Электронлă вулавăш

Кăлт-кăлт,

кăлт-кăлт тапать

тин чĕрĕлнĕ çăлкуç.

Эп çăвăнтăм,

тасалтăм.

Шаланкă пек вĕçсе хăпарчĕ чун

кăн-кăвак уçлăхра —

тĕлĕннипе...

чĕлхесĕрленчĕ те...

чул муклашки пек персе анчĕ.

Кăрт-кăрт!

Кăрт-кăрт!

тапатъ чĕре.

Тăратăп

çылăхлă çырмара

нимĕн те ăнланмасăр.

«Анне!», «Анне!» — йынăшса вăранса кайрĕ Хресне. «Ах, турă, ывăлăм, каллех усал тĕлĕк курса вăрантăн-и-ха ĕнтĕ», — пуçĕнчен лăпкаса ачашларĕ ăна амăшĕ. «Анне, эпĕ тĕлĕкре çăкăр куртăм. Пысăккă, сап-сарă тата унран питĕ тутлă шăршă кĕрет», — пăшăлтатрĕ ача амăшĕ çумне йăпшăнса. «Çăкăр... Ăçта-ха ĕнтĕ вăл пирĕншĕн, акă часах аçу йĕкел пуçтарса килет. Авăртăпăр та çăкăр пĕçерĕпĕр. Сан тĕлĕкӳнти пек сап-сарă пулас çук та вăл, çапах та ячĕ — çăкăр-çке. Эх, мĕнле ӳстерсе çын тумалла-ши сирĕнтен, ачамсем. Хамăн кашни чăмлака парăттăмччĕ эпĕ сире», — вăрттăн куççульне шăлса пăшăлтатрĕ амăшĕ.

Хресне çемьере иккĕмĕш ача. Асли — Микка, 14-ра ĕнтĕ. Вăл килте пур ĕçе те тума пĕлет. Амăшĕ кӳршĕри пуян Петĕр патĕнче ĕçленĕ чух килте выльăх-чĕрлĕхпе те тăрмашать, вуттине те хутать, Хреснене те апат пĕçерсе çитерме манмасть. Акă ашшĕ те килчĕ. Вăл темшĕн йывăррăн сывланине пĕрре курсах сисрĕ Хресне. Темшĕн, хăй те ăнланмасть çакна, анчах та хăш чухне темĕнле ăнланмалла мар пулăмсем пулса иртеççĕ унпа. Акă, иртнĕ эрнере, хирĕçре пурăнакан Алтатти аппа сасартăк вилсе кайрĕ. Вăл виличчен çеç унпа урамра хирĕç пулчĕ Хресне. Яланах ачана юратса пăхакан Алтатти аппа темшĕн питĕ мĕскĕннĕн курăнчĕ, ачана сывлăх сунса пуçĕнчен ачашларĕ те малалла утса кайрĕ. Пĕр-икĕ утăм пек тусан темĕнле вăй Хреснене каялла çавăрăнтарса пăхтарчĕ. Хресне шикленсек кайрĕ. Алтатти аппан пуçĕ тăрринче темĕнле тĕлĕнмелле шурă кайăксем вĕçеççĕ. Умра вара темĕнле çутă хĕрес вĕçет...

Малалла

Тахçан, ĕлĕк-авал Тĕрер тăрăхĕнче илемлĕ хĕр пурăннă. Унăн илемĕпе пурте киленнĕ. Вăл утса пынă чухне сар хĕвел те çутăрах çутатнă, кайăк-кĕшĕк те илемлĕрех юрлама пуçланă.

Пĕррехинче Илемпи шыв ăсма валак хĕррине аннă. Ун хĕрринче сарă каччă лашине шыв ĕçтерсе тăнă. Каччăна курсанах сар хĕр çырла пек хĕрелсе кайнă, иккĕшĕ те пĕр-пĕрин çине куç илмесĕр пăхнă.

Çак кунран Илемпи чĕринче вутлă çулăм çунма пуçланă. Кашни çĕнĕ куна хаваспа кĕтсе илнĕ, пушă вăхăт тупăнсанах валак патне васканă.

Анчах та пĕррехинче Илемпи шыв ăсма ансан сарă каччă Наçтук тус-юлташĕпе уçăлса çӳренине асăрханă. Илемпи çакна курсан аçа çапнă пек хытса ларнă. Унăн илемлĕ йăл кулли те таçта çухалнă, чĕрине вара хура çĕлен кĕрсе вырнаçнă, пуçне усал шухăш çавăрттарнă.

Каç пулнă-пулман Илемпи юмăç патне кайса Наçтук юлташне пăстарма шутланă. Юмăç карчăк хĕре пулăшма килĕшнĕ. Çав каçхинех юмăç уйра пĕччен ларакан йывăç патне кайса хăйĕн хура ĕçне тунă. Нумай та вăхăт иртмен аслати аслати кĕмсĕртетсе çиçĕм çиçме пуçланă, хурама йывăççи патĕнчен çĕр çурăлса кайса пысăкланса пынă, пысăк та тарăн çырма пулса кайнă.

Малалла

Çырмана анатчĕç-çке ир кӳлĕм

Шурăм пуç пек шурă лашасем.

Кĕçенсе илсессĕн илĕртӳллĕн,

Карăнатчĕç чун хĕлĕхĕсем.

Çакăн пек илем текех пулман-тăр,

Хатĕрччĕ таçта çити вĕçме:

«Пур тавра самантлăха шăплантăр:

Лашасем анаççĕ шыв ĕçме!»

Пурччĕ пĕчĕк чух ман пысăк «çылăх»:

Юрататтăм шур лашасене,

Ман çума инкек-синкек ан çулăх —

Чи телейлĕ çын эп ку чухне!

...Шухă шухăша самантлăх кӳлнĕн,

Иртнипе çӳретĕп киленсе.

Çырмана анмаççĕ халъ ир кӳлĕм

Шурăм пуç пек шурă лашасем.

Ылтăн кĕркунне. Кĕрхи хĕвел хăйĕн ăшшине пĕр хĕрхенмесĕр сапалать. Çĕлен ăшши тăнăран Кушлавăш уйĕнче касу пăхма питĕ аван. Ĕнесем çумăр хыççăн вăй илнĕ симĕс курăк çийĕнче çӳреççĕ. Сурăхсем Мучи çурт çырминче канлĕх тупнă. Пĕр-пĕрин çумне кĕпĕрленнĕ те пашка-пашка сывлаççĕ. Качакасем юнашарти Паранк çырминче ик ура çине тăрсах симĕс çӳçе вуллисене кăшлаççĕ. Шăллăм кăсăклансах фотоаппаратпа тем çатлаттарать. Эпĕ пушă вăхăта сая ярас мар тесе çӳллĕ вырăнти тĕмеске çине лартăм та сăвă вĕренме тытăнтăм.

Кушлавăш текен вун икĕ ял уйĕ

Вăрманлăх кунта хӳтлĕхне тытать...

Тук-тук! илтĕнет инçех мар пĕр сасă. Алăка такам шакканă пекех туйăнать. Ĕненмесĕр унталла-кунталла çаврăнса илетĕп. Ара темех мар-çке, ыран „Хĕн-хур айĕнче” поэмăн сыпăкне пăхмасăр каламалла та, ĕçе вăраха яма юрамасть. Куçа хупатăп та йĕркен-йĕркен Çемен Элкерĕн ахах-мерченлĕ йĕркисене аса илетĕп.

Малалла