Шупашкара Алькеш поселокӗ енчен кӗнӗ ҫӗрте ҫынсене Пинеслу савӑнтаратчӗ. Унпа юнашар пикен ҫӗр ҫинчи пурнӑҫне япӑхалатнӑ тухатмӑш карчӑк та пурччӗ. Шел те, Андрей Молоков скульпторӑн ӗҫне те чӑннипех те хаклама пӗлмерӗҫ, те Пинеслу ӑнсӑртран ҫунса кайрӗ…
Андрей Молоков — Чӑваш Енре улӑм-утӑпа ӗҫлекен пӗртен-пӗр скульптор. Улӑмпа ӗҫленӗ чухне пӗчӗк пайсене тума ҫук. Филармони умӗнчи лаша ҫемйи те — унӑн ӗҫӗ. Молоков утӑпа 4 ҫул каялла, пӗтӗм тӗнчери фестивальте, ӗҫлеме пуҫланӑ. Унӑн скульптурисем Францири пӗр курорт хулара та вырӑн тупнӑ. Вӑл Шупашкар хули валли те чылай ҫӗннине шухӑшласа кӑларать.
Скульпторӑн ҫӗнӗ шухӑш пур. Вӑл Шупашкарти Гагарин тата Калинин урамӗсем хӗресленнӗ вырӑнти ҫул ҫаврӑмӗнче «Улӑп» скульптура вырнаҫтарасшӑн. Вӑл ӑна тимӗртен ӑсталасшӑн. Улӑп 10 метр ҫӳллӗш пулӗ, унӑн ячӗ «Улӑп ҫынсене ҫулӑм парнелет» ятлӑ.
Аса илтеретпӗр, Улӑп кӳлепине вырнаҫтарма «Ирӗклӗх» те ҫырсаччӗ. Анчах тӳре-шара вӗсене укҫа-тенкӗ ҫукки пирки, палӑксене ытларах Чӑваш Ен шайӗнчисене кӑна мар, Раҫҫей пӗлтерӗшлисене суйлама сӗннӗ.
Элӗк районӗнчи Пӗчӗк Карачура ялӗнче пурӑнакан Лидия Онуфриева пахчинче чӑн-чӑн клуб туса лартнӑ. Хӑйӗн анкартине илемлетме вӑл чирленӗ хыҫҫӑн шухӑшланӑ.
Лидия патне килекен хӑнасене нумай кӳлепе кӗтсе илет: пӑши, Баба-Яга, юмахри гном, чӑваш пики, ҪҪХПИ ӗҫченӗ. Хӑш-пӗр водитель ҫул-йӗр ӗҫченне курсан хӑвӑртлӑхне те чакарать-мӗн.
Анкартинче хӑйӑр купи, сцена, ача-пӑча валли ҫурт та пур. Ялта клуб ҫук, ҫавӑнпа ял халӑхӗ унта пухӑнма кӑмӑллать. Ачасем выляҫҫӗ, сцена ҫине хӑпарса сӑвӑ вулаҫҫӗ, аслисем вара хӑйсен ыйтӑвӗсене сӳтсе яваҫҫӗ. Кӳршӗ ялтан та килеҫҫӗ унта.
Пӗлтӗр Лидия Онуфриевӑн кил-тӗрешӗ хӑтлӑх енӗпе республикӑра иккӗмӗш вырӑн йышӑннӑ. Хӗрарӑм кунпа ҫырлахасшӑн мар-ха, Чӑваш Енре пӗрремӗш пуласшӑн вӑл.
Мускав патшалӑхӗпе пӗрлештерес тӗлӗшпе ҫула тухнӑ чӑваш кнеҫӗсене сӑнлакан пилӗк юланутран тӑракан монументаллӑ композицие хула пуҫлӑхӗсем унӑн авторне, Фёдор Мадуров кӳлепеҫӗне, тавӑрса панӑ.
