Электронлă вулавăш

Вĕсем çенĕкелле тухрĕç. Римма медпункт алăкне питĕрнĕ хушăра Шангин çав çенĕкрех тепĕр алăк пуррине асăрхарĕ. Алăкĕ çинче пысăк çăра çакăнса тăрать.

— Римма, — кăсăклансах ыйтрĕ Микулай, — кунта кам пурăнать?

— Никам та пурăнмасть, — терĕ хĕр. — Пушă пӳрт, пушă пӳлĕм. Çĕнĕ клуб лартиччен унта радиоузел ĕçлетчĕ, иртнĕ хĕлле вара нимĕç пăрçи вăрлăхне хурса усрарĕç. Тĕрĕссипе, шăши ферми. Медпунктпа юнашар аван та мар. Шăшисем эшкерĕпех кĕшĕлтетеççĕ.

— Алăк уççи камра-ши?

— Пĕлместĕп çав... Сире тата мĕн тума кирлĕ-ха ку пушă çурт?

— Кирлĕ, Римма, питĕ кирлĕ. Эпĕ колхозра агрохими лабораторийĕ уçасшăн. Мана кунта вырăн парсан, иксĕмĕр кӳршĕллĕ пулăттăмăр.

— Кӳршĕсем килĕштереймесен, вара епле?

— Пĕрер тытăçса илни пăсмĕ-çке!..

Вĕсем иккĕшĕ те кулса ячĕç. Çав вăхăтра медпункт çенĕк ăлăкĕнче Хветуç инке пуçĕ курăнса кайрĕ. Ял-йыш калашле, леш хайхи «çыхăну кантурĕ». Инке, шуйханнă чăх пек, тӳрех кăтиклеме пикенчĕ.

— Çынсем канаççĕ, маншăн пĕр канăç та çук. Ара, Римма хĕрĕм, эс мантăн-им, мантăн-им? Юрлама каймалла. Клуба, клуба!.. Репетици!.. Пĕтерет мана Кариньков. Тустарать кăна: ăçта çынсем, тет, ăçта çынсем? Вĕсем, ав, улах кĕтесре пăшăл пăтти пĕçереççĕ.

— Ах, Хветуç инке, кирлĕ мара ан пупле-ха, — именсе ӳкрĕ Римма. — Эс кай, эпир халех çитетпĕр.

— Каятăп ара, каятăп, — мĕнле килнĕ çаплипех кăтиклесе йăкăртатрĕ Хветуç инке. — Пĕр канăç та çук, пĕр канăç та çук. Çынсем паян канаççĕ. Эпĕ çеç лăш курмасăр ăшталанса çӳретĕп. Унта чуп, кунта чуп! Хăвăртрах, вăр-вартарах!..

Тĕлĕнмелле тепĕр чух этемрен: çитĕнет — ача ăсĕ каймасть. Риммăпа пĕрле урама тухсан, Микулай чарăнчĕ те пĕр самант медпункт çурчĕ çинелле пăхса тăчĕ. Урама тăрăхла лартнă шатрун çурт самай кервен курăнать. Тĕрĕссипе, кунта икĕ пӳрте пĕр çĕре кута-кутăн тĕкĕштернĕ. Иккĕшĕ те калăпăшĕпе пĕр пекрех, урамалла кашнин виçшер чӳрече пăхать, кантăк хашакисене чĕнтĕрлесе илемлетнĕ. Малти пӳртĕнче — мед-пункт, кайринче...

Шангин чупса пычĕ те, тăпрас çине улăхса, кайри пӳрт кантăкĕнчен шалалла тинкерсе пăхрĕ. Урам енчен пӳртелле хĕвел çути ӳкет. Урайĕнче — ним латсăр çӳп-çап, тумхахланса ларнă пылчăк, тусан. Шуйттансем туй тунă тейĕн.

Микулай тăпрас çинчен каялла сиксе анчĕ, тусанланнă ал тупанĕсене çăт-çат çапкаларĕ.

