Ӗнер Турцире пӗрремӗш хут Президента парламент мар, халӑх суйланӑ. Суйлаври 100% майлӑ сасӑсене шутланӑ хыҫҫӑн премьер-министр Реджеп Тайип Эрдоган пурӗ 52% пухни паллӑ пулнӑ. Тулли пӗтӗмлетӗве ҫурлан 11-мӗшӗнче пӗлтерӗҫ.
Иккӗмӗш вырӑна Экмеледдин Ихсаноглу йышӑннӑ, вӑл пурӗ 38,5% пухма пултарнӑ. Халӑхпа республика партийӗ тата националлӑ вӑй партийӗ тӑратнӑ кандидат Эрдогана выляса янипе килӗшнӗ ӗнтӗ. Виҫҫӗмӗш вырӑна курдсен кандидачӗ Селахаттин Демирташ тухнӑ. Вӑл пурӗ те 9,7% пухайнӑ.
Реджеп Тайип Эрдоган 2003 ҫултанпа премьер-министр вырӑнне йышӑнать. Вӑл хӑй йӗркеленӗ вӑтамла исламлӑ тӳрӗ кӑмӑллӑхпа аталану партие ертсе пырать. 1994–98 ҫулсенче Эрдоган Стамбул мэрӗ пулнӑ.
Паян Владимир Путин вӑхӑчӗ ҫитмен пулин те Чулхула облаҫӗн кӗпернаттӑрне Валерий Шанцева тата Пушкӑртстан Пуҫлӑхне Рустэм Хамитова отставкӑна янӑ. Тӗллевӗ — иккӗшне те кӑҫалхи авӑн уйӑхӗнче иртекен суйлава хутшӑнма май туса парасси.
Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗпе тӗл пулнӑ май Шанцев хӑйне шанса панӑ тӑрӑхра ӗҫ-пуҫ лайӑх пыни пирки пӗлтернӗ — регионти пӗтӗмӗшле продукци шайӗ, ҫурт-йӗр хӑпартасси ӳснӗ имӗш. Владимир Владимировичӑн «ҫу уйӑхӗнчи хушӑвӗсене» те пурнӑҫа кӗртсе пыраҫҫӗ. Валерий Шанцевӑн калаҫӑвне итленӗ хыҫҫӑн Президент ун шухӑшӗпе хирӗҫ мар пулнине пӗлтернӗ.
Рустэм Хамитов вара хӑйне шанса панӑ тӑрӑхра ӗҫсӗррисен йышӗ пӗчӗк пулнине пӗлтернӗ, социаллӑ кӑтартусем вара — пысӑк шайра. Ҫакна шута илсе Владимир Путин хальхи пуҫлӑхӑн суйлавра ҫӗнтерме шанчӑкӗ пысӑк пулнине пӗлтернӗ, отставкине йышӑннӑ.
Ака тата ҫу уйӑхӗнче Раҫҫейри тата темиҫе тӑрӑх пуҫлӑхӗсем отставкӑна кайнӑччӗ — вӗсем те авӑн уйӑхӗнчи суйлава хутшӑнма тӗв тӑваҫҫӗ. Ҫаксен йышӗнче Егор Борисова (Якути), Алексей Орлова (Калмыки), Юрий Берга (Ӗремпур облаҫӗ), Олег Кувшинникова (Вологда облаҫӗ), Марина Ковтуна (Мурманск облаҫӗ), Олег Королева (Липецк облаҫӗ), Александр Михайлова (Курск облаҫӗ) тата Владимир Якушева (Тӗмен облаҫӗ) асӑнма пулать.
Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнче республикӑн хӑш-пӗр вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсене суйламалли кун пулчӗ. Сасӑлав 11 районта иртрӗ. Чӑваш Енӗн Тӗп суйлав комиссийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, суйлав 44 кандидат хутшӑннӑ. Ку вӑл пӗр вырӑншӑн вӑтамран 3 кандидат кӗрешнӗ пек пулса тухать. Кашни округрах «Пӗрлехи Раҫҫей» парти кандидачӗсем ҫӗнтернӗ.