Ҫак кӳлепе Шупашкара Етӗрне ҫулӗпе кӗнӗ вырӑнти ункӑра вырнаҫнине, каярах ӑна влаҫрисен йышӑнӑвӗпе Шупашкарӑн 500 ҫуллӑхӑн паркне куҫарнине маларах Чӑваш халӑх сайчӗ пӗлтернӗччӗ.
Аса илтеретпӗр, кӳлепе авторӗн шухӑшӗпе унӑн ҫӗнӗ вырӑнӗ ытла та килӗшӳсӗр, Шупашкар ҫыннисен шухӑшӗпе юланутсем халь Мускава мар, Шупашкарӑн 500 ҫуллӑхӑн паркӗнчен анӑҫарах вырнаҫнӑ мунчана каяҫҫӗ имӗш.
Ҫу уйӑхӗнче «Ирӗклӗх» чӑваш халӑх пӗрлӗхӗ хула администрацийӗ патне ҫырупа тухнӑ, унта вӑл чӑвашсене Мускав патшалӑхӗпе пӗрлештерес тӗлӗшпе ҫула тухнӑ чӑваш кнеҫӗсене сӑнлакан пилӗк юланутран тӑракан монументаллӑ композици ытла та япӑхланса кайнипе пӑшӑрханнӑччӗ. «Ирӗклӗх» Шупашкар хула администрацине монументаллӑ композицие ытла та япӑхлантарса янӑшӑн яваплисене палӑртма тата кӳлепен малашлӑхӗ пирки пӗлтерме ыйтнӑччӗ. Халӗ, ав, кӳлепене ҫӗнетес вырӑнне унӑн авторне тавӑрса панӑ.
Шупашкарта пурӑнакан Андрей Молоков скульптор хӑйӗн ӗҫӗсемпе вӗҫӗмех тӗлӗнтерсе тӑнине эпир маларах та пӗлтернӗччӗ.
Шупашкарти «Ашмарин урамӗ» чарӑнуран Кӳкеҫ еннелле кайнӑ ҫул ҫинчи ҫул ҫавринче «Уйӑх ҫинчи хӗр» палӑк нумаях пулмасть ҫӗнӗрен ҫӗкленчӗ. Чӑваш эпосӗнчи ҫав сӑнар пӗлтӗр пӗчченех тӑнӑ пулсан кӑҫал скульптор ӑна каччипе Асанпа тата Пинеслуна (Уйӑх ҫине лекнӗ пикене ҫапла чӗннӗ) тухатнӑ амаҫури амӑшӗпе пуянлатма шутланине пӗлтернӗччӗ. Палӑк ҫӳллӗшӗ та халӗ самай пысӑк — 6 метра яхӑн. Ку кӳлепене Андрей Молоков улӑмран тунӑччӗ.
Халӗ тата вӑл Шӑмӑршӑри «Чӑваш вӑрманӗ» наци паркӗнче экомамӑкран «Вӑрман амӑшӗ» хӑпартса лартнӑ. Алли ҫинче вӑл кайӑк тытса тӑрать, ури патӗнче кашкӑр вырӑн тупнӑ.
Виҫӗ метрлӑ палӑка скульптор икӗ уйӑха яхӑн ӑсталанӑ, 100-е яхӑн килограмм экомамӑк пӗтернӗ.
«Ирӗклӗх» чӑваш халӑх пӗрлӗхӗ хула администрацийӗ патне ҫӗнӗ ҫырупа тухнӑ, унта вӑл чӑвашсене Мускав патшалӑхӗпе пӗрлештерес тӗлӗшпе ҫула тухнӑ чӑваш кнеҫӗсене сӑнлакан пилӗк юланутран тӑракан монументаллӑ композици ытла та япӑхланса кайнипе пӑшӑрханнӑ.
