Владимир Путин «Раҫҫей Федерацийӗн Президенчӗ ҫумӗнчи Нацисен хушшинчи хутшӑнусен енӗпе ӗҫлекен канаш ҫинчен» Хушӑва алӑ пуснӑ. Асӑннӑ канашӑн председателӗ В.Путин, унӑн ҫумӗсем — Президент администрацийӗн пуҫлӑхӗн пӗрремӗш ҫумӗ Вячеслав Володин тата РФ вице-премьерӗ Дмитрий Козак. Канашӑн яваплӑ секретарӗ — РФ Президенчӗн Шалти политика енӗпе управленийӗн начальникӗн ҫумӗ Павел Зенькович.
Ҫавӑн пекех канашӑн йышӗнче Тутарсен федераллӑ наципе культура автономийӗн ертӳҫи Ильдар Гильмутдинов та пур.
Якути патшалӑх пухӑвӗн депутачӗсем хӑйсен Президентне Ил дархан ятпа улӑштарма сӗннӗ. Чӑвашла куҫарсан, тӑрӑх ертӳҫи пулать. Якутлипе пӗрле вырӑсли те пулӗ — Глава.
Республика пуҫлӑхӗн ячӗ икӗ чӗлхеллӗ пулни икӗ халӑха — якутсемпе вырӑссене — туслӑрах пурӑнма май парӗ тесе шутлаҫҫӗ депутатсем. Каласа хӑварас пулать, сӗнӳсем хушшинче ытти вариантсем те пулнӑ: дархан (чӑв. «ертӳҫӗ»), аан дархан («аслӑ ертӳҫӗ»), багылык («кӑлава», «пуҫлӑх»). Вӗсене пӑрахӑҫласа «ил дархан» суйласа илнӗ.
Ку ятсене кӗртме республика Конституцине улшӑнусем кӗртме тивӗ. Ыйтӑва ҫитес вӑхӑтра пӑхса тухма палӑртнӑ — ҫӗртмен 8-мӗшӗнче.
Чӑн та республикӑн ертӳҫи ячӗ тӗп халӑх чӗлхипе те пулсан епле килӗшӳллӗ пулӗччӗ. Сӑмахран, вырӑсла «Глава» ҫумне чӑвашла ята та хушсан.
Паян Раҫҫей Федерацийӗн ҫӗнӗ Министрсен Кабинечӗ йӗркеленчӗ. Правительствӑна унчченхи президент Дмитрий Медведев ертсе пырӗ.
Малтанхи министрсенчен ҫурри тенӗ пек хӑйсен вырӑнӗсене упраса хӑварчӗҫ — хӑшӗ-пӗри валли ҫеҫ ҫӗнӗ правительствӑра вырӑн тупӑнман. Сӑмахран, энергетика ыйтӑвӗсемпе малашне Александр Новак ӗҫлӗ. Минздравсоцразвити министерствине икке пайланӑ хыҫҫӑн — малашне Ӗҫ министерствипе Сывлӑх сыхлав министерстви пулӗҫ — Татьяна Голикова валли вырӑн тупӑнман. Сывлӑх ыйтӑвӗсемпе Вероника Скворцова ӗҫлӗ, Ӗҫ министерствине Максим Топлин ертсе пырӗ.
Раҫҫей Федерацийӗн ял хуҫалӑх министерствине вара малашне Николай Фёдоров ертсе пырӗ — пурте пӗлетпӗр ӗнтӗ, вӑл унччен нумай ҫул хушши пирӗн республика президенчӗн ӗҫне туса пычӗ. Малашне вара пӗтӗм Раҫҫей ял хуҫалӑхӗшӗн яваплӑ пулӗ.
Ӗнер, пушӑн 4-мӗшӗнче, Раҫҫей халӑхӗ Президента суйларӗ. Сӑнавҫӑсем ултавсене нумай палӑртнӑ пулин те тӗп суйлав комиссийӗ сасӑлав пысӑк пӑтӑрмахсемсӗр иртнӗ тесе шутлать. Протоколсен 99% шута илнӗ хыҫҫӑн кандидатсем ҫакӑн чухлӗ процент пухни паллӑ пулчӗ: Путин — 63,82; Зюганов — 17,18; Прохоров — 7,77; Жириновский — 6,23; Миронов — 3,82.
