Шупашкарта ача пахчисене пӗрлештерме тытӑнасшӑн. Хула влаҫӗсем ҫак утӑма шкул ҫулне ҫитменнисене паха пӗлӳ парас, пулӑшу кӳрессине анлӑлатас тӗллевпе ҫыхӑнтараҫҫӗ.

Ҫавӑн пек опыт пур хуласенчи (Мускаври, Пермьри, Тольяттинчи) лару-тӑрӑва малтан тишкернӗ иккен. Пӗрлештерни пурлӑхпа техника базине тухӑҫлӑ усӑ курма май памалла, пӗринче пур пулӑшӑва теприсене кӳме (сӑмахран, физиотерапи пӳлӗмӗпе усӑ курса) майпарасса шанаҫҫӗ.

Пӗр пахчапа тепӗр пахчана пӗрлештернине пула вӗсене ачасем сахалрах ҫӳреме пуҫлассине пӗлтермест теҫҫӗ.

Ҫынна тапӑнни, ӑна ҫаратни е хӗнени пирки массӑллӑ информаци хатӗрӗсенче час-часах вуласа пӗлме пулать. Шел те, усал шухӑшлӑ ҫынсем пирӗн хушӑмӑрта пур ҫав. Уйрӑмах хуласенче сисчӗвленмелле, мӗншӗн тесен унта вӑрӑ-хурахла ӗҫсем чылай нумайрах пулаҫҫӗ. Ҫавӑнпах-тӑр тӳре-шара халӑх хӑрушсӑрлӑхӗшӗн сахал мар тӑрӑшать.

Шупашкарта «Хӑрушлӑхсӑр хула» программа пурнӑҫланать. Унпа килӗшӳллӗн общество йӗркине хӳтӗлемешкӗн, преступленисемпе кӗрешмешкӗн техника тата электрон тытӑмсемпе усӑ кураҫҫӗ.

«Полицейскисен кӑвак маякӗсем» кӑвак тӗслӗ плафонсене аса илтереҫҫӗ. Вӗсене халӗ хулари тӗрлӗ объектра вырнаҫтараҫҫӗ. Мӗн тума кирлӗ-ха вӗсем? Полици ушкӑнне чӗнме.

Кама та пулин йӗрке хуралҫисен пулӑшӑвӗ кирлӗ тӗк — вӑл кӑвак маяк лартнӑ объект ӗҫченӗ патне пыма, унтан полицейскисене чӗнсе пама ыйтма пултарать. Наряд нумай кӗттермӗ — вырӑна темиҫе минутранах ҫитӗ. Хур курнӑ ҫын сӑтӑрҫӑн паллисене астуса юлсан ӑна ҫийӗнчех тытса чарас шанӑҫ темиҫе хут ӳсет.

Шупашкар хулинчи Мускав районӗнче хальлӗхе 100 ытла маяк вырнаҫтарнӑ. Экспертсен шухӑшӗпе маяксем полицейскисене вӑрӑ-хурахла ӗҫсене хӑвӑртрах уҫӑмлатма пулӑшӗ.

Малалла...

Миграци службин тимлӗхе пӗр самантлӑха та ҫухатмалла мар ҫав. Ара, урӑх ҫӗршывран килнӗ ҫынсене тӗрӗслесех тӑмалла. Пысӑк хуласенче, уйрӑмах Мускавра, ют халӑх ҫыннисем саккунсӑр майпа пурӑннине, ӗҫленине телекуравпа час-часах курма пулать. Пирӗн республикӑра та ют ҫӗртен килнисем ҫук мар. Ав Тӗп пасарта «Раҫҫее килтӗн тӗк саккунлӑ майпа ӗҫле» тесе ҫырнине темиҫе вырӑнта та вулама пулать.

Нумаях пулмасть Миграци службин Чӑваш Енри управленийӗ 43 студент, Туркменистан ҫыннисем, саккунпа килӗшӳллӗн ӗҫлме ирӗк паракан документсӑр вӑй хунине тупса палӑртнӑ. Вӗсем пурте И.Я.Яковлев ячӗллӗ ЧПУра вӗренеҫҫӗ иккен. Ҫитменнине вӗсенчен 15-шӗ 18 ҫул тултарман.

Туркменистанран Шупашкара вӗренме килнӗ студентсем тирпейлӳҫӗре ӗҫленӗ, ҫурт-йӗрсене юсакаланӑ. Анчах Раҫҫей саккунӗсемпе килӗшӳллӗн ку йӗркене пӑсни шутланать.

Халӗ тытса чарнӑ студентсене 2 пин тенкӗ тӳлеттерме пултарӗҫ. Вӗсене ӗҫпе тивӗҫтерекен ҫыннӑн вара 7 миллион тенкӗ таран кӗсйинчен кӑларса хумалла. Унӑн организацине 1,5 ҫуллӑха ӗҫлеме чарма та пултараҫҫӗ.