Элӗк районӗнчи Шӗмшевӗш ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ пулас тесе кӗрешӗве тӑватӑ ҫын тухнӑ. Вӗсенчен виҫҫӗшӗ хӑйсем тӗллӗн кандидатурӑсене тӑратнӑскерсем, тӑваттӑмӗшӗн Анатолий Семеновӑн, ятне маларах асӑннӑ парти сӗннӗ. Юлашкинчен асӑнни ҫӗнтернӗ те. Канаш районӗнчи Атнаш ял тӑрӑхне ӳлӗмрен Сергей Михайлов, Комсомольски районӗнчи Шурута Елена Козлова, Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑла Владимир Алексеев, Вӑрмар районӗнчи Кавала Василий Адюков ертсе пырӗҫ.
Элӗк районӗнчи Ехремкасси ял тӑрӑхӗнче вара вырӑнти депутата суйланӑ.
Ҫак цифрӑна Чӑваш Енӗн Тӗп суйлав комиссийӗ пуш уйӑхӗн 14-мӗшӗ тӗлне илсе кӑтартнӑ. Вӗсемсӗр пуҫне тата пулнӑ-ха. Анчах пӗри тӗп комисси хӑйне шута илнӗ хыҫҫӑн суйлава хутшӑнас маррине палӑртнӑ, тӑваттӑшӗ хӑйсен кандидатурине сасӑлава кӑларас темен, иккӗшне суйлава хутшӑнтарас темен.
Ака уйӑхӗн 13-мӗшӗнчи суйлавра 15 мандата палӑртмалла. Вӗсенчен пиллӗккӗшне — ял тӑрӑхӗсен пуҫлӑхӗсем валли, иккӗшне — Депутатсен районти пухӑвӗсен депутачӗсем, саккӑрӑшне — ял тӑрӑхӗсен депутачӗсем валли.
Кашни вырӑншӑн вӑтамран икшер ҫын тупӑшать-мӗн. Суйлава чи пысӑк йышпа Сӗнтӗрвӑрри районӗнчи Шуршӑл ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗшӗн тухнӑ: пуҫлӑх пулма харӑсах пиллӗккӗн ӑнтӑлаҫҫӗ.
Партисемпе пӑхсан, 15 кандидата «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» тӑратнӑ, 10-шне — ЛДПР, 4-шне — РФКП, пӗрне — «Раҫҫей коммунисчӗсем» ятлӑ парти. Ыттисем суйлава хӑйсем тӗллӗн хутшӑнаҫҫӗ.
Нарӑсӑн 17-мӗшӗнче Раҫҫей парламенчӗн ҫӳлти палатин спикерӗ Валентина Матвиенко хушӑвӗпе килӗшӳллӗн аппарата вӑхӑтлӑха пӗрремӗш ҫумӗ Валерьян Викторов ертсе пырӗ.
Валерьян Николаевич 1951 ҫулхи ҫурлан 12-мӗшӗнче Канаш хулинче ҫуралнӑ, патшалӑх ӗҫченӗн карьерине чӑваш ҫӗрӗ ҫинче тытӑннӑ. 1993 ҫулта вӑл Федераци Канашне суйланнӑ, ӑна И.Н.Ульянов ячӗллӗ ЧПУн ректорӗпе Лев Кураковпа пӗрле депутата суйланӑ. Ҫавӑн пекех вӑл вице-президент кандидачӗпе Леонид Прокопьевпа пӗрле Чӑваш Ен Элтеперӗн суйлавне хутшӑннӑ. Хӑшӗ-пӗри калаҫнӑ тӑрӑх, суйлав умӗн Валерьян Николаевич чӑваш чӗлхине вӗренме тытӑннӑ. Хӑй халӗ палӑртнӑ тӑрӑх, вӑл чӗлхене юрӑхлӑ пӗлет. Пӗрремӗш турта Викторов сасӑсен 18% пухса виҫҫӗмӗш вырӑн йышӑннӑ (Николай Федоровпа Лев Кураков хыҫҫӑн). Иккӗмӗш турта Элтепӗр вырӑнне Николай Федорова (халӗ РФ ял-хуҫалӑх министрӗ) суйланӑ.
Ҫак тапхӑр хыҫҫӑн Валрьян Викторовӑн «Мускав» страници пуҫланнӑ. 1994 ҫулта Федераци Канашӗн председателӗн ҫумӗ пулса тӑнӑ. 1996 ҫулта РФ Президенчӗн администрацийӗн ертӳҫин ҫумӗн тивӗҫӗсене пурнӑҫлама тытӑннӑ.