Чӑваш Енри халӑх та, пирӗн тӑрӑхри тӗп суйлав комиссийӗ пӗлтернӗ тӑрӑх ытларах Владимир Владимирович Путина кӑмӑлланӑ пулать — 62, 32%. Ытти кандидатсем ҫакнашкал пухнӑ: Геннадий Зюганов — 20,58% (элӗксем, каҫалсем, Ҫӗмӗрле хулин ҫыннисем ӑна хӑйсен сассине 24-26% таран панӑ); Владимир Жириновский — 5,65% (уйрӑлса тӑракан район-хула ҫук, вӑтамран 4-6%); Михаил Прохоров — 5,52% (ытларах хула ҫыннисем сасӑланӑ пулас, Шупашкар хулин Мускав районӗнчи хисеп 10% яхӑн); Сергей Миронов — 4,44% (пур район-хулара та вӑтам, Ҫӗнӗ Шупашкар хули уйрӑлса тӑрать — 6,49%). Путиншӑн хуласенче сахалтарах сасӑланӑ — Шупашкарта та, Ҫӗнӗ Шупашкарта та, Ҫӗмӗрлере те хисепӗ вӑтамран 55-57%.
Раҫҫей Президенчӗн суйлавӗччен вӑхӑт пӗр уйӑхран та сахалрах юлчӗ. Ӑна ирттернӗ чухне кӑҫал ҫӗнӗлӗхсем те сахал мар. Вӗсем ҫинчен журналистсене Чӑваш Республикин Тӗп суйлав комиссийӗн пуҫлӑхӗ Александр Цветков пресс-конференцире каласа пачӗ.
Кӑҫал пӗрремӗш хут патшалӑх ертӳҫине 6 ҫуллӑха суйлатпӑр. Сасӑлав уҫӑмлӑхӗпе те ытти чухнехинчен уйрӑлса тӑрӗ вӑл. Суйлав участокӗсенче видеосӑнав хатӗрӗсем выранаҫтарӗҫ. Ҫапла майпа пушӑн 4-мӗшӗнче сасӑлав мӗнле пынине тӳрремӗнех тӗнче тетелӗнче пӑхма май килӗ. 17 ҫӗрте кӑна (вӗсем больницӑсемпе следствии изоляторӗсем) камерӑсем пулмӗҫ. Халӗ сӑнав хатӗрӗсене вырнаҫтарма пуҫланӑ. Сасӑлава уҫамлӑрах тӑвакан тепӗр меслет вӑл — витӗр курӑнакан урнасем. Вӗсене Шупашкарти пур участока та лартӗҫ. Суйлав бюллетенӗсене шутлакан комплекссене хальхинче Ҫӗнӗ Шупашкарта тата Шупашкар районӗнчи 7 участокра вырнаҫтарӗҫ.
Пушӑн 4-мӗшӗнче мӗнле те пулин сӑлтава пула хӑвӑрӑн участока пыраймасан урӑх ҫӗрте сасӑлама юрать.
Кӑрлачӑн 26-мӗшӗнче Красноармейски-Трак район администрацийӗн ҫурчӗн лару залӗнче район депутачӗсен Пухӑвӗн черетлӗ 12-мӗш ларӑвӗ пулса иртнӗ. Вӑл район администрацийӗн пуҫлӑхӗ пулма А. В. Шестакова ҫирӗплетнӗ.
Лару ӗҫне район администрацийӗн управленийӗсемпе пайӗсен начальникӗсем, ял тӑрӑхӗсен, предприятисен, учрежденисемпе организацисен пуҫлӑхӗсем, Чӑваш Республикин Пуҫлӑхӗн Администрацийӗн Шалти политика управленийӗн вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсемпе ҫыхӑнса ӗҫлекен пайӗн начальникӗ А. Добрышкин, Чӑваш Республикин Вӗрентӳпе ҫамрӑксен политикин министрӗн ҫумӗ Е. Казакова, Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн депутачӗ , "Чӑваш бройлерӗ” уҫӑ акционер обществин директорӗ В.Николаев хутшӑннӑ. Лару кун йӗркине лартнӑ 8 ыйтӑва пӑхса тухнӑ.