Хастарсем ҫырура пӗлтернӗ тӑрӑх, палӑк кивелсе кайнӑ, ун ҫумӗнче строительство ӗҫӗсем пыраҫҫӗ. «Ирӗклӗх» Шупашкар хула администрацине монументаллӑ композицие ытла та япӑхлантарса янӑшӑн яваплисене палӑртма тата кӳлепен малашлӑхӗ пирки пӗлтерме ыйтать.
Композици авторӗ паллӑ чӑваш кӳлепеҫи Фёдор Мадуров шутланать. Маларах ҫак кӳлепе Шупашкара Етӗрне ҫулӗпе кӗнӗ вырӑнти ункӑра вырнаҫнӑ пулнӑ. Каярах ӑна влаҫрисен йышӑнӑвӗпе Шупашкарӑн 500 ҫулллӑхӑн паркне куҫарнӑ. Кӳлепе авторӗн шухӑшӗпе, унӑн хальхи вырнаҫӑвӗ ытла та килӗшӳсӗр, Шупашкар ҫыннисен шухӑшӗпе юланутсем халь Мускава мар, Шупашкарӑн 500 ҫуллӑхӑн паркӗнчен анӑҫарах вырнаҫнӑ мунчана каяҫҫӗ имӗш.
Ҫӗрпӳре ӗҫ ҫыннине халалласа палӑк уҫӑ. Ӑна культура ӗҫченӗсем хайсен професси уявне ҫав хулана пухӑнса уявланӑ кун, пуш уйӑхӗн 25-мӗшӗнче, халӑхпа тата тӳре-шарапа уҫнӑ.
Палӑка Культурӑна аталантаракан тата библиотекӑн районти центрӗ умӗнче вырнаҫтарнӑ.
Ҫӗрпӳ хулине шӑратса тунӑ кӳлепесем ахаль те илем кӳреҫҫӗ-ха. Вӗсем хулари паркра тата ача пахчинче вырӑн тупнине эпир пӗлтернӗччӗ. Аса илтеретпӗр, хулари ҫул ҫавринчен инҫех мар вырӑнта тимӗртен ӑсталанӑ урам шӑлакан тӑрать. Вӑл, аллине шӑпӑр тытнӑскер, иртен-ҫӳрене тирпейлӗ пулма ыйтать. Хулара Эдуард Успенский ача-пӑча ҫыравҫин хайлавӗнчи Печкин сӑнарӗ те вырӑн тупнӑ. Пӗлтӗр Ҫӗрпӳ ярмӑркки вӑхӑтӗнче Печкин патне Матроскин кушак аҫипе Шарик йытӑ хушӑннӑ. Унсӑр пуҫне ҫӗрпӳсем II Екатерина статуйине ӑсталассипе тимленине, ӑна хулари паркра лартассине пӗлтернӗччӗ. Тимӗр кӳлепесене юсанмалли 9-мӗш колонире айӑплава ирттерекенсем хатӗрленӗ.
Томск хулинче «Хрустальный Томск» пӑр скульптурисен конкурсӗ иртнӗ. Финала Шупашкар, Мускав, Томск, Кемӗр, Питӗр, Стрежевой хулисенчи тата Германири 11 команда хутшӑннӑ.
Финала тухнисем раштав уйӑхӗн 18-мӗшӗнче ӗҫе тытӑннӑ. Конкурс пӗтӗмлетӗвӗпе килӗшӳллӗн, Шупашкар команди чи лайӑххи пулнӑ. Пирӗннисем нимӗҫ ӑсти пӗрле ӑсталӑхне кӑтартнӑ.
Жюри йышӗнче социаллӑ политика мэрӗн ҫумӗ Оксана Кравченко, РФ Ӳнерҫисен пӗрлӗхӗн Томскри уйрӑмӗн председателӗ тата скульптор Антон Гнедых, хула дизайн комитечӗн председателӗ Андрей Алексеев пулнӑ.