Иртнӗ эрне вӗҫӗнче Тутарстанри Нурлат районӗнче Чӑваш наци культура центрӗн (ЧНКЦ) отчетпа суйлав конференцийӗ иртнӗ — кун пирки «Сувар» хаҫат хыпарлать.
Пухура ҫӗнӗ ертӳҫе суйланӑ — нурлатсен ӗҫне малашне чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсен районти методика пӗрлешӗвне ертсе пыракан Галина Терентьевана ертсе пырӗ. Ҫавӑн пекех канаш йышне те пысӑклатнӑ. Унччен Нурлат районӗнчи чӑвашсен ертӳҫи Аркадий Клементьев пулнӑ, вӑлах суйлав умӗн иртнӗ тапхӑрта ирттернӗ мероприятисем, пурнӑҫланӑ ӗҫсем пирки каласа панӑ.
Чӑваш Республикин информаци политикипе масӑллӑ коммуникаци министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх Наци телерадиокомпанин пуҫлӑхӗ пулма Наци вулавӑшӗн Кӗнеке палати пайне ертсе пыракан Александр Магарина суйланӑ. Вӑл ытти кандидатсенчен ытларах балл пухма пултарнӑ.
Аса илтеретпӗр, пуҫлӑха пӗлтӗр маларах та суйласа пӑхрӗҫ, анчах ӗҫ тухмарӗ. Пӗрремеш суйлавра Александр Магарин ячӗ те пурччӗ, анчах ун чухне вӑл суйлав комиссине темшӗн кӑмӑла кайман. 2013 ҫул вӗҫнелле министерство тепӗр суйлав ирттерме шут тытрӗ. Ку хутӗнче 8 кандидат хутшӑннӑ. Александр Магаринсӑр пуҫне Владимир Иванов (Наци телерадиокомпанин продюсерӗ), Татьяна Ильина («Ҫапла пултӑр» кӑларӑма ертсе пыраканӗ), Александр Кириллов (Ял хуҫалӑх министерствинче ӗҫлекен), Марина Карягина (паллӑ сӑвӑҫ, телекӑларӑмсен ертӳҫи), Анастасия Степашина («РТВ-Регион» ТМЯП ӗҫ тӑвакан директорӗ), Сергей Степченко (Августа Уляндина упӑшки, «Такси 24 Казань» ТМЯП тӗп директорӗ), Юлия Стройкова (Наци телерадиокомпанин директор ҫумӗ) пулнӑ.
Наци телерадиокомпанине пурӗ 2 радио тата пӗр телеканал кӗрет: «Наци радиовӗ», «Тӑван радио» (103,5 хум ҫинче Шупашкарта итлеме пулать), «Наци телекуравӗ».
Хӑшӗ-пӗри пирӗн сасӑлавсемпе ыйтӑмсене хутшӑнайманни пирки пӗлтерет. Ку технологи епле ӗҫленине чухламаннине пула пире айӑплаканнисем те пур, анчах эпир никама та сасӑлама чармастпӑр. Сирӗн умӑра тухса тӑракан йывӑрлӑх — скрипт хӳтӗлевӗ.
Пирӗн ыйтӑмсенче пӗр компьютертан пӗрре ҫеҫ сасӑлама юрать. Тӗрӗсрех — пӗр IP адресран кӑна. Енчен те сирӗн провайдер пур ҫынна та тӗнче уҫлӑхне пӗр адреспа кӑна кӑларать пулсан — ку сирӗн провайдерӑн уйрӑмлӑхӗ (ҫав провайдертан кам та пулин сасӑланӑ пулсан — эсир сасӑлаймастӑр). Ку уйрӑмлӑхран эпир ниепле те иртсе каимастпӑр, пӗр IP адресран темиҫе сасӑлама ирӗк парсан пӗр ҫыннах нумай-нумай хут сасӑласа тултарма пултарӗ. Тепӗр хут: сасӑлав пырать, кӑрлачӑн 14-мӗшӗнче ӑна пӗтӗмлетӗпӗр.