Малтанхи 4 ыйтӑвӗ район администрацийӗн пуҫлӑхне ҫирӗплетессипе ҫыхӑннӑ. Район администрацийӗн пуҫлӑхне ҫирӗплетессипе ӗҫлекен комисси председателӗ В. Григорьев конкурс кӑтартӑвӗсемпе паллаштарнӑ.
Район администрацийӗн пуҫлӑхне ҫирӗплетмелли конкурсра Валерий Юрьевич Ивановпа Андрей Владимирович Шестаков мала тухнӑ.
Ӗнер, кӑрлачӑн 21-мӗшӗнче, Чӑваш Ен Элтеперӗ пирӗн тӑрӑха Раҫҫей Президенчӗ ҫумӗнчи элчӗ тивӗҫӗсене тума Леонид Волкова шантарнӑ. Ун умӗн ҫак ӗҫе Геннадий Фёдоров 11 ҫул пурнӑҫласа пынӑччӗ, 20-мӗш числара вара ӑна урӑх ҫӗре куҫнӑран Чӑваш Енӗн ӗҫлӗ элчи вырӑнӗнчен кӑларнӑччӗ.
Леонид Валерьевич Волков 1975 ҫулхи кӑрлачӑн 21-мӗшӗнче Вӑрнар районӗнчи Аҫӑмҫырми ялӗнче ҫуралнӑ. Чӑваш патшалӑх университетӗнче икӗ пӗлӳ илнӗ — экономика теорийӗпе тата юриспруденципе. Экономика ӑслӑлӑхӗсен кандидачӗ. «Шупашкарти кабель япалисен савучӗ» АУО-ра, Раҫҫей Перекет банкӗн Чӑваш уйрӑмӗнче, «Элара» АУО-ра тӑрмашнӑ. 1999 ҫултанпа РФ Правительство ҫумӗнчи Финанс академийӗн аспиранчӗ, 2002 ҫултанпа — ҫав академийӗн экономика тата кризиспа кӗрешӳллӗ тытӑмӑн кафедрин доценчӗ.
Раҫҫей Президенчӗ Дмитрий Медведев кӗпернаттарсемпе республика пуҫлӑхӗсене тӳрремӗн суйлас йӗркене тавӑрасси пирки калаҫу пуҫланӑччӗ. Хӑшӗ-пӗри ку сӑмаха Президент патшалӑхри политика лару-тӑрӑвӗпе килӗшменнисен кӑмӑлне ҫемҫетес тӗлӗшпе кӑна пуҫарнӑ пулӗ тесе шутларӗҫ, вӑл ҫак пуҫарӑва вӗҫне ҫитерме пултарасси пирки иккӗленекеннисем те пулчӗҫ.
Паян вара Кремль сайтӗнче улшӑнусем кӗртмелли документӑн текстне вырнаҫтарни пирки паллӑ пулчӗ. Ӑна ӗненес пулсан республикӑн е облаҫӗн пуҫлӑхне суйланма кандитата регистрациленнӗ парти те тӑратма пултарать, уйрӑм ҫыннӑн та тухма май пулӗ. Парти урлӑ хутшӑнаканӑн алӑ пуснисене пухас хуйхӑ пулмӗ, уйрӑм ҫын мӗн чухлӗ пухмаллине вырӑнти влаҫ хай палӑртӗ.
Патшалӑх Думине пӑхса тухма тӑратнӑ ҫӗнӗ саккунра республика е область пуҫлӑхне вырӑнтан хӑтарассин йӗркине те кӗртнӗ. Ку ӗҫе Раҫҫей президенчӗ вырӑнти пуҫлӑх саккуна пӑснӑшӑн, хӑйӗн ӗҫне тивӗҫлӗ пурнӑҫламаншӑн е сӗрев илнӗшӗн тума пултарӗ. Вырӑнти халӑх референдум ирттерсе те пуҫлӑха ӑшӑтнӑ пукансӑр хӑварма пултарӗ.
