Электронлă вулавăш

Çерçие пирĕн енче «сала кайăк» теççĕ. «Сала» тесе чăвашсем вырăс ялне каланă. Сала — ял, сала кайăк тени апла — ял кайăкĕ тенине пĕлтерет ĕнтĕ. Тĕрĕс каланă. Чăн та ял кайăкĕ вăл çерçи. Мĕншĕн тесен эс ăна ним тусан та ытти кайăксем пек вăрманта е уйра усраймастăн.

Виçĕ пуслăх кайăк çеç теме пулать вăл çерçие; илемĕ те, юрри те çук унăн. Çапах та пăх-ха эс ăна, ăсĕ хăйне кура мар, ытлашшипех. Ялта пурăнсан выçса вилес çуккине питĕ лайăх пĕлет вăл. Ял çынни выльăх-чĕрлĕх усрать. Выльăх-чĕрлĕх таврашĕнче çерçи çулла та хĕлле те мĕн çиес килнĕ çавна тупать. Чее тата хăй: çерçие эс кăсăяна тытнă пек тапă лартса часах тытаймăн. Вĕçме мĕнлерех пултарни çинчен калама та кирлĕ мар; чĕкеçпе танлаштарас пулсан, çерçие ăна кайăк теме те çук, пĕрре ларса канмасăр пиллĕк-ултă минутран ытла вĕçсе çӳреймест, ывăнать.

Ку хăямата-ха, çут тĕнчене пур кайăк та чĕкеç пек вĕçме çуралман тейĕпĕр, этеме сиен кӳрет тата мур çерçийĕ. Уй-хирте тыр-пула мĕн чухлĕ çисе сăтăр тунине шутласан, ăна, çерçие, чи киревсĕр кайăк теме пулать.

Ку çеç-и. Çерçисем вĕсем тĕрлĕ чир-чĕре хăйсен вараланчăк урисемпе илсе çӳресе чăх-чĕпе ертеççĕ. Пирĕн ялта пĕр çулхине çавнашкал инкек те пулса иртрĕ.

Малалла

Малтан çакна никам та асăрхаса илеймен-ха. Кукăртурта ялĕнче пурнăç пĕр майлах шуса пынă. Хайхи пĕррехинче Катăк йĕм Лариванĕ, яланхи пекех, картишне тухатъ те выльăх-чĕрлĕхне арпа тăкса парать. Мăйракаллă сурăхĕпе шăши тĕслĕ ĕни, хур-кăвакалĕ, чăххи-чĕппи васкаса ыткăнса пыраççĕ ун патне. Катăк йĕм пăхăр чĕлĕмне тивертет, техĕмлĕн паклаттарма тытăнать. Таврара шап-шурă çĕнĕ юр. Сывлăш уçă. Кăшт уçăлкаласа тăрам-ха, тет Лариван. Тăрать-тăрать те вăл çапла картишĕнче, сасартăк ăна тĕнчере темĕскер çитмен пек туйăнса каятъ. Хальчченхинчен темĕскер катăкрах пек. Мĕн амакĕ ку?

Лариван канăçне çухататъ, шухăша каятъ. Чĕлĕмĕ те сӳнсе ларатъ. Унтан, темле майпа-çке, кĕçех асăрхать Катăк йĕм: çерçисем çук. Чив-чив-чив туса арпа патĕнче сиккелекен, карта çумĕнчи çапăсем çинче тĕкĕсене тăраткаласа ларакан çерçисем ниçта та курăнмаççĕ. Чăнах, ĕмĕртенпе ялта пурăннă çерçисем тăмăч çухалнă. Вăт тамаша! Ниçта та çук. Лариванăн ăш-чикĕ хускалчĕ, чĕркуççийĕ лĕнчĕрех кайрĕ. Аллинчи чĕлĕмĕ те юр çине ӳкрĕ. Мĕне пĕлтерет ку? Тен, пĕр-пĕр инкек-синкеке мар-и? Тен, кĕçех çĕр чĕтренмелле мар-и ку вырăнта, вулкан тухмалла мар-и? Катăк йĕм васкасах кӳршĕри Сĕрĕм Михали патне каçрĕ.

Малалла

Кайăксен çапла йăла:

Анать персе аяла

Çерçи часах çĕр çине,

Курсан çăхан вĕçнине.

Сассине парать: «Чĕрик!»

Çурăлас пек ун чĕри

Кăкăрта тĕпĕртетет,

Хăраса çерçи чĕтрет.

Çӳлте вĕçнĕ чух çăхан

Хăпараймĕ нихăçан

Çерçи уçă тӳпене.

Лăпчăнсан çеç çĕр çумне

Пурăнайĕ вăл вăрах

Хур курмасăр, лăпкăрах.

Çĕкленсессĕн çӳлелле

Çăхан сăхĕ çĕленле.

Анчах мĕн ку? Çерçисем —

Ĕмĕрхи хăравçăсем,

Ушкăн-ушкăн пĕрлешсе,

Хăвалаççĕ çăхана!

Тарать лешĕ вăрмана.

Тачка пĕлĕт хуплать тӳпене,

Сарă çулçă ӳкет çĕр çине.

Шăнкăрч хăйĕн хăма вĕллине

Хĕл каçма парнелет çерçие:

— Кил-ха, йăмăкăм,

Çакă çуртра

Пурăнма ыр сунатăп сана.

Кивĕрех те кăштах,

Кăшт лутра.

Ан тирке пĕчĕккишĕн

Ăна.

Сивĕре вут хутса ăшăнма

Кăмака юсавлах,

Чиперех.

Ĕçлесе ĕшенсессĕн канма

Тĕк тӳшекĕм те пур —

Сарнипех.

Çыру çыр эс хăш чух кăнтăра,

Хăв çинчен пĕлтерсех тăр вара.

Парнелерĕ çапла вĕллине,

Вĕçрĕ пăр-р-р!

Тусĕ чĕннĕ енне,

— Чим!

— Тăхта! —

Хыпаланчĕ çерçи,

Шăнкăрча тем каласшăн пулса,

Чăрмантарчĕ ăна çил ачи,

Хăлхинчен ши! те ши! шăхăрса.