Чӑваш Ене ылтӑн кӗркунне юпа уйӑхӗн 9-мӗшӗнче ҫитме пултарасси пирки хыпарланӑ. Синоптиксене ӗненсен, антициклон пирӗн тӑрӑха икӗ эрнелӗх хитре ҫанталӑк илсе килмелле.
Ҫанталӑк паянтан хитреленме пуҫӑнмалла теҫҫӗ-мӗн тавралӑха сӑнама ятарласа вӗреннӗ ҫынсем. Виҫмине тӗлне атмосфера пусӑмӗ 755 миллиметрпа танлашмалла. Апла тӑк ҫумӑр е йӗпе юр ҫӑвасси иртсе каймалла, анчах каҫсерен ҫанталӑк шӑнтма пуҫлӗ. Ҫил ҫурҫӗр енчен вӗрнине пула сывлӑш температури 3–5 градусран ытла ӑшӑтмӗ.
Ҫумӑр пирки каласан, иртнӗ уйӑхра виҫӗ уйӑх виҫи чухлӗ ҫумӑр ҫунӑ иккен. Типӗ ҫанталӑк авӑнӑн 9-мӗшӗпе 30-мӗшӗнче кӑна пулнӑ. Тата сывлӑш температури 20 градус ӑшӑран ытла хӑпарманни те 1990 ҫултанпа пулман иккен. Авӑн уйӑхӑн 28-мӗшӗнчех юр вӗҫтерни те ир. Ун пек пулӑм юлашки хут 2000-мӗш ҫулта пулнӑ.
Ӗнер каҫхине Чӑваш Ен тӑрӑхӗнче юр ҫума тытӑннӑччӗ. Ку ҫанталӑк кӑнтӑртан килнӗ циклон иртнине пула пирӗн тӑрӑха ларнӑ — паян-ыран антициклон вӑй илмелле, вара хайхи типӗрех ҫанталӑк тӑрӗ. Ҫил ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫран вӗрме тытӑннипе унти сивӗ сывлӑш пирӗн тӑрӑха ҫитнӗ — температура анса ларнипе йӗпе юр ҫыма тытӑннӑ. Ҫапла май паян ирхине ҫынсем шап-шурӑ юр айӗнчи йывӑҫсене сӑнанӑ та ӗнтӗ.
Ҫавах та ку ҫанталӑк пулӑмӗ сиен кӳнӗ-кӳнех. Симӗс ҫулҫӑ тӑкса пӗтереймен йывӑҫсемпе тӗмӗсем йывӑр йӗпе юр айне лекнӗрен хуҫӑлса пӗтнӗ. «Про-город» хаҫат пӗлтернӗ тӑрӑх Шупашкарти Семашко, 324-мӗш Стрелок дивизийӗн урамӗсенче йывӑҫсем ӳкнӗ.
Гисметео пӗлтернӗ тӑрӑх эрне вӗҫӗччен ҫанталӑк типӗ тӑрӗ, каҫхи -4 – -1 градус таран сивӗ пулӗ, кӑнтӑрла — +3 – +6. Ӑшӑрах ҫанталӑк тепӗр эрнере ҫитмелле, анчах ҫумӑрсем те пӗрле килӗҫ.
Юлашки вӑхӑтра ҫанталӑк палӑрмаллах сивӗтме пуҫларӗ. Шупашкар хулинче ырантан ӑшӑ пама йышӑннӑ. Яланхиллех чи малтан пульницӑсене, шкулсене, ача пахчисене ҫитӗ, каярах — пурӑнмалли ҫуртсемпе общество вырӑнӗсене. Хула влаҫӗсем управляющи компани, ҫурт-йӗр харпӑрлӑхҫисен юлташлӑхӗсен ертӳҫисене, яваплӑ ытти органсене вӑхӑтра ӑшӑ парассипе тимлеме чӗнсе каланӑ.
Ҫак эрне вӗҫӗнче пирӗн республикӑра ҫанталӑк 5 градус ӑшӑ кӑна пулӗ. Канмалли кунсенче йӗпе юр ҫума пултарать иккен. Кун пирки «Чӑваш Енри ҫанталӑк» проект авторӗ Владимир Михайлов пӗлтерни ҫине таянса Regnum информаци агентстви хыпарлать.
Паянпа ыран пирӗн республикӑра ҫумӑр уйрӑмах вӑйлӑ ҫумалла иккен. Ҫакна атлантика циклонӗ витӗм кӳрет. Эрне кун сывлӑш температури +4…+6 градуспа танлашӗ.
