Чӑваш Енри Профессионал писательсен союзӗн правленийӗн ертӳҫи Лидия Филиппова Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнӗ кун, ҫӗртме уйӑхӗн 24-мӗшӗнче, Шупашкарти Богдан Хмельницкий урамӗнчи ҫӑва ҫинче пулнине аса илсе Фейсбукра ҫырнӑ.
«Темшӗн чун туртрӗ», — тенӗ вӑл. Журналист тата публицист республика аталанӑвӗнче йӗр хӑварнӑ ҫынсен вил тӑприсем ҫинче пулнӑ. Даниил Эльмен патне те ҫитнӗ.
Даниил Эльмен Хусанта национальноҫсен ӗҫӗсен Халӑх комиссариачӗн чӑвашсен уйрӑмӗн пуҫлӑхӗнче тата «Канаш» хаҫат редакторӗнче ӗҫленӗ. Юлташӗсемпе пӗрле вӑл Чӑваш ӗҫ коммунине тӑвассишӗн тӑрӑшнӑ. Каярах Чӑваш автономи облаҫӗн ревкомӗн пуҫлӑхӗ пулнӑ.
Лидия Филиппова журналиста Эльмен сӑнӳкерчӗкӗ чӗрмеленсе пӗтни тӗлӗнтернӗ. Паянхи-ӗнерхи чӗрӗк мар тесе пӗтӗмлетнӗ вӑл. Тата журналист Республика кунӗнче Эльмен вил тӑпри ҫине никам та чечек хуманнинчен тӗлӗннӗ.
Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх ҫамрӑксен театрӗ умӗнчи территорие хӑтлӑлатасси малалла пырать. Культура учрежденийӗ Фейсбукра хыпарланӑ тӑрӑх, унта асфальт сараҫҫӗ, тротуарсем ҫине плитка хураҫҫӗ, театр патӗнчи территорире ҫутӑ хунарӗсем вырнаҫтараҫҫӗ.
2019 ҫулта театрта «Культура» наци проекчӗпе килӗшӳллӗн тӗплӗ юсав ирттернӗ. Пӗлтӗрхи чӳк уйӑхӗнче «Аридаль» тулли мар яваплӑ обществӑпа театр юсав ӗҫӗсем туса ирттересси ҫинчен калакан килӗшӗве алӑ пуснӑ. Ӗҫӗн тӗп пайӗ тротуарсене ҫӗнетессипе ҫыхӑннӑ. 1979 ҫулта хута янӑ фонтана сӳтме калаҫса татӑлнӑ. Вӑл чылай ҫул ӗҫлемен.
Театр умӗнче хитре саксемпе хунарсем вырнаҫтарӗҫ. Афишӑсене илемлӗн ҫакмалли вырӑн йӗркелӗҫ.
Георгий Фомиряков ӳнерҫӗн пултарулӑх меслечӗ хӑйне евӗрлӗ аталанса вӑй илнӗ. Ҫакна Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫак кунсенче пичетленсе тухнӑ «Этно – Я – Funurum» кӗнеке-альбом аван ҫирӗплетсе парать. Асӑннӑ издание тивӗҫлӗ хак парса Атнер Хузангай чӗлхеҫӗ тата литературовед «Литературная Россия» хаҫатра (28 №) «Этнофутуризм как образ жизни» пысӑк статья пичетлесе кӑларнӑ.
Георгий Фомиряков иртнӗ ӗмӗрӗн 80-мӗш ҫулӗсенче хӑюллӑн сас панӑ. Вӑл пуҫарнипе ӳнерҫӗсен «Саркиль» пӗрлешӗвӗ йӗркеленнӗ. Ҫав тапхӑрти картинӑсенче вӑл нацилӗхпе интернацилӗх пирки хӗрсе «калаҫать», импрессионистсем евӗрлӗ тӗссене вӑйлатса кӑтартма пӑхать, чӑваш тӗрринчи пек кӗтессем ҫине куҫса кайса философи шырать, ялан малтан та мала йыхӑракан вӑхӑта чарса хӑй чӗрин сассине итлеме хӑнӑхать. Атнер Хусанкай шучӗпе, Фомиряков пултарулӑхӗнче «рунӑпа алфавит» тапхӑрӗ те пулнӑ. 2017 ҫулта кӑтартнӑ куравра вӑл этнофутурист пек «пиҫсе» ҫитни палӑрнӑ.
