| ЧӲК | 05 |
(Чӗмпӗрти чӑвашсен «Атӑл юрри» альманахӗ тавра)
Юратнӑ Атӑл ҫинчен чӑваш пин-пин сӑмах, юмах, халап сарнӑ, савса юрланӑ. Атӑл ҫинчен хайланӑ калавсене Самарта Влас Паймен ҫыравҫӑ, Каҫалта Иван Никифоров студент пухса тӗпчениcене пӗлетӗп. «Атӑл юррин» ултӑ альманахӗнче (1919-2020) пӗтӗмлетӳллӗ тишкерӳ кураймарӑм. Шел, «Атӑл юрри» ҫинчен Чӑваш жрналистикипе пичечӗн энциклопедийӗнче туллин асӑнман. Юрать-ха, альманах историйӗпе унӑн тӗременӗ Елена Мустаева тата истори наукисен кандидачӗ Роза Макарова (Павлова) пӗтӗмӗшле каласа параҫҫӗ. «Тен, пуҫарса яраканӗн алли йывӑртарах пулнӑ — ыйтуллӑн тинкерӗ хӑш-пӗр вулаканӑм? Пӗлместӗп», — вырӑнлӑ мар хурланать хаҫатпа альманах тӗременӗ. Чӗмпӗрте пичетленнӗ «Атӑл юрри» журнал, «Канаш», «Чухӑнсем сасси», «Ҫӗнӗ пурнӑҫ» хаҫатсен, «Ҫуталла» вӗренӳ кӗнекин шӑписем тата вӗсене кам кӑларасшӑн ҫунни Арсентий Изоркин, Елена Арланова тата ытти тӗпчевҫӗсене тахҫанах паллӑ. Чӑваш юхӑмӗ мӗнле тапранни, 1989 ҫулта инҫехумпа чӑвашла «Еткер» кӑларӑм, «Канаш» хаҫат (ахалех «Ҫутӑ пурнӑҫа» чӗртмерӗҫ), «Шевле ҫути» тухни, хальхи аталанӑва мӗнле хакланине альманахра курмарӑм.
Ӗнер Чӑваш Республикин культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министрӗ Светлана Каликова халӑха йышӑннӑ. Ун патне пынисем тӗрлӗ ыйтӑва хускатнӑ.
Сӑмахран, ӗҫлеме пӑрахнӑ предприятисен: Шупашкарти промышленность валли япаласем шӑратса тӑвакан савутӑн тата Шупашкарти агрегат савучӗн докуменчӗсен архива парас ыйтупа та министр патне пыракансем пулнӑ.
Канаш районӗнчи Малти Ӑнтавӑш ялӗнче пурӑнакансем вара ялта Культура ҫурчӗ сывлӑш пекех кирлӗ тесе шухӑшлаҫҫӗ. Учреждение тӑвас ыйтупа ялти хастар Правительство ҫуртне, культура министрӗ патне ҫул тытнӑ. Министр яваплисене ыйтӑва тишкерме сӗннӗ.
Сӗнтрвӑрри хулине туристсене илӗртмелле туса хурасшӑн. Хӑй вӑхӑтӗнче унта Аслӑ Кӗтерне патша пулнӑ. Ӑна хитре ту ҫинче хӑна туса янӑ. Ҫӳллех мар ҫав сӑрта Патша тӑвӗ теҫҫӗ. Патша унта пуличчен ӑна Ҫӳллӗ ту тенӗ.
Ыран, чӳк уйӑхӗн 4-мӗшӗнчен, Сӗнтӗрвӑррине еплерех илемлетмелли пирки халӑхпа сӳтсе явӗҫ. Ку пуҫару республика Правительствин.
Геннадий Иванов-Орков ӳнерҫӗ Фейсбукра пӗлтернӗ тӑрӑх, Сӗнтӗрвӑрринче «Руҫ ӑстисем» фестиваль иртнӗ май пулнӑ. Унта Мускаври, Питӗрти, Чулхулари, Шупашкарти специалистсем пӗр шухӑшлӑн ҫакна палӑртнӑ: пляжа тасатмалла, йӗркеллӗ туалетсем кирлӗ, канализацие йӗркене кӗртмелле, хӑвӑрт апаталанмалли вырӑнсем уҫмалла, Патша тӑвӗ ҫинчи пӳрте сӳтмелле. Юлашкинчен калани истори ландшафтне пӑсать.