Саккуна ҫуркунне вӗҫлениччен е утӑ уйӑхӗ вӗҫнеллерех йышӑнма пултарӗҫ тесе шутлаҫҫӗ.
Паян, раштавӑн 24-мӗшӗнче Раҫҫейӗн чылай хулисенче иртнӗ суйлав пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшменсем митингсене пухӑнчӗҫ. Мускавра, сӑмахран, вӗсен йышӗ 29-120 пинпе танлашнӑччӗ. Ҫавӑн пекех пысӑк пухусем Питӗрте, Самарта, Чулхулара, Ҫӗнҫӗпӗрте, Владивостокра, Красноярскра тата ытти хуласенче иртрӗҫ. Вӗсем Мускаври пек анлӑ иртмен пулин те халӑх вӗсенче те сахал пулман. Питӗр хулинчи митинга, тӗслӗхрен, 2-2,5 пин ҫын пухӑнни пирки сас-хура пур. Юнашар хуласене илес пулсан — Йошкар-Олара пурӗ те 10 ҫын кӑна тухнӑччӗ. Ӗпхӳре — 35 ҫын...
Шупашкарта та унашкал мероприяти иртрӗ. Тӗрӗсрех каласан, иккӗ танах — 12 сехетре коммунистсем Республика тӳремне пухӑнчӗҫ, 14 сехетре вара ыттисем — Чапаев скверӗнче. Чапаев скверӗнче халӑх йышлах марччӗ — 200 ҫын патнелле. ТКР, Панулми, РФКП, ЛДПР парти ҫыннисем курӑнатчӗҫ, ялавӗсем вӗлкешетчӗҫ.
Пуху вӑхӑтӗнче алӑ пустаратчӗҫ, Путина президента ямалла марри пирки сӑмахлатчӗҫ. Митинга вӗҫленӗ май 5 йӗркерен тӑракан резолюцие йышӑнчӗҫ: иртнӗ суйлав пӗтӗмлетӗвӗсене пӑрахӑҫламалла; суйлав саккуне улшӑнусем кӗртмелле; «пурне те хирӗҫ» йӗркене тата суйлава хутшӑнакансен йышӗн чиккине каялла тавӑрмалла; суйлав йӗркине пӑсакансене явап тыттармалла.
Чӑваш Правительствин ҫӗнӗ пуҫлӑх — Иван Моторин. Унӑн кандидатурине паян, республика Элтепӗрӗ сӗннипе, Патшалӑх Канашӗ сӳтсе явса ҫирӗплетрӗ.
Иван Моторин 2006-мӗш ҫултанпа республикӑн экономика аталанӑвӗн министрӗнче ӗҫлет, Чӑваш Ен пурнӑҫне лайӑх пӗлет. Патшалӑх Канашӗн сессийӗччен Моторин парламентри кашни фракцинче тӗлпулусем ирттернӗ, депутатсен ыйтӑвӗсене хуравланӑ. Унӑн кандидатури пурне те ҫырлахтарнӑ. Ҫавӑнпа паян ӑна Министрсен Кабинечӗн ертӳҫи пулма ҫӑмӑллӑнах ҫирӗплетрӗҫ. Федераци Канашӗн пайташне суйланӑ чухне вара тавлашусӑр пулмарӗ. Юрий Попов спикер Раҫҫей Федерацийӗн саккунсем кӑларакан органӗн ҫӳлти палатинче Чӑваш Паташалӑх Канашӗн представителӗ пулма Леонид Лебедева сӗнчӗ. Сенаторта вӑл 8 ҫул ӗҫленӗ. Депутатсем, уйрӑмах оппозицире тӑракансем, ҫак тапхӑрта Лебедев республикӑшӑн мӗнле усӑллӑ ӗҫ тунине пӗлесшӗн пулчӗҫ. Темле хуравласан та, вӗсене тивӗҫтерме йывӑр пулчӗ, ҫавӑнпа Леонид Лебедевӑн трибуна умӗнче чылайччен тӑма тиврӗ. Юлашкинчен ҫапах ӑна Федераци Канашӗн членӗ пулма ҫирӗплетрӗҫ.
+18.3 °C