Статьяна вӗҫленӗ май автор ҫакна палӑртса хӑварать: «Ӳнерҫӗ ним хыпаланмасӑр вӗҫӗм малалла туртӑнать. Вӑл пӗлтерӗшлӗ картинӑсем ӳкересшӗн, шухӑша анлӑн ҫавӑрса ярса пысӑк стильпе ӗҫлеме пултарать.
Станислав Убасси журналист Фейсбукра кӑсӑклӑ пӗр темӑна хускатнӑ. Вӑл шухӑшланӑ тӑрӑх, Чӑваш Енри ача пахчисенче манкуртсене ӳстереҫҫӗ.
«Ача-пӑча пахчисенче (садиксенче) чӑваш чӗлхи ҫук!
Ҫавна пула чӑваш ачана пӗчӗкрен манкурт пулма вӗрентеҫҫӗ.
Ирӗксӗрех ашшӗ-амӑшсем те хӑйсен ачӑрсене садиксене ярас умӗн вӗсемпе вырӑсла кӑна калаҫаҫӗ. Мӗншӗн?
Мӗншӗн тесен анчах калаҫма пуҫланӑ ачана ҫав «вырӑс садике» кайма хатӗрлемелле-ҫке! Калаҫма-ӑнланма пӗлмен ача (паллӑ, вырӑсла ) садикре пулмалла мар!
Вара ҫав ача чӑваш чӗлхине тӑван чӗлхе тесе йышӑнмасть!!!» — — пӗтӗмлетнӗ Станислав Убасси.
Поста вӑл Чӑваш Енри профессионал ҫыравҫӑсен ушкӑнне икӗ чӗлхепе: вырӑсла тата чӑвашла — вырнаҫтарнӑ.
Чӑваш литературинче тарӑн йӗр хӑварнӑ ҫынсене чи аван пӗлекенни Петӗр Ялкир пулнӑ тесен йӑнӑшмӑпӑр пулӗ. «Литературный мир Чувашии» кӗнекене хатӗрленӗ май вӑл нумай-нумай манӑҫнӑ сӑвӑҫсемпе ҫыравҫӑсен биографийӗсене шыраса тупнӑ. Паллах, пурне те мар (вӗсем пирки тепрехинче каласа парӑпӑр), анчах пӗчӗк йӗр хӑваракансене те ҫак кӗнекене кӗртме пултарнӑ. Вӑл шутра — Эхмин сӑвӑҫа та.
«Ҫӗнтерӳ ялавӗн» 1988 ҫулхи юпан 22-мӗшӗнчи номерӗнче Эхмин сӑвӑҫӑн ҫакнашкал биографийӗ пичетленнӗ (ӑна П. Ялкир хатӗрленӗ):
Никанур Спиридонович Эхмин 1908 ҫулта Муркаш районӗнчи Ҫармӑҫкасси ялӗнче чухӑн хресчен ҫемйинче ҫуралнӑ. (Хӑш числора паллӑ мар. Апла пулсан вӑл ҫак ҫул 80 ҫул тултарать). Комсомолец ялта та, рабфакра та общество ӗҫне хастар хутшӑннӑ.
Шупашкарти рабфакра вӗренекенсенчен Никанур Эхмин чи хастаррисенчен пӗри пулнӑ. Вӑл 1926–1928 ҫулсенче литература кружокӗн членӗсем хушшинче сӑвӑсем ҫырас пултарулӑхӗпе палӑрнӑ. Унӑн хайлавӗсем «Ҫамрӑк хресченпе» «Канаш» хаҫатсенче тата «Сунтал» журналта час-часах курӑннӑ.
