Ӗнер Чӑваш Ене ҫӗршывӑн паллӑ политикӗсенчен пӗри — Геннадий Зюганов — парти канашлӑвне ирттерме килсе ҫитнӗ. Унпа республика Элтеперӗ Михаил Игнатьев курнӑҫнӑ. Тӗлпулӑва ҫавӑн пекех ЧР Министрсен Кабинечӗн Председателӗ Иван Моторин, Чӑваш Ен Элтепӗрӗн Администрацийӗн ертӳҫи Александр Иванов, РФ Патшалӑх Думине Чӑваш Енрен суйланнӑ Валентин Шурчанов, ЧР Патшалӑх Канашӗнчи КПРФ фракцийӗн ертӳҫи Дмитрий Евсеев, официаллӑ тата ытти ҫын хутшӑннӑ.
Чӑваш Ен Элтеперӗн пресс-служби хыпарланӑ тӑрӑх, Геннадий Зюганов КПРФ фракцийӗ Раҫҫейӗн Патшалӑх Думинче ҫӗршывӑн аграри секторне пулӑшас тӗллевпе сахал мар ӗҫ туса ирттернине пӗлтернӗ. Ҫӗршывӑн тӗп коммунисчӗ Раҫҫей Пӗтӗм тӗнчери суту-илӳ организацине кӗнӗ хыҫҫӑн сысна тата кайӑк-кӗшӗк отрасльсене йывӑр килнине, анчах вӗсен чун ыратӑвне правительство тивӗҫлипе йышӑнманнине палӑртнӑ-мӗн.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Геннадий Зюганова республикӑн кӑҫалхи хыснан тӗп саманчӗ социаллӑ пурнӑҫпа ҫыхӑнни пирки асӑнса хӑварнӑ. Шупашкар шыв управне 68-мӗш метр таран хӑпартас ыйтӑва хускатнӑ май Михаил Васильевич шыв ӑшӑх пирки Атӑлӑн экологийӗ ҫулсерен япӑхса пынине, шыв транспортне вара аталантарса яма кансӗррине палӑртнӑ.
Юлашки вӑхӑтра Шупашкарти ГЭС тӗлӗшӗпе хӗрӳ тавлашусем пыраҫҫӗ. Пӗрисен шухӑшӗпе ГЭСри шыва хӑпартсан лайӑх пулӗччӗ, теприсем вара шыва хӑпартсан инкек тухасси ҫинчен сӑмахлаҫҫӗ.
Раҫҫей пуҫлӑхӗн ҫутҫанталӑх улшӑнӑвӗ ҫинчен канаш параканӗ Александр Бедрицкий та шыва хӑпартма юраманни ҫинчен калаҫать.
— Шупашкарти ГЭСӑн шывне хӑпартсан Чулхула облаҫӗн хӑш-пӗр лаптакӗ шыва кайма пултарӗ. Кун ҫинчен те манмалла мар, — пӗлтерет вӑл.
Экологсем те Бедрицкий шухӑшӗпе килӗшеҫҫӗ. Ҫакна пула паянхи кун та Шупашкар ГЭСӗн ыйтӑвне пуҫлӑхсем татса паман-ха.
Раҫҫей Президенчӗ халӑх ыйтӑвне тӳрӗ эфирта хуравласси йӑлана кӗчӗ-ха. Кӑҫал та вӑл 5 сехет хушши ҫынсемпе калаҫрӗ. Ҫу уйӑхӗн 27-мӗшӗнче, 12 сехетре, вара Чӑваш Ен Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев тӳрӗ эфира тухӗ. Анчах телекуравпа мар, наци радиовӗпе.
Михаил Игнатьев Чӑваш Енре пурӑнакансен ыйтӑвне кӑна мар, тулай чӑвашсенне те уҫӑмлатӗ. Ыйтусене маларах парас тесен 62-12-66, 62-13-20 номерсемпе шӑнкӑравламалла. Электрон ҫырусем те шӑрҫалама юрать. Ыйтусене электрон адреспа та — nradio@mail.ru (капла вӗсем наци радиовне лекӗҫ) е press@cap.ru, press1@cap.ru, press2@cap.ru (Чӑваш Ен Элтепӗрӗн администрацийӗ) — ӑсатма май пур. Тӳрӗ эфир вӑхӑтӗнче 62-30-88 и 62-12-66 номерсемпе шӑнкӑравлама май туса парӗҫ.
Чӑвашри оппозици ҫыннисен аллине ФСБ ҫырса пыракан список лекнӗ иккен — унта общество ыйтӑвӗсене хускатакан хастарсем, журналистсем, ҫавӑн пекех ытти тӗрлӗ енлӗ ҫынсем кӗнӗ.
Республика ШӖМӗн экстремизмпа кӗрешекен центрӗн («Э» центр) списокӗнче Альбир Крганов (1-мӗш), Илья Алексеев (6), Эдурад Мочалов (12), Дмитрий Каруев (14), Илья Иванов (18), Павел Кашин (20), Алексей Глухов (23), Константин Ишутов (25), Игорь Ефимов (29), Алексей Радченко (33), Александр Блинов (35) тата ыттисем пур.