«Ҫумӑр ҫӑвать, ҫумӑр ҫӑвать, ҫумӑр ҫӑвать ман ҫине, Эп йӗпентӗм, эп йӗпентӗм, эп йӗпентӗм ҫумӑрпа», — Валентина Кузнецова шӑрантаракан ҫак юрӑ сӑмахӗсене паян Шупашкар хула ҫыннисен пӗр вӗҫемсӗр шӑрантармалли ҫеҫ юлнӑ. Мӗншӗн тесен паян хулана шалкам ҫумӑр шӑвӑрмаллипе шӑварнӑ. Кӑнтаралла ҫанталӑк ӑшӑтса янине пула ҫынсем тулалла ҫӳхе тумсемпе, сунчӑксем илмесӗрех тухса кайнӑ, ҫавӑнпа та вӑйлӑ ҫӑвакан ҫумӑртан чи малтанах вӗсем шар курнӑ.
Ҫынсем йӗпеннисӗр пуҫне хула урамӗсем те шыв айне пута пуҫланӑ. Сӑмахран, 16:00 сехетсем тӗлнелле вӑйлӑ ҫумӑра пула «Гостелло» чарӑну таврашӗнчи ҫул тӑрӑх ҫынсен кӑна мар урапасен те ҫӳреме май килмен. «Мир Луксор кинотеатр» чарӑну ҫывӑхӗнче те урапа ҫулӗ тӑрӑх юхакан шыва пула ҫынсен ҫул урлӑ урасане йӗпетмесӗр каҫайман.
Ҫанталӑкӗ чӑннипех те япӑх пулин те ҫапах та ҫак ҫумӑрлӑ куна ҫынсене, вӗсен пурлӑхне пӗлтерӗшлӗ шар кӑтартман тесе шанас килет.
Ку вырсарникун, ҫурлан 18-мӗшӗнче республикӑн тӗп хули хӑйӗн ҫуралнӑ кунне паллӑ тӑвать. Ку уява хула ҫыннисемпе хӑнасем чӑтӑмсӑр кӗтеҫҫӗ. Анчах та пурин кӑмӑлне ӗнӗрпе паян тӑракан ӑмӑрлӑ, йӗпе ҫанталӑк хуҫать. Пурте пӗр ыйтупа кӑсӑкланаҫҫӗ: «Хула кунӗнче мӗнле ҫанталӑк пулӗ?»
Чӑваш Енӗн гидрометеоцентрӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх ҫумӑр паян-ыран кӑна ҫуса тӑрӗ. Вырсарникун вара пӗлетсем хушшинчен хӗвел тухӗ, сывлӑш температури кӑнтӑрла 21–26 градус, каҫ еннелле — 13–17 градус пулӗ. Ҫурҫӗртен килекен ҫил ҫеккунтра 5–10 метр хӑвртлӑхпа вӗрӗ.
Ҫапла вара республика ҫыннисем кулянмасӑрах, тулли кӑмӑлпа Шупашкарӑн ҫуралнӑ кунне паллӑ тума пултарӗҫ.
Кӗтмен-ҫӗртен республикӑна персе ҫитнӗ ҫумӑрлӑ, ӑмӑрлӑ кунсем ҫынсемшӗн чӑннипех те пысӑк тӗлентермӗш пулчӗ. Ара, этемӗн ҫулла чун каничен шывне те кӗрсе тухас килет, хӗвел ҫуттипе те «хӑмӑрланма» шухӑш пур.
Эрнепе тӑракан кӗрхи ҫанталӑк чылайӑшне йӑлӑхтарнӑ тесен йӑнӑш пулмӗ пуль — ҫанталӑк ӑшӑнасса кӗтсех тӑраҫҫӗ. Чӑн та, улшӑну ҫитӗ-ши?
Ырантан, ҫурлан 9-мӗшӗнчен сывлӑш температури пӗчеккӗн ӳсме тытӑнӗ иккен, 23-28 градус таранах ҫитӗ.
Чӑваш Республикин Гидроменцентӑр пуҫлӑхӗ Марина Китарьева пӗлтернӗ тӑрӑх кану кунӗсенче республика таврашӗнче сывлӑш температури кӑнтӑрла 23–28 градус таранах ӳсӗ, Шупашкарта вара 24–26 градус таран пулӗ. Каҫхине республикӑра ҫанталӑк 13–18 градуса ҫитӗ, чӑвашсен тӗп хулинче вара 15–17 градус. Ҫӑмӑр ҫӑвасси хальлехе паллӑ мар-ха. Ӑшӑ кунсем ҫывхарнине вара туллин туйса илме ҫурҫӗр ҫилӗ чарса тӑрӗ.
Ҫитес эрнен ҫур пайӗнче сывлӑш температури пӗр градуса хӑпарӗ. Кӑнтӑрла республикӑра 24–29, Шупашкарта 25–28 градус пулӗ. Вырӑн-вырӑнӑн вара 32 градуса та ҫитме пултарӗ.
