Украинӑри чӑвашсен пӗрлӗхӗсен ҫӗнӗ ертӳҫине суйланӑ. Ҫакӑн пирки унти чӑвашсен пӗрлӗхӗсен ертӳҫинче чылай ҫул тӑрӑшнӑ Надежда Лисовая Фейсбукра раштавӑн 7-мӗшӗнче пӗлтернӗ.
«Хаклӑ юлташсем тата ентешсем! Паян, раштав уйӑхӗн 7-мӗшӗнче, пирӗн ентешлӗхре ырӑ улшӑну пулса иртрӗ. Михаил Люллина манӑн ӗҫӗме тӑсма килӗшнӗшӗн питӗ тав тӑватӑп. Сидоров хӑйӗн кандидатурине сирнӗ, нумай сӳтсе явнӑ хыҫҫӑн Михаил Владимирович ҫак лава туртма килӗшрӗ. Ӑна уншӑн пысӑк тав. Ӑна сывлӑх тата тивӗҫе пурнӑҫлама ӑнӑҫу сунар! Ҫавӑн пекех хамӑн мӗнпур ентеше ҫак ҫулсенче пулӑшса пынӑшӑн, ҫана ӑнланнӑшӑн тав тӑватӑп. Ыррине тата сывлӑх сунатӑп», — тесе ҫырнӑ Надежда Лисовая.
Маларах эпир Украинӑри чӑвашсем Ҫеҫпӗл ҫуртне туянма ӗмӗтленнине пӗлтернӗччӗ.
Ӗнер, раштав уйӑхӗн 10-мӗшӗнче, Бурят Республикинче Чӑваш культурипе литературин кунӗсем вӗҫленнӗ.
Асӑннӑ тӑрӑхра чӑвашсен пӗрлешӗвне йӗркелени ҫулталӑк ытларах ҫеҫ. Апла пулин те хастар чӑваш, Надежда Колесникова (вӑл хӑй ют чӗлхесен вӗрентекенӗ пулса тӑрӑшать), ертсе пынипе йӑхташӑмӑрсем чӑваш халӑхӗ ҫинчен Байкал тӑрӑхне мӑнаҫлӑн пӗлтерме сулмаклӑн талпӑнаҫҫӗ.
Мероприятисен программинче Улан-Удэри наци вулавӑшӗнче «Чӑваш культурин хӑйне евӗрлӗхӗ» курав (ӑна А.К. Салмин ӑсчах сӑнӳкерчӗкӗсенчен йӗркеленӗ) уҫӑлнине те, бурят ҫыравҫисемпе йӗркеленӗ «ҫавра сӗтеле» те (унта Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӑсен пӗрлӗхӗн правленийӗн ертӳҫи Лидия Филиппова хутшӑннӑ), чӑваш тӗррин ӑсталӑх класне те (Роза Степанова артистка ирттернӗ), аслӑ шкулсен студенчӗсемпе чӑвашсен тӗнче цивилизацийӗнчи вырӑнӗ пирки лекцие те (Дмитрий Мадуров ӑсчах вуланӑ), Хӗвелтухӑҫ институчӗн студенчӗсемпе Никита Бичурин синолог ҫинчен лекцие те (Кӳкеҫри «Бичурин тата хальхи самана» музей ертӳҫи Ирина Удалова ирттернӗ), маларах асӑннӑ Надежда Колесникован «Переселение чувашей в Бурятию.
Нумаях пулмасть Шупашкарти типографисенчен пӗринче Виталий Станьял ӑсчахпа паллаштаракан кӗнеке пичетленнӗ.
«Учёный, педагог, поэт и общественный деятель Виталий Станьял» кӑларӑм авторӗ — медицина ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, профессор, халӑх академикӗ Николай Григорьев.
Виталий Станьял — хальхи чӑваш тӗнчинчи тӗлӗнмелле ят. Пултаруллӑ та ӑслӑ-тӑнлӑ ӑсчах литература критикӗ те, публицист та, педагог та, поэт та, хастар общественник та. Вӑл Чӑваш наци конгресне йӗркелеме хутшӑннӑ. Сӑмаха ялан тӳррӗн тата куҫран витӗмлӗ калама хӑнӑхнӑскере тӗрлӗрен йышӑнакансем пуррине тавҫӑрма йывӑр мар. Ҫапах та ӑна хисеплеҫҫӗ, сума сӑваҫҫӗ. Унӑн йышлӑ вӗренекенӗсем ӑна тав тӑваҫҫӗ.