Чӑваш кӗнеке издательствинче ҫамрӑк авторсен хайлавӗсен «Пирӗшти патне янӑ ҫыру» кӗнеки пичетленнӗ. Ҫӗнӗ кӑларӑма вӑтам ҫулсенчи шкул ачисем валли хатӗрленӗ. Кӗнекене пухса хатӗрлекенӗ – Ольга Васильева, редакторӗ – Ольга Федорова, художникӗ – Ирина Калентьева.
Ҫӗнӗ кӗнекене 11 авторӑн: Нина Царыгинан, Екатерина Кошелеван, Ольга Австрийскаян, Инесса Шашкинан, Анастасия Владимирован, Валентина Селенинан, Ирина Кошкинан, Мальвина Петрован, Анастасия Данилован, Екатерина Устинован, Олеся Михайлован — калавӗсем, юмахӗсем тата халапӗсем кӗнӗ.
Хайлавсенчен чылайӑшӗ республика шайӗнче иртнӗ тӗрлӗ конкурсра ҫӗнтернӗ. Сӑмахран, «Букварьтен – илемлӗ литературӑна ҫити», «Ҫӗнӗ ятсем уҫатпӑр», «Ҫӗнӗ хум» ятлисенче.
«Хорӑн ялӗнчен уйрӑлса тӑватӑ вырӑнта тӑватӑ ял — Кӗсмӳ (шыв пуҫламӑшӗнче вырнаҫнӑ), Пашалукасси тата Чаканар ялӗсем пулса кайнӑ… Ялсем пысӑклансан, обществӑсем тунӑ вӑхӑтра, Мӑн Муркашне, Шаптакне тата Ҫӗньялне (ун чух Ҫурлатӑрри ялӗ пулман) пӗрле Перво-Васькинское общество тесе ят панӑ. Пирӗнне, тӑватӑ ялне пӗрле, Второ-Васькинское общество тенӗ... 1866 ҫултанпа вӗсем уйрӑм ялсемех шутланнӑ. 29. 08. 1963 вӗсене пӗрлештерсе пӗр Хорной ялӗ тесе ҫырма пуҫлаҫҫӗ», — тенӗ Н.Г. Петровский (1908-1984) хӑйӗн «Хыркасси-Муркаш: кунҫулӗ, ӑс-хакӑлӗ, ҫыннисем» кӗнекинче (Ш., Ҫӗнӗ вӑхӑт, 2016). Кӗнеке тӑватӑ ҫул каяллах тухса саланса пӗтнӗ. Апла пулсан та, ӑна ытти ҫӗр-ҫӗр кӗнекерен уйӑрса, виҫ сӑмах калас терӗм.
Кӗнеке пуян, тирпейлӗ, кирек хӑш вулакана та килӗшмелле. Ӗлӗк-авалхи юмах-сӑмах, йӑла-йӗрке, Холавар халапӗ, Хоракасси пасарӗ, Пугачев вӑхӑчӗ, Шорча вӑрҫи, Чемей пӑлхавӗ, революцисем, элтешлӗх вӑрҫи, 1935 ҫулта Мускавра колхозние-ударниксен съездӗнче пулни, Чалтан (Отечественнӑй) вӑрҫӑсем... Колхоз аталанни те саланни, шкулсем уҫӑлни те хупӑнни, ӗҫпе ҫар паттӑр ҫыннисем, учительсем, председательсем-бригадирсем, механизаторсем, бухгалтерсем, тухтӑрсем, фермерсем.
Паян «Россия 1» (чӑв. Раҫҫей 1) ирхи 9 сехет те 30 минутра Галина Изратова ӳнерҫӗне халалланӑ фильм эфира тухнӑ.
«Илемлӗ ҫынччӗ Галя. Черчен чунлӑ чечен хӗрарӑмччӗ. Унӑн тӑмран, кӗҫҫерен, пусмаран ӑсталанà кӗлеткисем ытла та селӗмччӗ – чӗм вӗрсе кӗртетчӗ тейӗн вӗсене маҫтӑр...», – тесе ҫырнӑ Фейсбукра Марина Карягина тележурналист, сценарист.