Шупашкарти Калинин районӗнчи пӗр ҫемье хӑйсен тин ҫуралнӑ хӗрачине хӗллехи Олимп вӑййисене халалласа Олимпиада ят хунӑ.

Администрацин ЗАГС пайӗн пуҫлӑхӗ Галина Краснова каланӑ тӑрӑх, Шупашкарта хӗрачана кунашкал ят пани темиҫе ҫул пулман.

Олимпиада нарӑс уйӑхӗн 7-мӗшӗнче Владимирпа Валентина ҫемйинче ҫуралнӑ. Вӗсен 18 ҫулти ывӑл Мефодий тата 7-ри Анжелика пур.

Олимпиада — хӗрарӑм ячӗ, грек челхинчен куҫарсан «пӗлӗте мухтакан, турӑсене мухтакан» тесе куҫать. Олимпиада ятлӑ пӗрремӗш паллӑ хӗрарӑм — Олимпиада Эпирская. Вӑл Александр Македонскин амӑшӗ. Хӗрарӑм ҫак ята упашкин, Филипп патшан, авалхи Олимп вӑййисенчи ҫӗнтерӗвне халалласа илнӗ.

Мӗнле кӑна ӑмӑрту шутласа кӑлармаҫҫӗ пулӗ! Пуш уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Шупашкарта пулӑ тытассипе уҫӑ фестиваль иртмелле. Ҫавна май «Чи лайӑх пулӑ шӳрпи» курав-конкурс йӗркелӗҫ. Пуринчен аван пӗҫерекене хула пуҫлӑхӗн парнипех чыслӗҫ.

Хирти тӗпеле Шупашкар кӳлмекӗн лаптӑкӗнче, Сӑваплӑ Троицки мӑнастирь ҫывӑхӗнче, йӗркелӗҫ. Ҫимӗҫе пилӗк баллӑ системӑпа хаклассине пӗлтереҫҫӗ: палатка сӑн-сӑпатне, сутуҫӑн сӑн-питне, ҫимӗҫе епле хунине, апат тутине тата ӑна хатӗрленин кӑткӑслӑхне кура.

Нарӑсӑн 14-мӗшӗнче Шупашкарта йӑлана кӗнӗ Ҫамрӑксен балӗ иртнӗ. 75 мӑшӑртан 20-шӗ ҫак кун «пӗрлешме» шухӑшланӑ. Бал Хусанкай ячӗллӗ культура керменӗнче иртнӗ. Мероприятие хула администрацийӗн ҫамрӑксен тата общество аталанӑвӗн пай пуҫлӑхӗ Эльдар Черкесов уҫнӑ. Вӑл пухӑннисене уяв ячӗпе саламланӑ, стипенди панине ӗнентерекен свидетельство панӑ.

Бала 150 ҫамрӑк пынӑ. Мӑшӑрсем ӑсталӑх класӗсене хутшӑннӑ, хӑмпӑсенчен чечек ҫыххи тума вӗреннӗ. Ӑста ӳнерҫӗсем вара бала хутшӑнакансен портречӗсене, шаржсене ӳкернӗ.

Ҫак кун «Ҫамрӑксен ЗАГСӗ» лапам чи илӗртӳлли пулнӑ. 20 ытла мӑшӑр «пӗрлешнӗ». Пӗтӗмпех чӑн-чӑн пулнӑ тейӗн. Малтан мӑшӑрсем ыйту ҫырнӑ, унан пӗр-пӗрне юратнине, ӗненнине каланӑ. Кун хыҫҫӑн вӗсене ҫемье ҫавӑрнине ӗнентерекен свидетельство панӑ.

Нарӑсӑн 13-мӗшӗнче «Контактра» халӑх тетелӗнче «Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗ тухнӑ. Авторӗ — Чуллӑ Ҫыр хулинче ҫуралнӑ Руслан Киселев. Вӑл — фотограф, фотокорреспондент.

«Юрлакан ҫӗршыв» проектӑн иккӗмӗш кӑларӑмӗн геройӗ Чӑваш Ен пулса тӑнӑ. Пӗлтӗрхи раштав уйӑхӗнче Руслан Шупашкара килнӗ, хулара пурӑнакан чи хастар ҫынсене икӗ кун ӳкернӗ. Проект авторӗ ентешӗмӗрсене «Когда мои друзья со мной» (чӑв. Тусӑмсемпе пӗрле чух) савӑнӑҫлӑ юрра шӑрантарма сӗннӗ.

— Чӑннипе, тӗрлӗ халӑха танлаштарма ҫӑмӑл мар, — тенӗ Руслан. — Хулари кашни халӑха манпа юнашар пулнӑ ушкӑн тӑрӑх сӑнатӑп. Проекта пӗччен нихӑҫан та ӳкерместӗп. Ҫын патне камерӑпа тата штативпа пырсан, юрлама ыйтсан вӑл хутшӑнасшӑн мар. Эсӗ ушкӑнпа пӗрле пулсан ҫак ӗҫе пурнӑҫлама ҫӑмӑлрах, ҫынсем те шикленмеҫҫӗ. Анчах яланах мар. Кашнин хӑйӗн пӑтӑрмахӗ, ыйтӑвӗ. Ҫын кӑмӑлӗнчен те нумай килет. Шупашкарта мана Валерий Яичников, Павел Архипов, Елена Загорская пулӑшрӗҫ.

