Асран кайми тĕлпулусем
— Тавтапуç, тăванăм, — терĕ.
— Эпир унпа туслă. Хамар Порт-Артура килсе кĕне кун вăл мана ыталаса чуптурĕ,— терĕ Громов сасартăк.
Капитан кам çинчен сăмах хускатнине тӳрех тавçăрçа илеймерĕм.
— Кам чуптуре?
— Евгения Илинична... Эпĕ ун патĕнче час-часах пулкалатăп... Эсир ун патĕнче пулнă-и?
— Çук, пулаймарăм-ха.
— Атьар, кăмăлăр пулсан, кайса килер, шапах вăл мана паян пырса курма ченнĕчче.
Эпĕ унпа хаваслансах килĕшрĕм.
IV
Пĕр пĕчĕк илемлĕ сада кĕтĕмĕр те (кунта йĕри-таврах садсем) шурă чул çурт еннелле такăр сукмакпа утрăмăр.
— Малтан вăл мунча пек хура пӳртре кăна пурăннă, халĕ, хамăр килсен, генерал ăна çак çурта вырнаçтарчĕ, — терĕ капитан.
Эпир икĕ хутлă илемлĕ çурт умне çывхарнă май пире хирĕç хамăр офицерсемпе салтаксем тухрĕç. Вĕсем, пирĕн пекех, Ядровăпа курса калаçма килнĕ иккен.
Громов хамăра хирĕç чупса тухнă медсестрапа калаçса юлчĕ. Эпĕ ытти офицерсемпе пĕрле Евгения Ильинична патне кĕтĕм.
Аслă сутă пӲлĕм. Мал енчи стена çумĕнче — икĕ сăнӳкерчĕк. Пĕрин çинче пирĕн маршал ватă героиньăна «Отечественнăй вăрçă» орденĕ тата «Японие çĕнтернĕшĕн» медаль панине кăтартнă. Теприн çинче — окопра бруствер çумне таянса тăракан санитарка. Ӳкерчĕк айне ун ятне çырман пулин те ку хĕр Ядрова иккенне тӳрех тавçăрса илтĕм. Епле чипер пулнă иккен вăл хĕрĕх çул ĕлĕк!
Халь ентĕ паллас çуклах улшăннă. Унăн тахçан ылтăн ука пек ялкăшнă çӳçĕ шап-шурах, тулли те илемлĕ пулнă сăн-питĕнче çамрăклăх палли юлман: хĕрех çул хушши чăтса ирттернĕ хуйхă-суйхă унăн пичĕ çинче çухалми тарăн йĕрсем хăварнă. Анчах çак çирĕп чĕреллĕ хĕрарăмăн куçĕсем халĕ те сӳнмен-ха. Хăйĕн патне пынă совет офицерĕсемпе салтакесене саламланă чух унăн куçĕсенче савăнăç хĕлхемĕ ялкăшать.
Кресло çинче ларакан ватă героиня патне умлăн-хыçлăн пырса, унăн чĕтрекен вăйсăр аллине тытса чамăртатпăр.
— Тавтапуç, сире, килсе савăнтарнăшан, тавтапуç! — тет вăл кашни совет салтакнех хисеплесе. Хăйĕи ĕмĕрĕнче темĕн те пĕр курса ирттернĕ хĕрарăм утмăл çултах вăйсăрланса çитнĕ-мĕн. Вăл пĕрмаях типсе пыракан тутине шыв сыпса йĕпетсе илет те, каллех иртнине асăнса, хĕрех çул ĕлекрех Порт-Артурта пулса иртнĕ çапăçусем çинчен каласа парать.
— Мухтав сире, паттăрсем, мухтав! — тет вăл кашни чарăнмассерен, шыв сыпнă хыççан. — Савăнтартăр ватăлмалăх кунăмра... Башня çинче вĕлкешекен хĕрлĕ ялава ирсерен тухса пăхатăп та, чунăм хĕпĕртет. Урамра хамăр салтаксен юррисене илтсен, чунăм савăнать. Тăван юрăсене илтменни питĕ нумай пулатчĕ, ачамсем... Çамрăксем те халь пачах улшăннă та, юррисем те пирĕн вăхăтри пек хурлăхлă мар. Тавтапуç, ывăлăмсем!..
