укçа-тенке хăйĕншĕн тăкаламасть, ăна çĕршыври храмсене юсанă çĕре парать. Пĕтĕмпе вăл вун-вун пин доллар пухса панă.

Малалла...

Америка ăсчахĕсем чи самăр хĕрарăмсем ăçта пурăннине палăртнă. Çавăн пекех вĕсем планета çинчи кашни виççĕмĕш çын самăр пулнипе аптăранине çирĕплетнĕ.

Çĕр çинчи çынсен 30 проценчĕ самăр-мĕн. Кун пирки те Америка ăсчахĕсем калаççĕ. Ытларах чухне ку «чирпе» çывăх Хĕвелтухăçĕнчи тата Çурçĕр Африкăри халăх аптăрать иккен. Çак çĕршывсенчи арçынсен 60 проценчĕ, хĕрарăмсен 65 проценчĕ мăнтăр-мĕн.

Иккĕмĕш вырăнта – Индипе Китай. Унти çынсен 15 проценчĕ самăр. Виççĕмĕш вырăнта – АПШ.

Малалла...