Пирӗн республикӑра ҫӗрсене епле усӑ курнине палӑртма хальхи вӑхӑтра «Халӑх инвентаризацийӗ» пырать.
Уссӑр выртакан лаптӑксене асӑрхасан вӗсене шута илсе усӑ курма пуҫламалли пирки Чӑваш Енӗн Элтеперӗ ЧР Патшалӑх Канашне янӑ Ҫырура та каланӑччӗ. «Халӑх инвентаризацийӗн» пӗрремӗш тапхӑрӗ пӗлтӗр иртнӗччӗ. Усӑ курман ҫӗрсене ун чухне 765,6 гектар ҫинче 2219 участок асӑрханӑччӗ. Усӑ курман ҫӗрсене Ҫӗмӗрле районӗнче 362 лаптӑк, Шупашкар районӗнче 349 лаптӑк, Етӗрне районӗнче 127 лаптӑк, Красноармейски районӗнче 119 лаптӑк, Ҫӗрпӳ районӗнче 103 лаптӑк, Ҫӗнӗ Шупашкарта 117 лаптӑк асӑрханӑччӗ.
Вӗсен хуҫисене тишкерсен, ҫурри — уйрӑм ҫынсем. Муниципалитет тата патшалӑх харпӑрлӑхне ҫирӗплетменнисем 38,3 процент йышӑннӑ.
Хальхи вӑхӑтра «халӑх инвентаризацийӗ» малалла пырать. Вӑл кӑҫалхи раштавӑн 1-мӗшӗнче вӗҫленӗ.
ЧР ШӖМӗ нумаях пулмасть видеоконференци ирттернӗ. Унта хальхинче ҫамрӑксем преступлени туни ҫинчен калаҫнӑ.
Конференцире палӑртнӑ тӑрӑх, республикӑра ҫамрӑк ҫынсем ытларах вӑрлама пуҫланӑ. Мӗншӗн? Ҫакна экономика лару-тӑрӑвӗпе ҫыхӑнтараҫҫӗ. Кун пирки ЧР ШӖМӗ пӗлтерет.
Ҫӗршывӗпе илсен, полицейскисем каланӑ тӑрӑх, ҫамрӑксем вӑрланӑ тӗслӗхсем 5 процент нумайланнӑ. Ҫакна йывӑр экономика лару-тӑрӑвӗ ҫине йӑвантараҫҫӗ. Ара, ҫамрӑксен нумай тӑкакланас килет, анчах укҫа сахал. Ҫавӑнпа вӗсем укҫа-тенкӗ ӗҫлесе илме талпӑнаҫҫӗ. Анчах чылай чухне — саккунсӑр майпа.
Тӗплӗнрех каласан, ҫакнашкал преступлени тунӑ ҫамрӑксен йышӗ 27 ҫын нумайланнӑ. Полицейскисен шухӑшӗпе, ашшӗ-амӑшӗн тимлӗрех пулмалла, ҫамрӑксен ӗҫ вырӑнӗ тупмалла.
Чӑвашстат пӗлтернӗ тӑрӑх иртнӗ уйӑхра кил-ҫурт тытӑмӗнчи тӳлев хакӗсем ӳсменнипе пӗрех — пурӗ те 0,04% ҫеҫ хӑпарнӑ. Уйрӑмах хӑна ҫурчӗсем палӑрнӑ, вӗсем иртнӗ уйӑхра хӑйсен пулӑшӑвне 20% ытла хӑпартнӑ.
Каласа хӑварас пулать: ҫулталӑк пуҫламӑшӗнчен кил-ҫурт тытӑмӗнчи тӳлевсен хакӗ 7,5% ӳснӗ; иртнӗ авӑн уйӑхӗпе танлаштарсан вара — 17,7%. Ҫулталӑк хушшинче йӳнелнӗ хаксем те пур. Тӗслӗхрен, икӗ пӳлӗмлӗ хваттере тара илес пулсан халь уншӑн иртнӗ ҫулхипе танлаштарсан вӑтамран 1% сахалтарах тӳлеме тивӗ. Пӗр пӳлӗмлӗ хваттерсем вара хакланнӑ — тара илес тесен вӑтамран 3,5% ытларах укҫа кӑларса хума тивет. Иртнӗ авӑн уйӑхӗпе танлаштарсан чи пысӑк виҫӗне ӳснӗ пулӑшу хакӗ — вӗри шывпа тивӗҫтересси тата капиталлӑ юсав валли укҫа пуҫтарасси. Вӗсем 34-38% таран хӑпарнӑ.
Чӑваш Енре кӑҫал ял хуҫалӑхӗ епле аталаннине пӗтӗмлетнӗ. Пӗтӗмӗшле илсен, республикӑра туса кӑларнӑ продукци ӳснӗ.
Ку кӑтартусем — Чӑвашстат кӑҫалхи кӑрлач-ҫурла уйӑхне пӗтӗмлетнисем. Кӑтартупа килӗшӳллӗн ял хуҫалӑхӗнче туса кӑларнӑ продукци 22,4 миллиард тенкӗпе танлашнӑ.