Унăн сасси вăйсăррăн тухать пулин те, çав чĕтрекен сасăра телей туйăме пурри сисĕнет. Çенĕкре Громов калаçса ӳсĕрни илтĕнсенех карчăк пăлханса кайрĕ, унăн пĕркеленчĕк пичĕ çинче, пĕчĕк ачанни пек, савăнăç кулли выля пуçларĕ; куçĕсем кăштах шывланчĕç. Капитан пӳрте кĕрсен вара хале çеç аран-аран калаçакан карчăк хускалчĕ те ури çине тăчĕ...
— Сывлăх сунатăп, Ильинична! — терĕ Громов, героиня аллине чуптуса. Вăл пĕшкенчĕ те, телейлĕ карчăк ăна, тăван ывăлне юратнă пек, çамкинчен чуптуса илчĕ.
— Григорий... Гришенька! — терĕ вăл, капитана хăй ытамĕнчен вĕçертмесĕр, унтан вăйсăрланчĕ пулас, кăштах сулăнса кайрĕ.
Громов ăна каллех кресло çине вырнаçтарса лартрĕ, хăй те унпа юнашар пукан çине ларчĕ.
Громовпа Ядрова, тахçантанпах пĕр-пĕрне курман ывăлĕпе амăше калаçнă евĕр, питĕ ăшшăн калаçрĕç. Çакна курсан, эпĕ пĕрре хурланса, тепре савăнса кайоăм. Туйĕ пуличченех савнийĕнчен уйралнăскерĕн, çемьеллĕ пурнăçпа пурăнса кураймасăр, ĕмĕрне ют çĕршывпа тăшмансем хушшинче телейсĕррĕн ирттернĕ хĕрарăмăн хăйĕн ачисем пулманни мана хурлантарчĕ. Анчах сав паттăр хĕрарăм совет салтакне хайĕн тăван ывăлĕ вырăнне йышăнни тата гвардеецсем хушшинче вăл пуринчен ытла Громова юратни мана, чăваша, савăнтарчĕ. Громов çине пăхуçăн ман чĕрем савăнăçпа, тивĕçлĕ мăн-кăмăллăхпа тулчĕ.
— Григорий мана вилĕмрен хăтарчĕ, çунакан пӳртрен йăтса тухрĕ. Порт-Артуртан тарас умĕн самурайсем мана çунтарса ярасшăнччĕ, — терĕ Ильинична сăмах майĕн, ман енне çаврăнса.
Эпĕ икĕ паттăр çине пăхса савăнса лартăм.
— Ильинична, — терĕ капитан, — эпĕ Дайрена, совет консульствине кайса килтĕм. Калаçса татăлтăм ĕнтĕ: пăрахут килсенех Тăван çĕршыва тухса каятпăр; пире иксĕмĕре уйрăм каюта пама пулчĕç...
— Тавтапуç, ывăлăм, тавтапуç! — терĕ карчăк хĕпĕртесе унăн куç хăрпăкĕсем куççулĕпе йĕпенчĕç. — Курас килет ĕнтĕ çĕнĕ Раççее, ачамсем, мĕнлерех-ши халь унта?
Уйрăлнă чух вăл Громова каллех çамкинчен чуптурĕ. Пире ăсатма медсестра тухрĕ.
— Килсе куркалăр эсир, Ильиничнăн сывлăхĕ начарлансах çитрĕ, тен, нумаях та пурăнаймĕ. Çĕркаç вал виçĕ хутчен аптраса ӳкрĕ, уколсем тусан çеç кашт сывлăш çавăрса илчĕ. Инфаркт. Питĕ шанчăксăр ун сывлăхĕ, — пĕлтерчĕ вăл капитана.
— Юрĕ, юрĕ, Машенька... Инкек-мĕн пулсан, астăвăр, тӳрех мана систерĕр, —терĕ капитан, хĕрпе сывпуллашса.
Ильинична патĕнчен тухнă хыççăн эпир историлле палăксемпе чаплă вырăнсене курса çӳрерĕмĕр. Громов мана хĕрĕх çул ĕлĕкрех вырăс салтакĕсем тунă фортсене, блиндажсемпе окопсен ишĕлчĕкĕсене катартрĕ. Вырăс салтакĕсен масарĕ çине те кĕрсе тухрăмăр.