Кӗнекене Виталий Петрович ҫуралнӑранпа 80 ҫул ҫитнине халалланӑ. Виталий Станьял 1940 ҫулхи кӑрлач уйӑхӗн 1-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Станьял ялӗнче ҫуралнӑ. 80 ытла ӑслӑлӑх ӗҫӗн, ҫав шутра 6 монографипе вӗрентӳ кӗнекисен, авторӗ.
Ӑсчаха халалланӑ кӗнекене Виталий Станьял архивӗнчи тата С. Игнатьев, В. Исаев, Н. Фомиряков, А. Абрамов профессионал фотографсен сӑнӳкерчӗкӗсемпе пуянлатнӑ. Кӗнеке редакторӗ — философи ӑслӑхӗсен кандидачӗ Эрбина Никитина.
Аякри Бурят Республикинче Чӑваш культурипе литературин кунӗсем иртессине эпир унччен пӗлтернӗччӗ-ха. Аса илтерер: мероприятие асӑннӑ тӑрӑхри чӑвашсен ентешлӗхӗ (ертӳҫи — Надежда Колесникова) йӗркеленӗ.
«Чуваши Бурятии» (чӑв. Бурят Республикинчи чӑвашсем) проекта Раҫҫей Президенчӗн грантне ҫӗнсе илнӗ укҫапа пурнӑҫланӑ.
Мероприятисен программи пуян пулнӑ. Бурятин тӗп хулинчи, Улан-Удэри, Наци вулавӑшӗнче, сӑмахран, Чӑваш Енри Профессионал ҫыравҫӑсен пӗрлешӗвӗн правленийӗн ертӳҫи Лидия Филиппова вырӑнти сӑмах ӑстисемпе тӗл пулнӑ. Лидия Ивановна чӑваш ҫыравҫисен мессенждерсенчен пӗринчи ушкӑнӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, Бурят Республикинче ҫыравҫӑсен икӗ ушкӑнне йӗркеленӗ. Тӗл пулӑва иккӗшӗн ертӳҫи те (сӑнӳкерчӗкре пӗри сулахайра, тепри сылтӑмра) хутшӑннӑ. «Ыйтусем пӗр пекех, анчах, шел те, вӗсен пирӗннинчен самай кӑткӑс», — хыпарланӑ Лидия Филиппова.
Шупашкар районӗнчи Чӑрӑшкасси шкулӗнчи 6 класра вӗренекенсем Николай Золотницкий пирки пуҫ ватнӑ. Кам вӑл? Ҫапла ыйтнӑ чӑваш чӗлхипе литература вӗрентекен Алина Николаева. Хурав шыраса ачасенчен пӗрисем шкул вулавӑшне васканӑ, теприсем чӑваш чӗлхипе литература пӳлӗмӗнчи тӗрлӗ меслетлӗх кӗнекисене, вӗрентӳ пособийӗсене тишкернӗ, теприсем вӗрентекенпе тӗнче тетелӗнче Николай Золотницкий ҫинчен ҫырнине, унӑн статйисене шыранӑ.
«Ачасем тӑхтав вӑхӑтне усӑллӑ ирттерчӗҫ, каннӑ вӑхӑтрах вӗсем пӗчӗк тӗпчев ӗҫӗ тума пултарчӗҫ.
Николай Золотницкий (1829-1880) чӑваш ҫырулӑхне "ӳ" сас палли кӗртни ачасемшӗн питӗ кӑсӑклӑ пулчӗ. Вӑлах 1867 ҫулта чӑвашсем валли пӗрремӗш букварьпе пӗрремӗш календарь те кӑларнӑ иккен! Улттӑмӗш класра ӑс пухакансем паллӑ чӗлхеҫӗ ҫинчен презентаци курчӗҫ, "ӳ" сас паллипе сӑмахсем тупса чӑвашла-вырӑсла словарь турӗҫ», — пӗлтерет Алина Николаева.
Республикӑри Пукане театрӗн илемлӗх ертӳҫи, Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ Юрий Филиппов Пукане театрӗсен пӗтӗм тӗнчери фестивалӗнчен ҫӗнтерӳпе таврӑннӑ. Пултаруллӑ ӑста унта Ева Лисина пьеси тӑрӑх хӑй лартнӑ «Илюк» спектакльпе тухса кайнӑ.Пӗтӗм тӗнчери фестивале хутшӑнма режиссер акӑлчан чӗлхине ҫине тӑрса вӗреннӗ. Моноспектакль «Ачасем валли лартнӑ чи лайӑх спектакль» номинацире ҫӗнтернӗ.