Шупашкар ӑстисем «Песни о Вещем Олеге» хайлава тӗпе хурса «Руны судьбы» ятлӑ ӗҫ хатӗрленӗ. Иккӗмӗш вырӑна Мускаври тата Питӗрти скульпторсем йышӑннӑ. Виҫҫӗмӗшне те мускавсемех тивӗҫнӗ.
Шупашкарта пурӑнакан Рустам Ахметсафин паллӑ фильмри трансформера пуҫтарнӑ. Скульптурӑна вӑл кивӗ автозапчастьсенчен, ытти тимӗртен тунӑ.
Хӑй ӑсталанӑ япалана вӑл Мускав ҫывӑхӗнчи ҫӳп-ҫап музейне парасшӑн. Сварщик трансформера иртнӗ эрнере пуҫтарса пӗтернӗ. Ӑна тунӑ чухне вӑл, хӑй каланӑ тӑрӑх, 20 пин тенкӗрен ытла тӑкакламан.
Юлашки виҫӗ ҫулта Рустам art recycle енӗпе ӗҫлет. Ку — тимӗртен тӗрлӗ кӳлепе тӑвасси. Нумаях пулмасть унпа Мускав ҫывӑхӗнчи ҫӳп-ҫап музейӗн ӗҫченӗсем ҫыхӑннӑ та трансформер ӑсталама ыйтнӑ. Саккаса виҫӗ эрнерех туса пӗтернӗ.
Трансформер икӗ метра яхӑн ҫӳллӗш. Вӑл 250 килограма яхӑн таять. Халӗ ку кӳлепе ҫӳп-ҫап музейӗнче ӗнтӗ.
Шупашкар Ҫӗнӗ ҫула хатӗрленме тытӑнать. Ҫитес ҫул Китай гороскопӗпе — упӑте ҫулталӑкӗ. Ҫавӑнпа Шупашкарта упӑте вырнаҫтарасшӑн.
Ӑна раштав уйӑхӗн 20-мӗшӗччен лартасшӑн. Ахӑртнех, вӑл «Шупашкар» универмаг патӗнче пулӗ.
Шупашкарта вырнаҫтармалли символсене яланах Александр Жигарев хатӗрлет. 9 ҫул ҫак ӗҫпе аппаланать вӑл. Халӗ те вӑл темиҫе эскиз ӳкернӗ ӗнтӗ. Эскиза хула администрацийӗ ҫирӗплетсен вӑл тӳрех ӗҫе пуҫӑнӗ.
Ӑста каланӑ тӑрӑх, пукане икӗ метр ҫӳллӗшӗнчен пӗчӗк пулмӗ. Ӑна искуственнӑй ҫӑмран, йывӑҫран хатӗрлӗҫ. Каркасӗ тимӗртен пулӗ. Пӗтӗмпе материалсене 20 пин тенкӗлӗх туянмалла. Пукане ҫӑмӑл пулӗ, ӑна ҫӗклеме те май пулӗ.
Шупашкарта урам шӑлаканпа кушак аҫин кӳлепи (скульптури) вырӑн тупнӑ. Ӑна хулари пӗр управляющи компанийӗ тӑрӑшнипе лартнӑ.
Скульптурӑна паян, юпа уйӑхӗн 9-мӗшӗнче, уҫнӑ. Палӑк хӑйне евӗр: хӗрарӑм шӑпӑр тытса тӑрать, ури патӗнче кушак аҫи ачашланса выртать.
Кӳлепене Трактор тӑвакансен проспектӗнчи 69-мӗш «б» ҫурт патӗнче лартнӑ. Унта «Эткер» управляющи компанийӗ вырнаҫнӑ. Скульпурӑна шӑпах вӑл лартнӑ та ӗнтӗ.
Хальлӗхе каланӑ тӑрӑх, урам шӑлакан хӗрарӑм тата кушак аҫи валли ят тупайман-ха.
+12.5 °C