Мăкланса ларнă авалхи чул хĕрессене совет салтакĕсем чечексемпе эршленĕ. Тĕп хĕресĕ умĕнче хисеплĕ хурал тăрать. Пирĕн пекех, ытти офицерсемпе салтаксем те канмалли кун çак историлле вырăнсене курса çӳреççĕ.
Хваттере эпир ывăнса таврăнтăмăр. Каç пулса килетчĕ, çапах та эпĕ, Громов кăмăлне çырлахтарас тесе, ун патĕнче тепĕр сехетлĕхе юлтăм. Анчах та савăнăçлах пулмарĕ ку вăхăт.
Çиньфу, пире хирĕç тухса, алăк уçса кĕртрĕ. Эпир сĕтел хушшине кĕрсе лартăмăр та кăштах апатлантăмăр.
— Каçарăр, — терĕ Громов сăмах майĕн, — эпĕ хам яланах полкри столовăйра апатланатăп, çаванпа та сире нимĕнпе хăналама аптăрарăм...
Мĕн чухлĕ ырă кăмăл ун чĕринче! Ăшă та, çепĕç те, паттăр та вăл. Çавăнпа та-и, тен, Çиньфу ун çине питĕ ăшшан, питĕ тимлĕн сăнаса пăхать (хытă кĕлтăвакан çынсем турăш çине çавăн пек ĕненсе пăхаççĕ пуль)... Хальхинче, те эпĕ пуртан, Громов хĕрачана хăй патне чĕнсе илсе каларĕ:
— Çиньфу, санăн киле кайма вăхăт ĕнтĕ... Аннӳ кĕтсе ывăнчĕ пуль, каях, чĕкеçем...
Хĕрача кăштах пăшăрханнă пек пулчĕ:
— О-о, манăн киле каяс килмест! — терĕ вăл.
— Аннӳ кӳренме пултарать... Кĕçĕр эпĕ гитара каламастăп, халех çывăрма выртатăп. Эсĕ те кайса çывăр ĕнтĕ.
Капитан ăна куçĕнчен ачашласа илчĕ.
— До-си-вя-тани, габидан! — терĕ хĕрача, ман еннелле çăмăллăн пуç тайса, хăй каллех капитан çине юлашки хут ытарăйми илемлĕ кулса пăхрĕ, унтан, кайăк вĕçнĕ пек, аллисемпе хăлаçланса, пӳлемрен чупса тухрĕ.
— А-спокойно и-ночи! А-спокойно и-ночи-и!
Унăн шăнкăрав пек уçă сасси пахчари чăтлăхра янăраса çухалчĕ.
— Питĕ шел ăна çакăнта хăварма, — терĕ Громов, хĕрача сасси илтĕнми пулсан. —Маньчжурире самурайсен пусмăрĕ текех çук пулин те, чухăн китаецсене пурпĕрех хĕсĕрлекен нумай-ха... Америка капиталисчĕсене сутăннă ирсĕр гоминданавецсем китай халăхĕн ирĕклехне тĕтерсе хума тăрăшаççĕ. Паллах, вăхăт çитĕ — Китайра чухăнсем влаçа хăйсен аллине илĕç, çĕнĕ пурнăç тума тытанĕç, пур хура вай та путланĕ, анчах унччен халăха йывăр килет-ха... Çиньфуна хĕрхенетĕп... Хамăр çĕршывра пулсан, унран пысăк талантлă артистка пулĕччĕ-и тен: музыка енĕпе унăн пысăк пултарулăх пурри палăрать. Сасси епле!
Громов шухашĕпе килĕшрем. Çиньфу пирки хам та çавăн пекех шухăшлаттăм.
Пĕчĕк китаянкăн хурлă шăпине пула çуралнă йывăр шухăшсене сирсе ярас тенĕ пекех, капитан çирĕппĕн каларĕ:
— Пурăнсан курăпăр-ха, Алмазов, Çиньфу телейне те. Вăл та хăйĕн телейне тупĕ... Вăхăт çитĕ, Китай ĕçхалăхĕ те хăй хуçа пулса тăрĕ. Çак аслă халăх та совет халăхĕпе çывăх туслашĕ! Эпĕ вăл вăхăт килессе ĕненсе тăратăп. Китаецсем пире юратнине ху та куратăн, тусăм... Анчах халлĕхе эпир çав пĕчĕк хĕрачаран темисе хут телейлĕрех!.. Ан тив, пит-куçăм юрăхсăра тухнă пултăр — шăмшакăм çирĕп-ха, чĕрем хĕрӳллĕ. Никам та пусмăрламасть мана. Тăван çĕршывăмăрта хамăр хуçа.