Дмитрий Каруев хӑйӗн шухӑшӗнче экстремизмпа кӗрешекенсем чӑннипе ӗҫлес вырӑнне вӗт-вак япалапа аппаланни пирки пӗлтерет. Вӗсем, имӗш, чӑн-чӑн йӗрке пӑсакансене шырас вырӑнне митингсемпе халӑх пухӑвӗсене ҫӳресе унта хутшӑнакан ҫынсен ячӗсене ҫырса ҫӳреҫҫӗ. Ку вӑл пӗр енчен тӳре-шара ӗҫӗпе килӗшмен ҫынсем влаҫрисемшӗн ытти вӑрӑ-хурахран ытларах хӑратнине пӗлтерет пулӗ.
Ку йыш суя е чӑн пулнине ШӖМ ӗҫченӗсем хальлӗхе пӗлтермен-ха. Тен, кану кунӗсем иртсен калӗҫ?
Шӑматкун, акан 27-мӗшӗнче, Федераци канашӗ «Ҫул ҫинчи хӑрушлӑхсӑр ҫинчен» саккунпа Администрациллӗ прово йӗркине пӑснин кодексне кӗртнӗ улшӑнусене ырланӑ — малашне водитель правине илес текенсем экзаменра хӑй тӗллӗн хӑвартлӑх лартакан коробкӑллӑ урапасемпе (автомобильсемпе) те усӑ курма пултарӗҫ. Ҫавӑн пекех водителӗн ӗнентерӳ хучӗн ҫӗнӗ тӗсне те кӗртнӗ — «М» категорине. Улшӑнусем тӑрӑх мопедпа, скутерпа е ҫӑмӑл квадроциклпа ҫӳрес кӑмӑл пур пулсан права илмелле пулӗ. Ӑна, «А» категорилли (50 кубла сантиметр калӑпӑшлӑ таран мотоциклсемпе усӑ курасси) пекех 16 ҫула ҫитнисене ҫеҫ парӗҫ.
Автоматикӑллӑ урапапа экзамен тытнисем ҫавнашкал автомобильсемпе ҫеҫ ҫӳреме пултарӗҫ, механикӑллипе тытнисем вара — хӑй тӗллӗн хӑвартлӑх лартакан коробкӑллисемпе те, механикӑллисемпе те.
Улшӑнусем вӑя кӗмешкӗн тата Раҫҫей Федерацийӗн президенчӗ алӑ пусмалла. Офицаллӑ пичетленӗ хыҫҫӑн тепӗр 180 кунтран вара вӗсем вӑя кӗрӗҫ.
Чӑваш Енӗн Патшалӑх канашӗн виҫӗ фракци депутачӗсем — «Тӳрӗ кӑмӑллӑ Раҫҫей», РФКП тата РЛДП (ЛДПР) — Аслӑ сута ӳпкев янӑ. Вӗсем республика «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» депутачӗсем хӑйсен йышӗпе усӑ курса республика Конституцине улшӑнусем кӗртсе унтан «патшалӑх» сӑмаха кӑларса пенине хирӗҫлесе ҫырнӑ.
Шалӑп яракансен шухӑшӗпе ҫак улшӑнӑва йӑнӑшсемпе кӗртнӗ — лару вӑхӑтӗнче депутатсене ун пирки систермесӗр хӑварма тӑрӑшнӑ, регламента вырӑсла кӑна салатнӑ.
Влаҫри тӳре-шара, уйрӑмах «Пӗрлӗхлӗ Раҫҫей» депутачӗсем, республикӑна патшалӑх шайӗнче курасшӑн марри сисӗнет. Элтепӗр шухӑшӗпе те патшалӑх тени ниме тӑман япала — вӑл, имӗш, халӑх пурнӑҫне нимле хӑт та кӗртмест, лайӑхлатмасть.
Чӑваш Енӗн Аслӑ сучӗн ҫыру секретарӗ пӗлтернӗ тӑрӑх ӳпкевпе мӗн тумаллине пилӗк кун хушшинче пӑхса тухӗҫ.
Астӑватӑр пулӗ, пирӗн тӳре-шара ҫӳлтен «Президент» ятран хӑтӑлма ыйтсан республика ертӳҫин ятне питӗ хӑвӑрт «Пуҫлӑх» ҫине улӑштарчӗ. Ун чухнех асӑрхакансем пурччӗ — Президент ҫук имӗш, Шупашкарта вара Президент бульварӗ пур иккен. Хайхи ҫав сас-хура тӳре-шара патне те ҫитнӗ курӑнать. Нумай пулмасть ЛДПР партинчен сӗнӳ тухнӑ: ҫак урам ятне улӑштарасшӑн вӗсем, Николай Фёдоров ятне парасшӑн.
Хӑйсен сӗнӗвне ЛДПР партин вырӑнти уйрӑмӗ ӗнер, раштавӑн 19-мӗшӗнче, Шупашкар мэрне Леонид Черкесова тата сити-менеджера Алексей Ладыкова ярса панӑ иккен. Хула администрацийӗ 30 кун хушшинче хуравламалла.