«Халӑх хӗрӗ» ярӑмри фильма пӑхма сӗнетӗп. Ӑна Чӑваш художникӗсен союзӗн пайташӗ Галина Изратова ӳнерҫӗ пурнӑҫран вӑхӑтсӑр уйрӑлса кайнӑранпа 3 ҫул ҫитнине асӑнса хатӗрлес терӗм», – пӗлтернӗ чӑваш тӗнчинчи пултаруллӑ та кӑсӑклӑ ҫынсемпе паллаштаракан тележурналист.
Галина Изратова Елчӗк районӗнчи Кавалта ҫуралнӑ. Галинӑн аппӑшӗ Татьяна Шаркова та – ӳнерҫӗ, ЧР культурӑн тава тивӗҫлӗ ӗҫченӗ.
Галина Васильевна хӑйӗн пуканийӗсене тӑмран, кӗҫҫерен, ҫӗтӗкрен, йывӑҫран тунӑ. Вӗсем чунлӑ-юнлӑ тейӗн пулса тухнӑ. Ӑста пурнӑҫран йывӑр чире пула уйрӑлнӑ.
Республикӑри пултарулӑх коллективӗсене 2021 ҫулта пурнӑҫа кӗртмелли проектсем валли Чӑваш Ен Элтеперӗн укҫине парӗҫ. Кашни коллектива 2 миллион та 800 пин тенкӗшер лекӗ.
«Кӗмӗле» тивӗҫнӗ организацисен шутӗнче – Чӑваш патшалӑх юрӑпа ташӑ ансамблӗ (ертӳҫи – Юрий Васильев). Вӑл «Сурский рубеж. Помни. Знай. Не забывай» (чӑв. Сӑр чикки. Асту. Пӗл. Ан ман) театрализациленӗ концерт программи хатӗрлӗ. К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх академи драма театрӗ Наталия Сергеева режиссер ертсе пынипе Михаил Сунтал пьеси тӑрӑх «Эп сӳннӗ чух – эс ҫун!» спектакль лартӗ. Чӑваш патшалӑх филармонийӗ (ертӳҫи – Николай Казаков) «Очень добрая сказка про очень серого волка» – интерактивный мюзикл для детей и взрослых» проекта пурнӑҫа кӗртӗ.
Чӑвашсен паллӑ композиторне Геннадий Воробьева хӑй пурӑннӑ чухнех «хӗвеллӗ гени» тесе хисеплени пулнӑ. Шӳтлесе каламан ҫав сӑмахсене. Геннадий музыкӑна аван чухлакан специалистсене сасӑсемпе кӗвӗсене тӗлӗнмелле ҫивӗччӗн илтме пултарнипе тӗлӗнтернӗ. Вӑл кӗвӗленӗ юрӑ-кӗвве халӑх хапӑлласа итленӗ. Питӗ сахал пурӑннӑ пулин те (1939 ҫулта вилнӗ) пултарулӑх еткерлӗхӗ ун ашшӗнни чухлех. Унпа пӗр вӑхӑтра Мускав консерваторинче камсем вӗреннӗ-ха? Серафим Туликов, Арам Хачатурян, Назиб Жаганов тата ыттисем. Вӗсем каярахпа Социализмлӑ Ӗҫ Геройӗсем, СССР халӑх артисчӗсемпе Патшалӑх премийӗн лауреачӗсем пулса тӑнӑ. Пирӗн Геннадий вӗреннӗ чухне вӗсенчен чылай малта пынӑ. Вӗренме кӗнӗ чухнех вӑл паллӑ педагогсене тӗлӗнтернӗ. Композици кафедрин ертӳҫи Григорий Литинский профессор, сӑмахран, ТАСС корреспондентне 1935 ҫулта панӑ интервьюра ҫакна палӑртнӑ: «Товарищ Воробьев произвел сильное впечатление на членов испытательной комиссии. Какой-то особой свежестью, непосредственностью веет от его первых произведений. Кафедра убеждена в том, что Чувашия приобретет в лице товарища Воробьева весьма ценную музыкальную силу».
-0.7 °C