— Римма, лаборатори пулать манăн! Саккунлă пулать! — хавассăн çуйхашма тытăнчĕ вăл. — Паянах председательпе сăмахласа пăхатăп. Саккунлă!

Римма çаврашка куçĕсене тата ытларах çавралатса пăрахрĕ. Вăл чăн та тĕлĕнчĕ пулас. «Институт пĕтернĕ çын. Агроном... Хăй йăлтах ачалла хăтланать», — шухăшларĕ хĕр. Микулай шалти пиншак кĕсйинчен блокнот кăларчĕ, ăна уçкаласа, темĕнле хаçат татăкĕ тупрĕ.

— Акă, — терĕ каччă, хĕре хаклă парне сĕннĕ евĕр, — институтра чухнех «Советская Россия» хаçатран касса илнĕччĕ. «Ялти лаборатори». Çакăн пеккине кашни колхозрах тума пулать. Питĕ ансат япала. Тăпра пахалăхне анализ тăватăн, вăрлăхсене шăтарса пăхатăн, çутçанталăка сăнатăн. Ытти унта! Саккунлă?.. Сахал-и ĕç? Кашни вак-тĕвекшĕн хулана чуп-ха! Ăнлантăн-и, Римма, манăн лаборатори пулать! Агрохими лабораторийĕ!

Тулса килнĕ хавас кăмăлне шанăçтараймасăр, Микулай Риммăна икĕ аллипе икĕ хулĕнчен тытрĕ те хăй çумне пăчăртарĕ. Урам варринче, кăнтăрлахи хĕвел çутинче!.. Ĕнтĕ хăй мĕн хăтланнине хăй те тавçăрса илеймерĕ каччă. Ниçта кайса кĕрейми вăтаннă Римма ун аллинчен вăрт-вартах вĕçерĕнчĕ, сапаланнă çаврашка куçĕсемпе йĕри-тавра пăхса çаврăнчĕ. Аслă урамран кунталла улăхакан тăкăрлăк пуçĕнчен вĕсене Ванька Черкалов сăнаса тăрать иккен.

Шангин ăна-кăна асăрхаймарĕ, ăнсăртран хăй каллех вут чулĕпе çулу хушшине лекнине те чухласа илеймерĕ.

Вĕсем клуба пырса кĕнĕ чухне кунта пушă фойепе пушă зал янраса кăна тăратчĕç. Репетици пуçланнă. «Куç тула юлнă» пирки Риммăпа Микулай тĕксĕм залра тӳрех пукан çине пырса тăрăнчĕç. Вара тек малалла иртме хăяймасăр, иккĕшĕ те чăн кайри рете вырнаçса ларчĕç.

Çук, клубра пачах тĕттĕм мар. Микулайăн куçĕ хăвăрт хăнăхрĕ. Акă ĕнтĕ сцена çинчи хор питĕ лайăх курăнать. Клубăн тĕксĕм чӳрече каррисене йăлтах сирнĕ, кăнтăр енчи кантăксене уçса пăрахнă. Хорта тĕрлĕрен çипуç тăхăннă çынсем тăраççĕ. Хĕрсен пуçĕнче — хĕрлĕ те сарă, чакăр та кĕрен тутăрсем, каччисен çийĕнче — тĕрлĕ тĕслĕ кĕпесем. Ĕнтĕ çак чипер тумлă хĕрупраçпа яш-кĕрĕм умĕнче дирижерăн вăрăм кӳлепи хуçкаланать.

Чим!.. Микулай тинкеререх пăхрĕ те тĕлĕннипе вырăнтах шăнса хытрĕ: хора никам та мар, Кариньков хăй ертсе пырать. Юрĕ-ха, Кариньков — клуб пуçлăхĕ, Кариньков — ялти библиотека хуçи тейĕпĕр. Кунпала килĕшме пулать. Анчах кунта урăххи! Кариньков — дирижер. Кариньков... тата музыка — епле тĕлĕнмĕн-ха? Пуçра ниепле те шанăçаймасть. Хăй куçне ĕненмесĕр, Шангин юнашар ларакан Риммăран ыйтса пăхрĕ.