Кӑҫалхи шӑрӑха пула республикӑра тӗш тырӑ 27,9 пин гектар ҫинче типсе ларнӑ. Уйрӑмах кӑнтӑр енчи районсем шар курчӗҫ. Вӗсем ҫеҫ-и, ҫумӑрсӑр аптӑранине вӑрнарсем те палӑртаҫҫӗ. «Ҫутҫанталӑка эпир питӗ кӳренетпӗр», — терӗ Вӑрнар район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Леонид Николаев ЧР Патшалӑх Канашӗн Экономика политики, агропромышленноҫ комплексӗ тата экологи енӗпе ӗҫлекен комитечӗн асӑннӑ тӑрӑха тухса ирттернӗ анлӑ ларӑвӗнче. Вӑл каланӑ тӑрӑх, ял хуҫалӑх культурисене кӑҫал удобренипе икӗ хут ытларах апатлантарнӑ, апла пулин те хуҫалӑхсене тухӑҫ тивӗҫтермест. Тулӑ гектар пуҫне вӑтамран унта 21,7 центнер тухать. Ку вӑл, сӑмах май, елчӗксем хыҫҫӑн иккӗмӗш кӑтарту-мӗн.
Ӗҫҫине илсен, ӗнерхи кун тӗлне республикӑри хуҫалӑхсем тӗш тырӑна ӗнерхи кун тӗлне 51,2 пин гектар ҫинче вырса илнӗ, ку вӑл мӗн пур лаптӑкӑн пӗрре пиллӗкмӗш пайӗнчен 2 процента яхӑн нумайрах. Ир пулакан ҫӗрулмие 163 гектар кӑларнӑ, пахча ҫимӗҫе — 20 гектар.
Комбайнсем республикӑра 979 единица шутланса тӑраҫҫӗ, анчах вӗсенчен вырмана 774-шне явӑҫтарнӑ. Асӑннӑ хисепрен 528-шӗ 12 ҫултан кивӗреххисем иккен.
Ҫӗр чӑмӑрӗнче ҫак кунсенче пӗр кӑсӑклӑ пулӑм пулса иртнӗ тет. Арктикӑра (Ҫурҫӗр полюсӗнче), иккен кӳлӗсем йӗркеленме пуҫланӑ. Ҫакна ҫав тӑрӑхри экологи обсерваторийӗ асӑрханӑ имӗш.
Ӑсчахсем ӑнлантарнӑ тӑрӑх кӳлӗсем ҫанталӑк ӑшӑтнӑран йӗркеленнӗ иккен — Арктикӑра икӗ эрне ӗнтӗ ӑшӑ ҫанталӑк тӑрать. Унти температурӑна сӑнакансем пӗлтернӗ тӑрӑх утӑ уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче кунта вӑтам температура 1–3 градус ӑшӑрах тӑнӑ пулать.
Анчах ку вӑхӑтлӑха ҫеҫ иккен — ҫывӑх вӑхӑтра сивӗ сывлӑш таврӑнать, вара кӳлӗсем каллех шӑнса ларӗҫ. Тӗнче океанӗнчи шыв ҫӗкленессинчен те шикленме кирлӗ мар теҫҫӗ ӑсчахсем — мӗн ирӗлни каялла шӑнса ларӗ.
Ку вӑл малтанласа шутланӑ тӑрӑх. Чӑваш Енре инкеклӗ лару-тӑру режимне туса хурасси пирки те ӗнер сӳтсе явнӑ. Ку ыйтӑва инкеклӗ лару-тӑрӑва пӗтерес тата пушар хӑрушсӑрлӑхне тытса тӑрас енӗпе ӗҫлекен правительство комиссийӗн ӗнерхи ларӑвӗнче пӑхса тухнӑ.
Чӑваш Енре шӑрӑха пула ял хуҫалӑх культурисен 22,8 пин гектарӗ типсе ларнӑ иккен. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкӑн 5,2 проценчӗ пулать. Уйрӑмах шар курнисем — кӑнтӑр енчи районсем: патӑрьелсем, елчӗксем, комсомольскисем тата шӑмӑршӑсем. Патӑрьелте, сӑмахран, мӗнпур ял хуҫалӑх культурисен 23 проценчӗ типсе ларнӑ, Елчӗкре — 22 проценчӗ, Комсомольскинче — 16 проценчӗ, Шӑмӑршӑра — 13 проценчӗ.
Вӑрлӑх туса илессипе ӗҫлекен респбликӑри 24 хуҫалӑхран ҫиччӗшӗ кӑнтӑр енчисем пулнине шута илсен вӑрлӑха ҫителӗклӗ хурса хӑвараймасси те шиклентерет.
Шӑрӑх та типӗ ҫанталӑка пула шар курнине специалистсем 700 миллион тенкӗ таран пухӑнать тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен. Шӑрӑх тӑнӑ 2010 ҫулта тӑкак 4,8 миллиард тенкӗпе танлашнӑ иккен. Унччен вара 1981 ҫулта ҫавӑн пек типӗ те шӑрӑх пулнӑ-мӗн.
+15.3 °C