Руслан Киселев Шупашкарта 2007 ҫулта пӗрремӗш хут пулнӑ. Вӑл ун чухне кунта теплоходпа ҫулҫӳревре пулнӑ. Руслан ултӑ ҫултан кунта проект ӳкерме таврӑннӑ.

Малалла...

Ялта пуранакансем ҫеҫ мар, хулара тӗпленнисем те йытӑ усрама кӑмӑллаҫҫӗ. Анчах тӑватӑ ураллӑ тус ыттисене сиен кӳме пултарассине манмалла мар.

Акӑ иртнӗ эрнере Шупашкарта пурӑнакан тӑватӑ ҫын килте йытӑ тата ытти чӗрчуна усранӑ чухне пӑхӑнмалли йӗркене пӑснӑшӑн административлӑ явап тыттарнӑ. Шупашкар хулин Мускав районӗн официаллӑ сайчӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак районта йытӑ тытакан тӑватӑ ҫын тӗлӗшпе протокол ҫырнӑ. Пӗтӗмпе вӗсен 2000 тенкӗ штраф тӳлемелле.

Йытӑ ытти ҫынсемшӗн хӑрушлӑх кӑларса тӑратни паллӑ ӗнтӗ. Пӗрре пӑхсан — тӑватӑ ураллӑ тус ҫыртмасть пек туйӑнать. Анчах кирек мӗнле йытӑ та ҫын сывлӑхне е пурлӑхне сиен кӳме пултарнине манмалла мар. Шел те, Шупашкар урамӗсенче йытта сӑмсалӑхсӑр, сӑнчӑрсӑр илсе тухнине халӗ те курма пулать.

Шупашкарта кӗҫех Лаврентий Таллеров тата Анисим Асламас ячӗллӗ урамсем пулма пултарӗҫ. Нумаях пулмасть хула администрацийӗнче комисси ларӑвӗ иртнӗ, унта урамсене, тӳремсене, хула хуҫалӑхӗн ытти ҫурт-йӗре мӗнле ятсем памаллине сӳтсе явнӑ.

Шупашкарти ҫуртсем ҫинче асӑну хӑми вырнаҫтарнине час-часах кураймӑн. Чӑваш Енре вара паллӑ ҫын сахал мар пурӑннӑ. Халӗ ҫак лару-тӑрӑва ылмаштарма вӑхӑт ҫитнӗ-мӗн. Кӑҫал — Культура ҫулталӑкӗ-ҫке-ха. Дзержинск урамӗнчи 31-мӗш ҫурт ҫинче кӗҫех асӑну хӑми ҫакмалла. Ӑна паллӑ патшалӑх ӗҫченне Леонид Прокопьева халаллӗҫ. Вӑл пурнӑҫӗн юлашки кунӗсене ҫак ҫуртра ирттернӗ. Асӑну хӑман эскизне конкурс ирттерсе суйланӑ та ӗнтӗ. Унта Владислав Немцевӑн ӗҫӗ ҫӗнтернӗ. Хӑмана гранитран тӑвӗҫ, брельефа — пӑхӑртан. Тӗп вырӑн Леонид Прокопьевӑн сӑнӗ йышӑнӗ.

Тепӗр хӑмана Мускав проспектӗнчи 5-мӗш ҫуртра вырнаҫтарма пултарӗҫ. Вӑл Совет тапхӑрӗнче ЧР Культура министерствине ертсе пынӑ Ида Кочеткова ячӗпе пулӗ. Ӑна хисеплесе Шупашкарти ҫӗнӗ пӗр урама та ят хума палӑртнӑ.

Ларура чӑвашсен паллӑ композиторне Анисим Асламаса, халӑх поэтне Лаврентий Таллерова та ҫапла хисеп тума сӗннӗ.

Малалла...

Республика лапамӗ каҫсерен йӑлтӑртатать

Ҫӗнӗ ҫул тахҫанах хыҫа юлчӗ ӗнтӗ, анчах Шупашкар урамӗсенче уяв савӑнӑҫӗ парнелекен сӗм ҫухалман-ха. Йывӑҫсем, администраци ҫурчӗсем ҫинчи ҫутӑсем юмаха аса илтереҫҫӗ.

ЧР официаллӑ порталӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, Шупашкар хулин ертӳлӗхӗ хушнипе Республика лапамӗнчи хырсем ҫине металлогалогенлӑ 10 прожектор ҫакнӑ. Вӗсем каҫхине йывӑҫсене илем кӳреҫҫӗ. Ҫакна пула лапам тата хитреленнӗ, вӑл уява аса илтерет.