Чӳк уйӑхӗн 2-мӗшӗнче Мускавра «Тӑван ҫӗршыв» — «Родина» сӑнӳкерчӗксен куравӗ уҫӑлнӑ. Ӑна Чӑваш Республикин кунӗсене ҫӗршывӑн тӗп хулинче ирттернӗ май уҫнӑ. Курава Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ.
«Тӑван ҫӗршыв» фотокурав республикӑмӑр ӗнерхи кунӗ тата паянхи аталанӑвӗ ҫинчен каласа кӑтартать. 32 сӑнӳкерчӗкре Чӑваш Ен хӑватлӑ та мӑнаҫлӑ, ура ҫинче ҫирӗп тӑракан, малашлӑхлӑ регион пулни аван сисӗнет.
Курав Мускаври Пӑрӑх (вырӑсла ячӗ — Трубная) лапамра ӗҫлет. Сӑнӳкерчӗксене Ӗҫре пуҫ хунӑ йӗрке хуралҫисене асӑнса лартнӑ палӑк хыҫӗнчи скверта вырнаҫтарнӑ.
Курав чӳк уйӑхӗн 29-мӗшӗнче хупӑнӗ, унтан ӑна Шупашкара, Республика лапамне, илсе килӗҫ.
Паян Шупашкарта РСФСР тата Чӑваш АССР культура тава тивӗҫлӗ ӗҫченне, СССР тата Раҫсей Федерацийӗн Кинематографистсен союзӗн пайташне Александр Дымича асра тытса астӑвӑм хӑми уҫнӑ.
Митинга республикӑн культура, национальноҫсен ӗҫӗсен тата архив ӗҫӗн министрӗн ҫумӗ Татьяна Казакова,, «Чӑвашкино» киностудин тата электрон документацин директорӗн ҫумӗ Татьяна Куликова, художникӑн арӑмӗ Валентина Петровна тата Шупашкарти кинофестивале хутшӑнакансем пырса ҫитнӗ. Астӑвӑм хӑмине Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ художникӗ, Чӑваш Республикин халӑх художникӗ Владимир Нагорнов тунӑ.
Александр Дымич (17.5.1940 – 22.8.2016) Чех Республикинчи Прага хулинче ҫуралнӑ. 1956-1962 ҫулсенче Иркутскри киностудире оператор пулӑшуҫинче, Норильскри, Иркутскри, Якутскри киностудисенче ӗҫленӗ. 1962 ҫулта вӑл Кинохроникӑн Хусанти студине еҫнӑ, Шупашкарта вӑл пуҫарнипе уҫнӑ киностудин корреспондент пункчӗн пуҫлӑхӗ пулнӑ. 1994 ҫултанпа усламҫӑ-продюсер пулса тӑрӑшнӑ.
Сереп – авалхи чӑваш сӑмахӗ. Вӑл ачасем хӑйсен ӳсӗмӗнче пӗр-пӗринпе чупассипе, сикессипе, ишессипе, кайӑк чӗпписене паллассипе, кӗпҫесем тупса ҫиессипе ӑмӑртнине пӗлтернӗ.
Элӗксен Серепӗ — Анатолий Трофимович Афанасьев (12.12.1920 – 18.02.2003), писатель, Чалтан вӑрҫин салтакӗ, педагог ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитрӗ. Вӑл Мӑн Тукташ ялӗнче ҫуралса ӳснӗ, Вӑрҫӑччен Нурӑсри педагогика училищинчен вӗренсе тухнӑ. 1942–1945 ҫулсенче фронтра нимӗҫ фашисӗсемпе ҫапӑҫнӑ, йывӑр аманса таврӑннӑ. Анатолий Афанасьев старшина Чӑваш патшалӑх университетӗнче пӗлӳ пухнӑ, вӑрах вӑхӑт шкута ӗҫленӗ.
Вӑл хӑй тухса ҫӳрейместчӗ пулин те, Шупашкарти хаҫат-журнал тӗременлӗхӗсене унӑн сӑввисемпе тӗрленчӗкӗсене арӑмӗ Татьяна Федоровна тата пултӑрӗ (арӑмӗн шӑлнӗ) Вячеслав Степанов таврапӗлӳҫӗ тӑтӑшах илсе килетчӗҫ. Выртакан ҫын пурнӑҫшӑн пӗтӗм вӑйпа кӗрешнине ырласа, ӑна «чӑваш халӑх ӑсчахӗ» ят патӑмӑр. Унӑн паллӑрах кӗнекисем: «Хурӑн куҫҫулӗ», «Уйӑх юрри», «Хӑмӑш юрри, «Аттесем ҫук чухне», «Вӑрнар асамачӗ». Кӑҫал Анатолий Серепӗн 100 ҫулӗ тӗлне ҫӗнӗ кӗнеки — «Ҫырусен пуххи» (2020, Ҫӗнӗ вӑхӑт, 152 с.
Юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнче Шупашкарти трактор тӑвакансен керменӗнче Чӑваш патшалӑх академи юрӑпа ташӑ ансамблӗ 97-мӗш сезона уҫнӑ. Ун валли пултарулӑх коллективӗ «Пурнӑҫ кустӑрми» ҫӗнӗ программа хатӗрленӗ.
Ҫӗнӗ проекта Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ. Программа тӑван республикӑмӑрӑн тӗрлӗ тапхӑрӗпе паллаштарать.
Проект ертӳҫи – Ю.В. Васильев тӗп режиссер. Премьерӑн композицийӗпе режиссерӗн авторӗ — Е.О. Еделеева постановщик, балетмейстерӗ Л.А. Попова, балетмейстер-постановщикӗ — А.Е. Мужикова, хормейстерӗ — М.Ю. Тарасова, педагогӗ, балет енӗпе репетиторӗ С.Н. Белова, оркестр ертӳҫи — С.В. Жаднов, программа директорӗ — С.В. Кузнецов.
Чӳк уйӑхӗн 1-мӗшӗнчен пуҫласа ҫак уйӑхӑн 26-мӗшӗччен пирӗн республикӑра «Сурпан Пӗрле» халӑх акцийӗ иртӗ. Ӑна Чӑваш тӗррин кунне халалланӑ.
Акцие ирттернӗ май хуласемпе районсенчи ӑстасем сурпан тӗрлӗҫ, ӑна Чӑваш тӗррин кунӗнче кӑтартӗҫ.
Муниципалитетсем сурпанӑн икӗ вӗҫӗ валли тӗрлӗҫ. «Паха тӗрӗ» хапрӑк сурпан варрине «Пӗрле» тесе тӗрлесе хурӗ. Унтах сурпан пайӗсене пӗрлештерӗҫ.
Аса илтерер: кӑҫалтан пирӗн республикӑра Чӑваш тӗррин кунне уявлӗҫ. Ӑна чӳк уйӑхӗн 26-мӗшӗнче тесе йышӑннӑ.
Раҫҫей халӑх артисчӗ Вера Голубева пурнӑҫран уйрӑлса кайнине эпир юпа уйӑхӗн 25-мӗшӗнче пӗлтернӗччӗ. Паян тата тепӗр хурлӑхлӑ хыпар пӗлтӗмӗр. Тӳрех палӑртар: Светлана Ефимова-Михайлова артисткӑна юпа уйӑхӗн 29-мӗшӗнче юлашки ҫула ӑсатнӑ. Вӑл чылай вӑхӑт чирлесе выртнӑ хыҫҫӑн юпа уйӑхӗн 27-мӗшӗнче пурнӑҫран уйрӑлса кайнӑ.
Светлана Никифоровна 1927 ҫулхи пуш уйӑхӗн 15-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Ҫатра Марка ялӗнче ҫуралнӑ. Ҫирӗмре чухне К.В. Иванов ячӗллӗ Чӑваш академи драма театрӗ ҫумӗнчи театр студийӗнчен вӗренсе тухнӑ. Асӑннӑ театрта вӑл 1953-1983 ҫулсенче ӗҫленӗ. 1960 ҫулта ӑна «Чӑваш АССР тава тивӗҫлӗ артистки», 1975 ҫулта «Чӑваш АССР халӑх артистки» хисеплӗ ятсем панӑ.
Чӳк уйӑхӗн 20-мӗшӗнчен пуҫласа 29-мӗшӗччен ШупашкартиЧӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗнче М.Д. Михайлов ячӗллӗ XXX Пӗтӗм тӗнчери опера фестивалӗ иртӗ.
Юбилейлӑ (30-мӗш хут иртет те, театрта юбилейлӑ тесе палӑртнӑ) фестивале Чӑваш автономи облаҫне йӗркеленӗренпе 100 ҫул ҫитнине халалланӑ. Унта ҫӗршывӑн тӗрлӗ кӗтесӗнчи сцена ӑстисем пухӑнӗҫ. .
Чӳк уйӑхӗн 29-мӗшӗнче фестиваль гала-концертпа хупӑнӗ. Тӗнчери тӗрлӗ ҫӗршывра юрланӑ ӑстасен, хальхи вӑхӑтри опера сассисен ылтӑн фончӗ шутланакан юрӑҫсен пултарулӑхӗпе пӗр каҫра киленме май парӗ вӑл.
-0.7 °C