— Кариньков ара, Кариньков, — терĕ хĕр. — Кам пултăр урăх?

— Музыка ĕçне ăçта вĕреннĕ-ха вăл? — лăпланаймарĕ Микулай.

— Культпросвет шкулĕнче. Ун хыççăн курсра. Пирĕн Кариньков вĕçĕмсĕр вĕренет. Ĕмĕр-ĕмĕр вĕренет. А мĕн, япăх юрлаттарать-им?

— Япăх мар, çавăнпа тĕлĕнетĕп те…

Хор чăн та чиперех юрлать. Тăватă сасă — сопранăсемпе альтсем, бассемпе тенорсем — пĕр-пĕринпе питĕ хитре ылмашăнса, килĕшсе пыраççĕ.

 

Пирĕн яла пырса кĕрсен —

Калла тухма пĕлĕр-и? —

 

çепĕççĕн шăранса хăпарать малтан хĕрупраç сасси. Кĕçех каччăсен сассисем хутшăнаççĕ:

 

Çутă аслă урамĕсен

Вĕçне тухса пĕтĕр-и?

 

Çепĕç кĕвве пĕтĕм хор çавăрса илет:

 

Ай-хай, çутă аслă урамĕсен

Вĕçне тухса пĕтĕр-и?

 

Çамрăксем юрланă май, Шангин куçĕ умне Мăн Çавалкас ялĕ мар, пачах урăх ял, пуян ял хула пек çуталса тухассăн туйăнчĕ:

 

Çӳллĕ çуртсем тĕлне çитсен —

Хулари пек темĕр-и?

Йăл-йăл çунать кантăкĕсем —

Хула çути темĕр-и?

Ай-хай, хула çути темĕр-и?

 

Микулай самантлăха шухăша кайрĕ: «Тен, Кариньковăн чăн-чăн таланчĕ музыкăра? Искусство тени таса чун-чĕреллĕ çынна çеç çывăх пулаканччĕ. Тен, Кариньков чип-чипер çынах? Тен, эпĕ ун пирки йăнăшатăп?..»

Халь ĕнтĕ Микулай сцена çинчи тăсланкă дирижер ĕçĕнче епле пулсан та пĕр-пĕр кăлтăк тупма тăрăшать. Музыкăна сахалтарах ăнланать çав Шангин. Тата пушă клубра сасă ытлашши ян кайнă пирки юрă кĕввинче мĕн лайăххипе мĕн япăххине уйăрса илме те йывăр. Музыкçăсем калашле, нюанссене сиссе юлаймастăн. Анчах пур-ши вĕсем, çав нюанс тенисем? Хор ытлашши кăшкăрса юрлать. Тăсланкă Кариньков, ĕнсине хутлатса, вăрăм аллисемпе урăм-сурăм хуçкаланса хăлаçланни те куçа питех илĕртмест. Аякран вăл темĕнле насус уçланă пек курăнать.

Кĕтмен çĕртен килсе тухнă танлаштару Шангина килĕшрĕ. Шангин хăй ăссĕн кулса илчĕ. «Маттур ĕçлет Кариньков — терĕ вăл. — Çынсен кăкăрĕнчен савăнăçа пушар насусĕпе уçласа кăларать. Питĕ маттур!»

Çын шухăшне сиснĕ пекех, Кариньков хăлаçланма пăрахрĕ те зал еннелле вăрт çăврăнсă тăчĕ. Хайхи чăн хыçалта ларакан Риммăпа Шангина асăрхарĕ:

— Кая юлнисем — сцена çине, — команда пачĕ вăл. — Посторонним прошу удалиться!

Мăнтарăн вырăс чĕлхи, тӳсет çав!.. Ĕнтĕ хăй шучĕпе, Кариньков питĕ витĕмлĕ касса татрăм терĕ пулас. Анчах Шангина ун сăмахĕ кулăшла илтĕнчĕ: «Посторонним прошу удалиться». Тепĕр тесен, ытла тĕлĕнмеллиех те çук, унашкал вырăсла-чăвашла перкелешекенсем Шупашкарта та пайтах тĕл пулаççĕ.