Михаил Игнатьев Элтепӗр ӗнер «Чӑваш Республикинче усламҫӑсен ӗҫӗнче ҫӑмӑллӑх кӳмелли ӗҫсем ҫинчен» хушӑва алӑ пуснӑ. Ун тӑрӑх услам тӑвакансене хавхалантарас тӗлӗшпе хисеп ячӗсен шутне «Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ усламҫи» ята та кӗртнӗ. Ҫавӑн пекех пирӗн тӑрӑхра усламҫӑсен прависене хӳтӗлемелли ӗҫе тӑвакансен институтне йӗркелеме пуҫланӑ.
Чӑваш Ен Элтепӗрӗн администрацийӗ шухӑшӗпе ҫак утӑмсем республикӑра ҫӗнӗ производствӑсем йӗркелеме, пысӑк ӗҫ укҫиллӗ вырӑнсем тума май парӗ.
«Пенси» сӑмаха чӑн чӑвашла куҫарсан вӑл «тӳлев» тенине пӗлтерет. Историре пӗрремӗш хут пенси пама тытӑнаканни Рим диктаторӗ Юлий Цезарь пулнӑ. Ҫапла майпа вӑл ватӑ салтак-ветерансене хӗсметре тӑнӑшӑн палӑртнӑ. Каярахпа хӑш-пӗр ҫӗршыв патшисем хӑйсен юратнӑ ҫыннисене акӑш-макӑш пысӑк пенсисем парса «тӑрантса» тӑнӑ. Ӗҫлесе канӑва тухнӑ ҫынсене пенси парассине чӑн малтан 1889 ҫулта Германире Отто фон Бисмарк канцлер йӑлана кӗртнӗ. Ҫак саккуна йышӑнни ҫӗршывӑн хыснине пысӑк йывӑрлӑх кӳмен, мӗншӗн тесен вӑл вӑхӑтра рабочисен ытларахӑшӗ аллӑ ҫула ҫитичченех ҫӗре кӗнӗ.
Пирӗн ҫӗршывра пенси 1956 ҫултанпа йӑлана кӗнӗ. Малтанласа ӑна хула ҫыннисене ҫеҫ панӑ, 1964 ҫулта вара Н.С.Хрущев хушӑвӗпе килӗшӳллӗн колхозниксем те ҫак тӳлеве илме пуҫлаҫҫӗ. Хальхи Раҫҫейре те ӗҫлесе канӑва тухнӑ ҫынсене Патшалӑх пенси парса пулӑшать. Хӑш-пӗрисемшӗн ҫакӑ — пурнӑҫа тытса пымалли пӗртен-пӗр тупӑш ҫӑлкуҫӗ. Вӑхӑтран вӑхӑта, хаксем тата коммуналлӑ тӳлевсем ӳссе пынӑ май, пенси виҫи те ӳссе пырать. Раҫҫей правительстви кун пирки ятарласа Постановленисем кӑларать. Сӑмахран, кӑрлачӑн 23-мӗшӗнче те 26-мӗш номерлӗ Постановлени ватлӑха е сусӑрланнине пула паракан пенси виҫи 6,6% ӳсни ҫинчен пӗлтерет.
РФ вӗренӳ министерстви шкул ачисене вулама сӗнекен 100 кӗнеке йышне пӗлтернӗ. Шел те, вӗсем хушшинче чӑваш литератури валли вырӑн тупӑнман.
Вӗренӳ планне кӗмен хушма вулав кӗнекисен шутне, паллах, ытларах вырӑс литературине кӗртнӗ. Ҫав вӑхӑтрах унта ытти халӑх литератури те пур: Габдулла Тукай (юнӗпе вӑл чӑваш пулни пирки илтнех ӗнтӗ), Чингиз Айтматов, Муса Джалиль, Нодар Думбадзе, Максуд Ибрагимбеков тата ыттисем. Эпоссем те кӗнӗ: тӗрӗксен «Алпамышӗ», монголсен «Гэсэрӗ», грузинсен «Давид Сасунскийӗ», калмӑксен «Джангарӗ», карелсен «Калевали» тата ыттисем. Чӑвашсем валли вара темшӗн вырӑн тупӑнман. «Ирӗклӗ сӑмах» палӑртнӑ тӑрӑх, «Сказки народов России» (чӑв. Раҫҫей халӑхӗсен юмахӗсем) юмахсен пуххинче те чӑвашлисем ҫук иккен.
Мӗншӗн ҫук? Те эпир ытла вӑтанатпӑр хамӑр пирки пӗлтерме, те пирӗн культура министерстви хӑйӗн ӗҫне япӑх тӑвать. Тепер енчен ҫӗр кӗнеке вӑл нумаях мар, пирӗн халах хайлавӗсене те пӑхса тухнӑ пулӗ, анчах ыттисене пахарах шутланӑ пулин? Тепӗр енчен ҫак кӗнекесен йышӗ Раҫҫейри халӑхсен вырӑнӗ ӑҫта пулнине питӗ лайӑх кӑтартса парать.
+21.3 °C