Кӑҫал республикӑра чӑх тата выльӑх-чӗрлӗх какайне 66,7 тонна туса илнӗ. Ку, пӗлтӗрхи ҫак тапхӑрпа танлаштарсан, 12,6 процент нумайрах.
Кӑҫал Чӑваш Енре 305,7 тонна сӗт суса илнӗ. Ку пӗлтӗрхи кӑрлач-ҫурла уйӑхӗсемпе танлаштарсан 0,7 процент нумайрах. Вӑтамран пӗр ӗнерен 3429 литр сӗт суса илнӗ. Пӗлтӗрхи ҫак тапхӑрпа танлаштарсан, ку 4,4 процент нумайрах.
Темиҫе ҫул каялла пирӗн республикӑра хысна тытӑмӗнче ӗҫлекенсем тата ытти хӑш-пӗр категори валли ҫурт-йӗр сахал мар турӗҫ. Ҫурт-йӗр черетӗнче тӑракан ҫемьесем, ҫамрӑк специалистсем тата хысна учрежденийӗсенче тӑрӑшакансем 2008 ҫултанпа пурнӑҫа кӗрекен программа пулӑшнипе хваттерлӗ пулчӗҫ. Инкеклӗ лару-тӑрӑва лекнисене те патшалӑхӑн ҫурт-йӗр фондӗнче хваттер панӑ.
2013 ҫулхи раштавран хваттерсене туянма ирӗк пачӗҫ. Асӑннӑ фондри хваттер хуҫи пулса тӑрас тесен 10 ҫул таран тӳлесе пурӑнма ирӗк пур. Чӑваш Енӗн ҫурт-йӗр фондӗнчи хваттере илес тесен ҫулталӑкран кая мар пурӑнни кирлӗ.
Кӑҫал ун пеккине пурӗ 196 хваттер сутса республика хыснине 51,2 миллион тенкӗ укҫа пырса кӗнӗ. Кӑҫалхи авӑнӑн 15-мӗшӗ тӗлне Патшалӑхӑн ҫурт-йӗр фондӗнче 1790 хваттер шутланать.
Ҫынсене мӗн пӑшӑрхантарать? Яланхи пекех — ӗҫ укҫи. Ара, укҫа-тенкӗсӗр лавккана кӗреймӗн, ҫемьене тӑрантараймӑн.
Нумаях пулмасть Росстат Раҫҫейри регионсенчи ҫынсем мӗнлерех шалу илнине шутланӑ. Пирӗн Чӑваш Енри ҫынсен шалӑвӗ мӗнлерех-ши?
Росстат пӗлтернӗ тӑрӑх, пирӗн республикӑри ҫынсем, ҫӗршывӗпе илес тӗк, чи пӗчӗк шалу илекенсенчен пӗрисем шутланаҫҫӗ.
Раҫҫейре вӑтам шалӑвӑн виҫи пӗчӗкех мар пек. Ку 33 пин тенкӗпе танлашать. Чӑваш Енре вара вӑтам шалу 20,8 пин тенкӗпе танлашнӑ. Дагестанри, Крымри, Кабардин-Балкарти, Ҫурҫӗр Осетири, Алтай тӑрӑхӗнчи ҫынсем Чӑваш Енрисем пекех ӗҫ укҫи илеҫҫӗ.
Шалу хӑш регионсенче чи пысӑк пулни те паллӑ. Ямал-Ненецк округӗнче, Чукоткӑра тата Мускавра чи нумай укҫа илекенсем пурӑнаҫҫӗ. Вӗсен вӑтам шалӑвӗ 80 пин тенкӗпе танлашнӑ, ҫавӑнпа вӗсем танлаштарӑмра пӗрремӗш вырӑнсене йышӑннӑ.
Росстат пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗтӗмӗшле илсен Раҫҫейре 8,8 процент шалу чакнӑ.
Шупашкарта ҫулталӑк пуҫланнӑранпа ҫул ҫинче ачасемпе пулнӑ 46 инкеке шута илнӗ. Пӗр ача, шел те, вилнӗ. Суранланакансем вара нумай. Шел те, статистика кӑтартӑвӗсем лӑплантармаҫҫӗ.
Каникул вӗҫленсен инкексем тата нумайланаҫҫӗ. Ҫавна май нумаях пулмасть Шупашкар администрацийӗнче ҫул ҫинчи пӑтӑрмахсене мӗнле чакармаллине сӳтсе явнӑ.
Водительсем ачасем ҫине кӗрсе каяҫҫӗ. Кунашкал тӗслӗх — 24. Ҫул урлӑ каҫмалли ятарлӑ вырӑнта та шӑпӑрлансене таптаҫҫӗ. Кун пекки 10 тӗслӗх пулнӑ. Ҫуртсен картишӗнче те ачасем урапа айне лекеҫҫӗ. Ун пек 3 тӗслӗхе шута илнӗ.