Римма тăчĕ те сцена патнелле чупрĕ. Шангин клубран урама тухрĕ — «посторонний»... Яра пар, эппин, Кариньков, уçла савăнăçа, пушар насусĕпех уçла!..

Çапах та Кариньковăн чĕри çав териех чурăсланса ларнă-ши? Чурăс чĕре... музыка... пĕр-пĕринпе пачах килĕшмен япаласем. Тен, вăл ахаль кăна курнăçланать?! Хăйĕн влаçне кăтартасшăн?.. «Шишка тытăмĕ»... Çук, Кариньков юлташ, эпĕ ку ялта ют çын мар. Эс калашле, «посторонний» мар! Тепле тăрăшсан та, эс мана Çавал тăрăхĕнчен сивĕтеймĕн!..

...Ĕнер Микулайăн кунĕ Сольвейг юррипе пуçланнăччĕ. Кайран кун пăсăлчĕ. Асар-писер тапранчĕ. Халь, акă, клубран каллех питĕ çепĕç юрă илтĕнет. «Пирĕн яла пырса кĕрсен — калла тухма пĕлĕр-ши?» Анчах çамрăк агроном кăмăлĕ хуçăлчĕ. Ăна, ют çын вырăнне хурса, Кариньков клубран тухса кайма хушрĕ.

«Ир юрлакан макăрать», — теççĕ ваттисем. Ку сăмаха Микулай амăшĕ те час-часах калатчĕ. Çук, Микулай макăрма шутламасть-ха. Тата юрласса та вăл хăй юрламан, паян та ыттисем юрланине çеç илтнĕ. Мĕншĕн макăрмалла унăн? Вăл ача чухне те çемçешке пулман, кирлĕ-кирлĕ мар çĕрте çумăр çутарман».

 

Çӳллĕ çуртсем тĕлне çитсен —

Хулари пек темĕр-и? —

 

шăранса тухать клубран.

«Хулари пек...» Хулапа танлашиччен Çавалкассен пайтах тапаланмалла-ха. Шкул ачисем, ав, ĕнер колхоз председательне «çăвăр автансем пек сăхса пĕтернĕ». «Пирĕн ялта нимĕнле савăнăç та çук», — теççĕ вĕсем. Кариньков, авă, савăнăçа пушар насусĕпе уçласа кăларасшăн. Çамрăксем хуланалла туртăнаççĕ. Шĕшлĕ Çеменĕн шучĕпе, ялта ӳлĕм машинăсем çеç тăрса юлаççĕ — «тимĕр-тăмăр».

«Мĕн-ха вăл савăнăç? — Микулай, ниçталла кайма пĕлмесĕр, клуб умĕнче шухăша кайса тăрать. — Савăнăç тени уявсенче кăна мар, юрă-ташăра кăна та мар, кулленхи пурнăçра пулмалла. Этем мĕнпур ĕçе савăнса, юрла-юрла тумалла. Савăнăç — пурнăç витаминĕ. Чун туртакан ĕç, çунат хушакан ĕç, — акă мĕн кирлĕ этеме! Акă ăçта вăл чăн-чăн савăнăç!..» Микулай хай шухăшĕнчен хăех именчĕ: «Ытлашши хитре сăмахсем!..» Пуçа чиксе ĕçе парăнмалла. Кулленхи ĕçре савăнăçĕ те, чун канăçĕ те тупăнать. Йăлтах этемрен хăйĕнчен килет: ĕçле, тăрăш, илемлет пурнăçа, ан тив, савăнăç ĕмĕр сӳнми хĕвел çути пек ялкăшса тăтăр! Эсĕ çав ĕмĕтпе килнĕ-çке яла, Шангин юлташ!..

 

Чипер хĕрсем ăшшăн пăхсан —

Савни теес килмĕ-и?