«Хыпар» издательство ҫурчӗн «Чӑваш хӗрарӑмӗ» хаҫачӗн шӑматкунхи номерӗнче Юрий Филипповпа анлӑ интервью пичетленнӗ. Рита Арти журналист Юрий Филипповпа калаҫнӑ май: «Филиппов тата Кᴼ театр йӗркелес шухӑш нихӑҫан та ҫуралман-и? Нумаях пулмасть санӑн «Пукане-шоуна» курма тивнӗччӗ. Вышкайсӑр чаплӑ ӗҫ! Пирӗн чӑваш театрӗнче ҫавӑн пек шоу пытарӑннине пӗлмен те. Чӑн та, Пукане театрӗн сцени хӗсӗкрех-тӗр ун пек ӗҫ валли. Тен, пӗр актер театрӗ те кӑсӑклӑ пулмалла…» —тесе касӑкланнӑ. «Ун пек шухӑш тахҫанах пур. Шухӑшӗ пур кӑна мар, ӑна пурнӑҫа та кӗртсе пыратпӑр. Вӑл тӗнче шайӗнчи театр, анчах — пӗр актерӑн кӑна мар, тӗрлӗ ҫӗршыври пултарулӑх ҫыннисене пӗрлештерсе тӑрать», — тенӗ Пукане театрӗн илемлӗх ертӳҫи.
Виҫҫӗ-тӑваттӑри ывӑлӗпе вырӑсла калаҫса тӑракан чӑваш хӗрарӑмӗнчен, ма вӑл ачипе чӑвашла калаҫманни ҫинчен ыйтрӑм та вӑл мана ҫапла хуравларӗ:
— Ывӑл манпа вырӑсла калаҫнӑран, эпӗ унпа темшӗн элле чӑвашла калаҫаймастӑп ҫав: чӗлхе ҫаврӑнмасть. Именетӗп-ши вырӑсла калаҫакан хамӑн ачапах чӑвашла калаҫма, е урӑх сӑлтавӗ ҫакӑн, анчах ҫакна ниепле те ӑнлантараймастӑп. Шалти тормоз чарать, пӗр сӑмахпа.
Тепрехинче ҫамрӑкранпах пӗрне-пӗри пӗлекен юлташ, калаҫӑва чӗлхе проблемисем ҫинчен хускатсан, хӑйӗн сӑмахӗсене пӗртен-пӗр тӗрӗс чӑнлӑх вырӑнне хурса, татӑклӑн тата уҫҫӑн ҫапла каласа хучӗ:
— Эпир — чӑвашсем, пирӗн хушша пӗр-пӗр вырӑс е урӑх халӑх ҫынни пырса кӗрсенех, пурте ҫав самантрах вырӑсла калаҫма пуҫламалла. Ҫакӑ вӑл эпир ҫӳллӗ шайри культурӑллӑ ҫынсем пулнине кӑтартать. Эпир ҫак ҫын умӗнче вырӑсла калаҫманни эпир ӑна хисеплеменнине пӗлтерет.
— Эпир шутпа нумайраххине курса, пире хисеп туса, ҫак ҫын пирӗнпе чӑвашла калаҫма тӑрӑшмалла мар-шим? — тесе ыйтасшӑнччӗ унран, анчах ӗлкӗреймерӗм: вӑл хӑйӗн ӗҫӗпе айккинелле пӑрӑнса кайрӗ.
2019 ҫулхи раштавӑн 5-мӗшӗнче Наци вулавӑшӗнче Чӑваш шурсухалӗсен (ваттисен) тӗп канашӗн ларӑвӗ пулса иртнӗ. Унта ҫак ыйтусене пӑхса тухнӑ:
1. 2019 ҫулта аксакалсен канашне пӑшӑрхантарнӑ ыйтусем (вӑл шутра — Слакпуҫӗнчи сысна комплексӗ лартассине сивлени; удмурт чӗлхине хӳтӗлесе Альберт Разин хӑйне ҫунтарса яни тата чӑваш шкулӗсенчи вӗрентӳ).
2. Тӗрлӗ пӗрлешӳсемпе уйрӑм ҫынсем Халӑх ячӗпе паракан чыс паллисем (медальсемпе орденсем) ҫинчен 2016 ҫулта хускатнӑ ыйтӑва малалла сӳтсе явни).
3. Чӑваш Республикин 100 ҫулне тата Аслӑ Ҫӗнтерӗвӗн 75 ҫулне ял-хулари Шурсухалсен ушкӑнӗсем мӗнле кӗтсе илесси (ӗҫ планне палӑртни).
4. Халӑх Хуралӗпе Шурсухалсен канашӗн йышне ҫӗнетесси пирки.