Ытти тӗслӗхсенче аварисем ачасен айӑпӗпе пулнӑ. Вӗсем юраман ҫӗрте ҫул урлӑ каҫаҫҫӗ, светофор хӗрлӗ ҫутатнӑ чухне утаҫҫӗ, велосипедпа ҫул хӗррипе пыраҫҫӗ. Ашшӗ-амӑшӗ ачисене ятарлӑ урапара ларкӑчсӑр илсе ҫӳрени те сайра тӗслӗх мар. Ҫавӑнпа ашшӗ-амӑшне тимлӗрех пулма ыйтаҫҫӗ. Вӗсен ачисене те хӑрушсӑрлӑх пирки ӑнлантармалла.
Ҫӗртме уйӑхӗн вӗҫӗ тӗлне республикӑри патшалӑх граждан службинче 5,5 пин ҫын ӗҫленӗ. Ҫав шутран чылайӑшӗ, 4075 ҫын, федерацин влаҫ органӗсенче, 1397-шӗ — республикӑн влаҫ органӗсенче. Тӳре-шаран йышӗ кӑҫалхи пуш уйӑхӗнчинчен чакнӑ. Федерацин влаҫ органӗсенче халӗ унчченхинчен 44 ҫын сахалтарах тимленипех ӗлкӗрсе пыраҫҫӗ, республика шайӗнчисенче 14 ҫын сахалтарах ӗҫлет.
Шалӑва илсен, федераци шайӗнчи тӳре-шаран вӑл ҫулталӑкра 0,7 процент чакса уйӑхра вӑтамран 25,7 пине ларнӑ. Республика шайӗнчи влаҫ органӗсенче тӑрӑшакансен пӑшӑрханмалла мар: иртнӗ ҫулхи ҫур ҫултинчен вӗсен вӑл 2,4 процент ӳснӗ, вӑтамран 30,2 пин тенке ларнӑ. Вӑтамран илсен кӑҫалхи иккӗмӗш кварталта Чӑваш Енри тӳре-шаран шалӑвӗ пӗрремӗш кварталтинчен 1,4 пин тенкӗ ӳссе 30,2 пин тенкӗпе танлашнӑ. Процент ҫине куҫарсан шалу вӗсен 4,86 процент пысӑкланнӑ.
2016 ҫулхи утӑн 1-мӗшӗнчен пуҫласа ҫурлан 15-мӗшӗччен Раҫҫейре ял хуҫалӑх ҫыравӗ иртет. Ун валли талисман шыраҫҫӗ. Ҫавна май утӑн 30-мӗшӗнче конкурс пуҫарнине Чӑвашстат хыпарлать.
Талисманпа агитаци мероприятийӗсене ирттернӗ чухне усӑ курӗҫ. Конкурс йӗркелӳҫисем графика сӑнӳкерчӗкӗ кӗтеҫҫӗ. Унта пурнӑҫри е шухӑшласа кӑларнӑ сӑнара ӳкерме юрать. Вӑл ял хуҫалӑх ҫыравӗпе ҫыхӑнтӑр.
Конкурса «Комсомольская правда» Издательство ҫурчӗ информаци тӗлӗшӗнчен пулӑшнипе ирттереҫҫӗ. www.kp.ru сайтра ятарлӑ страница тунӑ, унта йӑлтах пӗлме пулать. Унтах сасӑлав ирттермешкӗн ӗҫсене вырнаҫтарӗҫ. Конкурс 2015 ҫулхи ҫурлан 31-мӗшӗччен иртӗ. Ӗҫсене ҫурлан 26-мӗшӗччен йышӑнаҫҫӗ. Сасӑлавпа 10 ҫын ӗҫне палӑртӗҫ, жюри вара ҫӗнтерӳҫе суйлӗ. Ӑна 50 пин тенкӗпе хавхалантарӗҫ.
ЧР Сывлӑх министерствин ӗҫченӗсем Чӑваш Енри халӑхӑн сывлӑхӗ пирки пӗтӗмлетӳ тӑваҫҫӗ. Ку 2014 ҫулхи кӑтартусене пырса тивет.
Ведомство пӗлтернӗ тӑрӑх, пӗлтӗр республикӑра наркологи служби 21180 ҫынна тӗрӗслесе тӑнӑ. Вӗсенчен 13640-шӗ хуласенче пурӑнать. Теприсем — ялсенче.
Ведомствӑн официаллӑ сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, алкоголизм чирӗпе аптӑракансен йышӗ Канашра тата Вӑрмар районӗнче нумай. Унта 100 пин ҫын ҫине ку чирпе 168,2 тата 197,1 ҫын аптӑрать. Алкоголизм психозӗпе чирленисенчен 90,4 проценчӗ виҫӗ ҫул ниҫта та ӗҫлемен. 70,2 проценчӗн вӗренӳ статусӗ пӗчӗк.
Алкоголизм психозӗпе чирлекенсенчен ытларахӑшӗ вӑйпиттисем — 40 ҫултан пуҫласа 59 ҫулччен. Чӑваш Енре, шел те, алкоголизм чирӗпе аптӑранӑ ачасем те, 18 ҫул тултарманнисем, пур. Вӗсем 303 ҫын. Юлашки виҫӗ ҫулта республикӑра ҫул ҫитменнисен хушшинче алкоголизм психозӗпе аптӑракансем пулман.
+17.3 °C