Пирĕн яла пĕрре пырсан —

Татах килес темĕр-и? —

 

чуна илĕртсе шăранать юрă кĕвви.

Шангин колхоз садне çитсе курма шут тытрĕ. Правленире, паллах, паян никам та çук. Колхоз председателĕ Сармаев, ыттисем пекех, канать пулмалла. Садра халĕ — ырлăх. Улмуççисем чечеке ларнă. Клубри çамрăксем те çавăн çинченех юрлаççĕ, авă.

 

Пирĕн колхоз садне çитсен —

Вăй картине кĕмĕр-и?

 

Тен, унта чун уçăлĕ. Çавал хĕррипе утнă май, Шангин виçĕмçулхи юрă праçникне аса илчĕ. «Маяк» колхоз çыннисем çуллахи пысăк уявсене Камай вăрманĕнчи Чаканак уçланкинче ирттереççĕ. Уçланкăн пĕр пуçĕнче чус-хăма çапса тунă сцена пекки пур. Сцена умĕнче тенкелсем çук вара. Ларас текенсем тӳрех çерем çине лараççĕ, тăракансем ура çинчех тăраççĕ. Уяв пуçланиччен кĕске вăхăтлăх пуху пулать: ĕçре мала тухнисене палăртаççĕ, парнесем параççĕ. Унтан колхоз хорĕ юрласа кăтартать. Чăн юлашкинчен — акатуй. Çамрăксем тĕрлĕ спорт вăййисем выляççĕ: ăмăртмалла чупаççĕ, сикеççĕ, кĕрешеççĕ.

Виçĕмçул колхоз хорне пĕр учительннца ертсе пыратчĕ. Вăл урăх яла качча кайнă иккен. Ун вырăнне халь Кариньков...

Çамрăк агроном ассăн сывласа илет. Унăн чĕри лăпкă мар, ăшĕ вăркать, пуçĕнче темле такмак вĕлтлетсе тăрать.

 

Утса çӳренĕ çулсем,

Чупса çӳренĕ çулсем.

Асамат кĕпер пек юлчĕç

Иккĕн çӳренĕ çулсем...

 

Виçĕмçулхи юрă уявĕнче Нина Ювашева тухса ташлани халь те куçрах… Малтан вăл ялти чăваш хĕрĕн ташшине ташларĕ. Çийĕнче шурă пурçăн кĕпе, умĕнче сенкер пурçăн саппун, пуçĕнче сарă пурçăн тутăр. Ури утни сисĕнмест, хулпуççийĕ кăлт сикмест — чăп-тулли шыв кăкшăмĕ лартсан та тăкăнас çук. Пĕвĕ хурăн пек яштака. Ташши купăс çеммипе пĕр тикĕссĕн юхса пырать. Шыв пек юхать, теççĕ кун пек чух. Унччен те пулмарĕ, Нина тутар хĕрĕн тумĕпе тухрĕ. Çӳхе пурçăн шăлавар, шултра чечеклĕ пурçăн кĕпе, тăваткăлласа çыхнă пурçăн тутăр. Сцена çинче хĕр мар, чечек çыххи çаврăнать. Чăн-чăн çавраçил!..

Тепĕр самантран Нина вырăс хĕрĕ пулса тăчĕ. Тахăш вăхăтра тумне улăштарма ĕлкĕрет — сиссе те юлма çук. Нина çийĕнче халь ĕнтĕ вырăс тумĕ, уринче çӳллĕ кĕлеллĕ тăпăл-тăпăл хром атă, пуçĕнче — вăрман чечекĕсенчен çыхнă тем пысăкăш пуçкăшăлĕ. Вырăс хĕрĕсен ташши — çуйкăн та шухă ташă. Нина сцена çинче ури çĕре перĕнми вĕçсе-вăркăнса çӳрет, унтан çӳллĕ атă кĕлисемпе пăрçа тăкнă пек тăпăртаттарать. «Их-их, их-их!» — шăкăлчи евĕр янратать хăй уçă сассине.