Громов тăруках калаçма чарăнчĕ те чӳрече патне пычĕ. Пахчаран Çиньфу сасси илтĕнчĕ:
— Çыру! Çыру, габидан!
Хĕрача пӳлĕме чупса кĕчĕ те Громова хура конверт тыттарчĕ.
Капитан конверта васкавлăн чĕрсе уçрĕ, пĕчĕк хут таткине хыпăнса вулама тытăнчĕ. Унăн пӳрнисем хуллен чĕтре пуçларĕç, питçăмартисем туртăнса пĕрĕнчĕç. Вăл диван çине вăйсăррăн ларчĕ.
— Евгения Ильинична!..
Капитан хут таткине мана тыттарчĕ. Эпĕ ăна хăвăрт вуласа тухрăм. Мĕнпурĕ те икĕ йерке çеç çырнă:
«Евгения Ильиннчна вилет. Юлашки хут сире курасшăн. Хăвăртрах килĕр».
Хурлăхлă хыпар чĕрене хĕссе илчĕ. Нимĕн те калаймарăм.
— Алмазов, каçарăр! Шел, полка кайма вăхăт сирĕн, — терĕ Громов, хыпаланса тумланнă май. — Çитес вырсарникун килсе курăр. Каçарăр, васкаса уйрăлмалла пулчĕ. Эх, Ильинична, Ильинична!..
Капитан пӳлĕмреп чупсах тухрĕ. Эпĕ те ун хыççăн утрăм.
Пĕчĕк çыру сĕтел çинче выртса юлчĕ.
V
Тепĕр каçхине пирĕн батальона почтальон çĕнĕ хаçатсем илсе килчĕ.
Порт-Артур хаçачĕсем Евгения Ильинична Ядрова вилни çинчен хурланса пĕлтереççĕ. Унăн ятне хура рамка ашне пысăк саспаллисемпе пичетленĕ.
Хурлăхлă хыпар. Анчах героиньăн паттăрла пурăнса ирттернĕ ĕмĕрĕ чĕрере хурлăхпа пĕрлех темĕнле ырă туйăм, мăнкăмаллăх çуратрĕ.
Ман каллех Громова курса калаçас килчĕ. Мĕнле-ши вăл? Мĕнешкел йывăр пуль ăна çак вăхăтра...
Çĕрле хамăр полкри пĕр взвод Порт-Артуртан гарнизон хуралĕнчен таврăнче, вăл Ядровăна пытарнă çĕрте пулнă нккен. Хам палланă чăваш ачи Назаров ефрейтор та унта пулнине пĕлсен, эпĕ ăна тӳрех хам пата чĕнтертĕм.
Таврари хыпарсене яланах пĕлсе тăракан Назаров мана Евгения Ильиничнăна мĕнле пытарни çинчен тĕпĕ-йĕрепе каласа пачĕ.
— Шел, сержант юлташ, эсир пулаймарăр унта, халăх тем чухлĕччĕ... Громов та пурччĕ. Вăл тупак хыçĕнчен пуринчен малтан утса пычĕ. Хашпĕрисем ăна Ядрова ывăлĕ вырăннех шутлаççĕ пулас...
Çĕнĕ комментари хуш
Шухăшсем
Ĕлĕк , вуншар çул каялла , тейĕпĕр , вул...
Пĕр калаврах ĕç-пуçĕ целăй романлăх !!!
Мана питĕ килĕшрĕ...
Вуланă ...
Енчен те " кĕрхи кунсем иртмеççĕ кăлăх"п...
Тем, сăвăн тĕллевне ăнланаймарăм, каçарă...
Ара , криминал та ку ! Çавăнпа та КУЛĂШЛ...
"Виççĕмĕш страница çитсен сасăпах кулкал...
Питĕ килĕшрĕ ...
Вилсен Турра нимĕн те калаймаççĕ пуль те...