Лару ӗҫлӗ те тухӑҫлӑ иртнӗ. Малтан кун йӗркинчи ыйтусемпе Шурсухалсен канашӗн ертӳҫи Виталий Станьял хӑй шухӑшӗсене пӗлтернӗ, Унтан кашни ыйтӑва тӗплӗн шӗкӗлченӗ. Тӑван чӗлхе шӑпи тата ӑна шкулсенче мӗнле вӗрентни ҫинчен Владислав Эльмен (Шупашкар районӗ), педуниверситетра ӗҫленӗ Александр Мефодьевпа Василий Васильев профессорсем, Тимер Акташ журналист хӑйсен шухӑшне пӗлтернӗ, Эдуард Бахмисов (ЧНКан «Чӑваш ялӗ» комитечӗ ертӳҫи) хӑй юлашки ҫулсенче Муркаш районӗнчи Калайкассинчи, Шупашкар районӗнчи Анат Кӗнерти, Элӗк районӗнчи Юнтапари тата ытти нумай шкулсенче чӑваш чӗлхипе культурин кунӗсене ирттерме пулӑшни ҫинчен, ку ӗҫре тем тӗрлӗ ӑнӑҫлӑ майсемпе меслетсем пурри ҫинчен тӗплӗ каласа панӑ.
Пушкӑртстанри «Урал сасси» хаҫат 30 ҫулхи юбилейне уявлама хатӗрленет. Сумлӑ датӑна йӑшташӑмӑрсем раштав уйӑхӗн 6-мӗшӗнче ирттерме палӑртнӑ. Ҫав кун «Чӑваш чӗлхипе тухакан пичетпе массӑллӑ информаци хатӗрӗсен аталанӑвӗнчи йывӑрлӑхсем» темӑпа «ҫавра сӗтел» иртӗ. Вӑл 11.00 сехетре пуҫланӗ.
Канашлу вӑхӑтӗнче наци журналистикинчи йывӑрлӑхсене сӳтсе явӗҫ, экспертсен шухӑшне итлӗҫ, чӑваш чӗлхипе тухакан регионти хаҫатсен лару-тӑрӑвӗпе паллашӗҫ, хаҫат чӗлхине сӳтсе явӗҫ. «Ҫавра сӗтеле» «Урал сасси» хаҫатӑн редакторӗ Ю.Н. Михайлов ертсе пырӗ.
«Ҫавра сӗтел» хыҫҫӑн 16.00 сехетре «Урал сасси» хаҫатӑн пӗрремӗш номерӗ тухнӑранпа 30 ҫул ҫитнине халалланӑ савӑнӑҫлӑ пуху иртӗ. Кӑмӑл тӑвакансене хапӑл туса кӗтнине пӗлтернӗ «Урал сасси» хаҫатра.
Мероприятисем «Урал Батыр» Наци культурисен центрӗнче, Пелепей хулинчи Горохов урамӗнчи 28-мӗш ҫуртра иртӗҫ.
Ҫеҫпӗл Мишши ҫуралнӑранпа ноябрь уйӑхӗн 16-мӗшӗнче 120 ҫул ҫитрӗ. Ҫав ятпа Пушкӑртстанри Ҫтерлӗри 6-мӗш вулавӑшра чӑвашсен аслӑ поэтне асра тытса литературӑпа музыка каҫӗ иртнӗ. Ҫакӑн пирки «Урал сасси» хаҫатра Лариса Коротаева пӗлтернӗ.
Уявра Пушкӑрт патшалӑх университечӗн Ҫтерлӗри филиалӗн пушкӑрт тата тӗрӗк филологи факультечӗн 1-мӗш курс студенчӗсем кӑвар чӗреллӗ поэтӑмӑра асӑнса унӑн кун-ҫулӗнчи ӗҫӗ-хӗлӗсем ҫинчен каласа кӑтартнӑ, вилӗмсӗр сӑввисене вуланӑ. Аслӑ шкулта вӑй хуракан Л.А. Афанасьевапа Л.В. Коротаева доцентсем Ҫеҫпӗл Мишшин пархатарлӑ ӗҫӗсене, вӑл чӑн-чӑн патриот пулнине асӑнса хӑварнӑ. Геннадий Челпир сӑвӑҫ поэтӑн халӑхшӑн тунӑ манӑҫми ӗҫӗсене, А.П. Червякова поэтшӑн чун юрри пулнине палӑртса хӑварнӑ, хӑй ҫырнӑ сӑвви-юррисемпе паллаштарнӑ.
Уявра ЧНКА представителӗсем, ҫыравҫӑсем пулчэнӑ. «Савни» ансамбль (ертӳҫи – О.А. Иванова) программӑна илемлӗ юрӑсемпе пуянлатнӑ. «Сеспель» кинокартинӑн пӗр сыпӑкне курнӑ. Литературӑпа музыка каҫӗнче пултарулӑх ӑмӑртӑвӗсем иртнӗ.
+12.3 °C