Ҫак пӗлтерӗве тунӑ май Ҫулталӑк ҫыннин суйлавӗнчи улшӑнусем пирки те пӗлтеретпӗр: пӗр ҫынна илме тиврӗ, теприне — хушма. Паян вӑл хыпара каҫӑсемпе пуянлатнӑ май «Ҫапла пултӑр» телекӑларӑм пӗлтӗрех тухма пуҫланине куртӑмӑр, ҫапла май Татьяна Ильинана сасӑлавран кӑларма тиврӗ (илнӗ вӑхӑтра уншӑн 9 сасӑ пурччӗ — малтисен шутӗнчеччӗ).
Эпир пӗрремӗш хут ҫулталӑк ҫыннине суйлас терӗмӗр. Ку ӗҫе пӗрремӗш хут йӗркеленине кура пӗтӗмӗшле сасӑлав ирттерес терӗмӗр — чӑвашлӑхшӑн тивӗҫлӗ ӗҫсем тӑвакансене те асӑнтӑмӑр, ура хураканнисене те. Тӳрех темиҫе ҫыншӑн сасӑлама юрать. Эсир суйланӑ ҫынна кӑрлачӑн 14-мӗшӗнче палӑртӑпӑр.
Кандидатсене суйланӑ чухне эпир Чӑваш халӑх сайтӗнче ҫутатнӑ хыпарсене тӗпе хутӑмӑр. Тен, ку йыша кӗмен ҫынсем те ҫак ҫулталӑк тӑршшӗнче ырӑ ӗҫ тунӑ пулӗ, анчах та эпир ҫутатманнине пула вӗсем пирки пӗлместпӗр. Тепӗр тесен ыттисене сӗнме те пултаратӑр — np@chuvash.org адреспа ҫырӑр, эсир сӗнекен ҫын мӗнле пысӑк ӗҫ тунине пӗлтерме ан манӑр, тата ҫакӑн ҫинчен хыпарлакан каҫӑ ярса парӑр. Тӳрех асӑрхаттаратпӑр, Николай Плотникова сӗнме кирлӗ мар (сасӑлав чӑнлӑха кӑтартаймасса пултарӗ). Маларах пӗлтерсен сирӗн кандидатшӑн ытларах ҫын сасӑлама пултарӗ.
Аяларах ҫулталӑк ҫынни пулма тивӗҫлисен йышне курма пултаратӑр. Вӗсене хушамат-псевдоним тӑрӑх йӗркеленӗ (сасӑлавра вӗсем яланхи пек урлӑ-пирлӗ вырнаҫнӑ /скрипт ҫапла йӗркелет/). Ячӗпе хушамачӗ хыҫҫӑн кандидата мӗнле ӗҫе пула тӑратнине кӑтартнӑ (ҫывӑх вӑхӑтра ырӑ ӗҫ пирки пӗлтерекен каҫӑсемпе пуянлатӑпӑр).
Ӗнерпе паянпа Шупашкарта Чӑваш Енри композиторсен союзӗн XII съезчӗ иртет. Вӑл ӗнер Чӑваш патшалӑх филармонийӗнче уҫӑлнӑ. Паян ҫак пӗрлешӳре 12 композитор: Юрий Григорьев, Николай Казаков, Лариса Быренкова, Андрей Галкин, Анатолий Никитин, Валентина Салихова, Лолита Чекушкина, Анита Лоцева, Татьяна Гордеева, Татьяна Полковникова, Олег Трифонов тата Юрий Эриванов, ҫавӑн пекех 6 музыковед: Михаил Кондратьев, Александр Осипов, Светлана Макарова, Ирина Данилова, Татьяна Эррэ тӑрать. Чӑваш композиторсен союзне 1940-мӗш ҫулта пуҫарса янӑ.
Пӗрремӗш кунхине композиторсем ҫӗнӗ хайлавсене итленӗ. Паян вара професси музыка жанрӗсене аталантарассине сӳтсе явмалла тата отчетпа суйлав пухӑвне ирттермелле. Пӗрлешӗве паян Раҫҫей Федерацийӗн тата Чӑваш Республикин патшалӑх премийӗсен лауреачӗ, Чӑваш Республикин искусствӑсен тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ Николай Казаков ертсе пырать. Кама малашне ертӳҫӗ пултарассине съезд татса парӗ.
ХУШНИ: Анатолий Никитин композитор каласа панӑ тӑрӑх ҫак союзӑн ертӳҫи пулма Николай Казаковах хӑварнӑ иккен.
+0.3 °C