...Халĕ Хадаровсен хӳмисем çине йĕплĕ пралук карнă. Сăнчăрта — йĕкел куçлă усал йытă. Нина пĕр-пĕр концлагерьти пек хĕн курса пурăнать. Ăна лаша вырăнне ĕçе кӳлсе янă та, хунямăшĕ, çав Ăçтиçук-Таçук, куллен ĕслетсе-хистесе кăна тăрать.

Пĕр çулхине, виççĕмĕш курса куçсан, Шангина институтри профком канмалли çурта кайма путевка панăччĕ. Таçта инçете мар, Ильинкăна. Çавăн чухне Микулай канмалли çурт библиотекинчен Дантен «Турă комедине» тата Руставелин «Тигр тирĕпе витĕннĕ витязь» поэмине илсе вуланăччĕ. Поэзие юратать Микулай. Кун пирки çывăх юлташĕсем час-часах тăрăхласа кулатчĕç: «Агроном-поэт тыр тума пĕлет, сăвăсем акать, булкăсем вырать», — тетчĕç.

Руставели поэми ăна паян ахаль мар аса килчĕ-ха, Хадаровсен йытти çыртсанах, вăл хăйĕнчен хăй «кушак тирĕпе витĕннĕ витязь» тесе тăрăхлатчĕ. Халь унăн хăйне тата хытăрах питлесси килчĕ. Чăн та, епле-ха капла? Руставели геройĕ Тариэл, хăйĕн чун савнине Нестан-Дареджана хăтарас тесе, тĕнчере нимрен те хăраса тăмасть. Вăл чи хаяр тискер кайăксемпе çапăçать, çĕнтерет вĕсене, юлашкинчен çӳллĕ тусем хушшинчи чул крепоçе çĕмĕрсе кĕрет, юратнă хĕрне усал тăшман аллинчен çăлать-çăлатех.

Çав крепоçпе танлаштарсан, Хадаровсен юман хӳми мĕн вăл! Вĕсен йытти те пĕр-пĕр арăслан-тигр мар. Апла мĕншĕн хăтараймастăн-ха эсĕ, Микулай тусăм, «тамăкра» асапланакан мĕскĕн чуна? Мĕн нăйкăшса çӳретĕн?.. Е санăн юну пулă юнĕ пек сивĕ-и?..

 

18

Колхоз сачĕ питĕ меллĕ вырăнта, Çавал шывĕн кăнтăралла вашăкланса анакан сулахай çыранĕнче, хĕвеле хирĕç сарăлса ларать.

Мăн Çавалкас ялĕнчен пуçласа Тури Çавалкаса çити пĕтĕм çыран хĕррине талккăшĕпех юр хӳсе кайнă тейĕн.

Тĕлĕннипе çамрăк агроном тăпах чарăнчĕ те пĕр хушă аякран сăнаса-киленсе тăчĕ.

 

Ĕнтĕ садсем чечек çурсан,

Шур юр çунă темĕр-и?

 

Савăнăç!.. Çутçанталăкăн кашни тапхăр валли хăйĕн сăнĕсем пур. Хăйĕн мехелĕ — хăйĕн хĕвелĕ. Çуркунне пĕр тĕрлĕ илем, кĕркунне — тепĕр тĕрлĕ. Ваттисем калашле, çуркунне — чечекĕ, кĕркунне — курланки.

Анчах Микулай кăкăрĕнче çак самантра савăнăçпа пĕрлех темĕнле тунсăх кăмăл та хускалса хăпарчĕ. Ăçта эсĕ, тăван ял? Халь унта та улмуççисем чечекре ĕнтĕ. Чӳрече умĕнче Микулай хăй аллипе лартнă улмуççи çитĕнет. Еплерех хĕл каçрĕ-ши вăл? Шăшисем тапăнмарĕç-ши ăна? Халĕ чечекĕ мĕн тĕслĕрех-ши? Чăлт-шурă е кĕренрех?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн