Том Сойер темтепĕр курса çӳрени
— Ой, Том, ан кăшкăр, питĕ хăрамалла! — тенĕ Бекки.
— Хăрамалли хăрамалла та, çапах та кăшкăрсан лайăхрах, Бекки. Тен, вĕсем пирĕн сасса илтĕç.
Вăл татах кăшкăрса янă.
Çав «тен» тесе калани ахрăм усаллăн ĕхĕлтетсе илнинчен те хăрушăрах пулнă, хăраса хытса каймаллах туйăннă: çавăн пек каланинчен ĕмĕт сӳнсе ларни сисĕннĕ. Ачасем тăп тăрса итленĕ, анчах никам та хирĕç чĕнекен пулман. Том каялла çаврăннă та васкасарах утма пуçланă. Анчах уткалани-тунинче те тата унăн куçĕсенче те темĕнле хăракаланă пек пулни палăрнăран Бекки тепĕр хăрушă япалана пĕлсе тăнă: Том ĕнтĕ çав çара çерçисем пулнă шăтăк патнелле каймалли çула та тупма пултарайман.
— Эй, Том, мĕншĕн эсĕ паллă туса пымарăн?
— Бекки, эпĕ тăрă ухмахах пултăм çав. Тăрă ухмах! Эпир çавăнталла таврăнасси манăн пуçа та кĕмерĕ. Эпĕ çулне тупаймастăп. Ман пуçра пĕтĕмпех арпашса кайрĕç.
— Том, Том, эпир пĕтрĕмĕр. Пĕтрĕмĕр! Эпир нихçан та, нихçан та çак хăрушă вырăнтан тухма пултарас çук!
— Мĕншĕн эпир ыттисенчен уйрăлса кайрăмăр-ши?
Бекки çĕр çине ларнă та çав тери хытă йĕрсе-макăрса янă, Том нимĕн тума аптраса тăнă: вăл халех вилсе каять е ухмаха ерет пулĕ, тенĕ. Вăл Беккипе юнашар ларнă та ăна ыталанă. Бекки хăй питне унăн кăкăрĕ патне пытарса лартнă та, ун çумнелле тĕшĕрĕлсе ларса, хăй мĕнтен хăранине, хăйĕн кая юлнă ӳкĕнĕвĕсене пĕтĕмĕшпех кала-кала кăтартма пуçланă. Унăн хурланса каланă сăмаххисем, инçетелле ян кайса, мăшкăлласа ахăлтатса кулнă пек илтĕннĕ. Том ăна: «Вăйна пуçтар-ха, ĕмĕтне ан çухат», — тасе тархасланă, анчах Бекки: «Эпĕ ун пек пултараймастăп», — тенĕ. Вара Том: «Эпĕ сана çавăн пек инкеке кĕртрĕм», — тесе хăйне хăй вăрçса ӳпкелеме тытăннă, çакă вара пуринчен те ытларах пулăшнă. Бекки каланă: «Эпĕ хама хам алла илме хăтланса пăхатăп, акă тăратăп та, эсĕ ăçталла ертсе каятăн — çавăнталла пыратăп, çавнашкал сăмахсем ан та кала, мĕншĕн тесен эпĕ хам та санран кая мар айăплă», — тенĕ.
Вĕсем вара, мĕн пулать-килет тесе, ним тĕлсĕрех утнă, — вырăнта ларас мар тесе çеç утнă, — унтан ытла вĕсем нимĕн те тума пултарайман вĕт. Часах вĕсен черисенче каллех шанчăк чĕрĕлсе кайнă пек пулнă, — мĕнле те пулин сăлтав пулнăран мар, шанчăкĕ хăй çавăн пек пулнăран чĕрĕлнĕ: çын çамрăк чухне, чăн ĕçе ăнланнине курма хăнăхман чухне, шанчăк çĕнĕрен те çĕнĕрен чĕрĕлсе пырать.
Пăртак тăрсан, Том Бекки аллинчи çуртана илнĕ те ăна сӳнтернĕ. Çавăн пек перекетлесе хăтланнипех ĕнтĕ ăна хытă систернĕ: Бекки нимĕн сăмах каламасăрах çакна ăнланнă та, каллех унăн ĕмĕчĕ сӳнсе ларнă. Вăл Томăн кĕсйинче тата пĕр çурта та виç-тăватă çурта тĕпĕ пуррине аванах пĕлсе тăнă, çапах та Том вĕсене перекетлĕн тыткалама шутланă.
Хуллен-хуллен ывăнни хăйне систерме пуçланă. Ачасем ăна астуса пăхасшăн пулман, мĕншĕн тесен, кашни минутах питĕ хаклă чухне хăйсем çакăнта ларасси çинчен шухăшласанах, вĕсене хăрушшăн туйăнса кайнă: нимĕн пĕлмесĕр кирек те хăш еннелле кайсан та, вĕсем çапах ĕнтĕ малалла кайнă. Тен, вĕсем тулалла, çĕр çинелле тухмалли çĕреллех кайнă пулĕ. Анчах ларни вара вăл хăйсем валли вилĕм кĕтсе ларнине, ăна çывхартса килнине çеç пĕлтернĕ.
Юлашкинчен, Беккин тĕреклех мар урисем утайми пулса çитнĕ. Вăл ларнă. Том унпа юнашар вырнаçса ларнă та, вĕсем вара кил çинчен, тусĕсем çинчен, хăйсен лайăх вырăнĕсем çинчен пуринчен ытла хĕвел çути çинчен калаçма пуçланă. Бекки макăрнă. Том ăна валли мĕн те пулин йăпатмалли шухăшласа кăларма тăрăшнă. Анчах çав лăплантармалли сăмахсене вăл темиçе хутчен те каланăран вĕсем пурте хăйсен вăйĕсене çухатнă, шутсăр мăшкăлласа кулнăн илтĕннĕ вĕсем. Бекки çав тери ĕшенсе çитнĕ, юлашкинчен вăл тĕлĕрме пуçланă та çывăрсах кайнă. Том хĕпĕртенĕ. Вăл унăн хуйхăллă сăн-питне пăхса ларнă. Савăнмалли тĕлĕксем курнипе Бекки сăнĕ-пичĕ хуллен-хулленех яланхи пек канăçлă пулса кайни палăрнă. Беккин тути йăл кулма пуçланă та нумайччен çавăн пек кулса тăнă. Унăн сăнĕ-пичĕ питех канлĕхлĕ пулни Том ăшчиккинче те палăрнă. Вăл лăпланнă пек пулнă, унăн ăш вăркани те ерипенех иртсе кайнă. Унăн шухăшĕсем ĕлĕкхи пурнăçалла таврăннă, тĕлĕрсе ĕлĕкхисене аса илнисем хушшинче явăнса çӳреме пуçланă. Вăл, çав ĕлĕк мĕн пулнисене аса илме тапратса, питех те тарăн шухăша кайнă, çапла вăл Бекки вăранса хуллен кулса янине те асăрхаман. Анчах Бекки çавăнтах кулма чарăннă та йынăшса илне.
— Эпĕ епле çывăрса кайма пултартăм-ши? Нихçан та, нихçан та вăранас марччĕ манăн. Çук, çук, Том, ун пек ан пăх ман çине! Эпĕ урăх ун пек каламастăп.
— Эпĕ эсĕ çывăрнăшăн хĕпĕртетĕп, Бекки: халĕ ĕнтĕ эсĕ канса илтĕн, эпир каллех çул шырама каятпăр.
— Шыраса пăхар, Том, анчах эпĕ тĕлĕкре питех те хитре çĕршыв куртăм. Эпир часах çавăнта лекес пек туйăнать мана.
— Те лекетпĕр, те лекместпĕр-ха. Ну, Бекки, савăнăçлăрах пул. Атя-ха тата шыраса пăхар.
Вĕсем тăнă та алла-аллăн тытса утнă, анчах нимĕн шанчăксăрах утнă. Вĕсем хăйсем çĕр айĕнчи шăтăкра мĕн чухлĕ пулнине чухласа илме тăрăшнă. Вĕсене çакăнта темиçе кун та, темиçе эрне те çӳренĕ пек туйăннă. Анчах ун пек пулас çукки курăнсах тăнă, мĕншĕн тесен вĕсен çуртисем те петмен вĕт-ха.
Çапла нумай вăхăт иртнĕ, мĕн чул иртнине вĕсем хăйсем те пĕлмен. Том çапла каланă: «Питĕ хуллен, хуллен утас пулать, ăçта та пулин шыв тумлани илтĕнмест-ши, çавна итлесе пырас пулать, çăлкуçĕ шыраса тупмалла», — тенĕ.
Часах вĕсем чăнах та шăнкăртатса юхакан шыв шыраса тупнă, Том вара: «Çĕнĕрен ларса канма вăхăт çитрĕ», — тенĕ. Вĕсем иккĕшĕ те шутсăрах ывăнса çитнĕ пулас та, Бекки çапла каланă: «Эпĕ татах каятăп», — тенĕ. Анчах Том, ăна тĕлĕнтерсе: «Эпĕ каймастăп», — тенĕ. Вăл мĕншĕн каясшăн пулманнине Бекки ăнланса илме те пултарайман. Вĕсем ларнă. Том тăм татăкĕ илнĕ те çуртине хăйсене хирĕçле стена çумне çыпăçтарса лартнă. Вĕсене каллех шухăшсем пусса илнĕ, пĕр хушă вĕсем нимĕн те чĕнмесĕр ларнă. Бекки пуçласа сăмах хушнă.
— Том, манăн шутсăр çиес килет, — тенĕ. Том кĕсйинчен темĕш туртса кăларнă.
— Эсĕ астăватăн-и? — тесе ыйтнă вăл.
Бекки кăшт кулса илнĕ.
— Вăл пирĕн туй кукăлĕ, Том.
— Вăл пичке пысăкăш пулнă пулсан, питĕ аванччĕ, мĕншĕн тесен пирĕн урăх нимĕн те çук. Эпĕ çав кукăле пикник вăхăтĕнче пытарса хăвартăм. Кайран ăна, пер-пĕрне тĕлĕкре курас тесе, иксĕмĕрĕн минтер айне хурас, терĕм. Пысăк çынсем хăйсен туй кукăлĕпе яланах çапла туса хăтланаççĕ, анчах ку пирĕн юлашки кукăль пулать...
Бекки хăйĕн сăмахне пĕтĕмпех каласа та пĕтермен. Том кукăле икĕ пая валеçнĕ. Бекки хăй пайне юратсах çисе янă, анчах Томĕ хăйĕн пайне кăшт çеç çырткаласа пăхнă. Çапла хăналансан, çиелтен ĕçмелли те пулнă унта, — сивĕ шыв çителĕклех пулнă. Пăртак тăхтасан, Бекки малалла каяс тенĕ. Том ăна хирĕç нимĕн те чĕнмен, кайрантарахпа вара çапла каланă:
— Бекки, эпĕ мĕн калас тенине эсĕ итлеме пултаратăн-и?
Бекки шуралса кайнă, анчах çапах та итлеме пултаратăп пулмалла, тенĕ.
— Эппин, акă мĕн, Бекки: пирĕн çакăнтах юлмалла, кунта ĕçмелли шыв та пур... Акă пирĕн юлашки çурта татăкĕ.
Бекки хăйĕн куççульне юхма, хăйне хытă макăрма ирĕк панă. Том ăна хăй пĕлнĕ таран йăпатса хăтланнă, анчах вăл тăрăшни ахалех пулнă. Юлашкинчен Бекки:
— Том! — тесе чĕннĕ,
— Мĕн, Бекки?
— Вĕсем пирĕн çинчен астуса илсе шырама тухаççĕ-ши?
— Тухмасăр. Паллах, тухаççĕ.
— Тен, вĕсем пире халĕ те шыраççĕ пулĕ, Том?
— Тен, халĕ те шыраççĕ. Вăл тĕрĕсех ĕнтĕ.
— Эпир çуккине вĕсем ăçтан асăрхаççĕ-ха? Эсĕ мĕнле шухăшлатăн, Том?
— Пăрахут таврăнсан асăрхаççĕ пулĕ, тетĕп.
— Том, ун чухне питĕ тĕттĕм пулать пулĕ. Эпир пыманнине вĕсем кураççĕ-ши вара?
— Пĕлместĕп, ыттисем пурте киле таврăнсан, санăн аннӳ тӳрех ĕнтĕ халăха пăлхатать.
Беккин сăнĕ-питĕнче хăрани палăрса кайнă, ăна куçĕнчен пăхсан, Том хăй темĕн йăнăш каласа янине чухласа илнĕ. Беккин кĕçĕр хăйĕн юлташĕ патĕнче çĕр каçмалла пулнă вĕт-ха, ăна килте кĕтмеççĕ те вĕт. Ачасем калаçма пăрахнă та шухăша кайнă. Сасартăк Бекки каллех хытă макăрса янă, Том тинех çакна ăнланса илнĕ: хăйĕн пуçне пĕр шухăш пырса кĕнĕ пек, Беккин пуçне те çав хурланмалли шухăшах пырса кĕнĕ иккен. Вăл шухăш акă мĕнре пулнă: вырсарникун çурри иртсен тин миссис Тэчер хăйĕн Беккийĕ миссис Гарпер патĕнче çывăрманнине пĕлме пултарать. Ачасем юлашки çурта татакĕ çинчен куçне илмесĕр пăхса ларнă, вăл хуллен, нимĕн хĕрхенӳсер ирĕлсе пĕтсе пынине асăрхаса пăхнă. Юлашкинчен çурта çиппи пĕр çур дюйм тăршшĕ çеç тăрса юлнă; унăн начаркка çути пĕрре çӳлелле хăпарнă, тепре аннă, пĕрре çӳлелле хăпарнă, тепре аннă. Часах питех те хăрамалла сĕм-тĕттĕм пулса тăнă, ниçта та çутă пулман.
Бекки хăй Том ытамĕнче макăрнине астуса илнĕ. Мĕн чухлĕ вăхăт иртнĕ-ши, вĕсенчен нихăшĕ те çавна калама пултарайман. Вĕсем çакна çеç пĕлнĕ; вăхăт питĕ нумай иртсен (хăйсене çапла туйăинă) вĕсем иккĕшĕ те ыйха кайса ним пĕлми пулнине хăйсем çинчен сирсе пăрахнă та хăйсене пырса тивне инкеке каллех туйма пуçланă. Халĕ вырсарникун, тен, тунтикун та пулĕ, тенĕ Том. Вăл Беккие сăмахлаттарма хăтланса пăхнă, анчах хĕрачана ытла та пысăк хуйхă пусса илнĕ; унăн мĕнпур ĕмĕчĕ те йăлтах сӳнсе ларнă. «Эпир çуккине тахçанах астумалла пулнă, халĕ ĕнтĕ, тен, пире шыраççĕ те пулĕ», — тесе каланă Том. — Эпĕ мĕнпур вăйпа кăшкăратăп, — кам та пулин илте те килĕ», — тенĕ. Вăл кăшкăрса янă; анчах тĕттĕмре сасă ян-ян! кайнисем питех те хăрамалла илтĕннĕ, çавăнпа вăл урăх кăшкăрса та пăхман.
Сехетсем иртне, çĕр тĕрмине лекнĕ ачасене каллех выçă аптратма пуçланă. Хăйне тивнĕ çур тӳперен Томăн пĕр татăк выртса юлнă: вĕсем ăна валеçнĕ те çисе янă. Анчах, ăна çисессĕн, вĕсен хырăмĕсем тата хытăрах выçнă пек туйăнса кайнă. Кăшт кăна çини хăйсен хырăмĕнчен тăрăхланă пек çеç пулнă.
Пĕр хушă иртсен, Том çапла каланă:
— Ш-ш-ш... Эсĕ илтрĕн-и? — тенĕ.
Вĕсем иккĕшĕ те сывлама чарăнса итлеме пуçланă. Такам таçта инçетре, инçетре кăшкăрнă пек туйăннă. Том çавăнтах хирĕç кăшкăрнă та, Беккие алăран тытса, коридор тăрăх çав еннелле хыпашласа кайма пуçланă. Унтан вăл каллех чарăнса тăнă: сасă каллех илтĕнсе кайнă, çывăхрах илтеннĕ пек туйăннă.
— Вĕсем кăшкăраççĕ! — тенĕ Том. — Кунталла килеççĕ! Атя, Бекки, ан хăра, халĕ пурте лайăх пырать.
Тыткăна лекнескерсем хĕпĕртесе хаваслансах кайнă. Анчах вĕсем чупма пултарайман, мĕншĕн тесен кашни утăмрах анса каймалли тарăн шăтăксем тĕл пулнă, çавăнпа сыхланса утмалла пулнă. Часах вĕсем пĕр çавăн пек шăтăк патне пырса тăнă та пĕр утăм та малалла кайма пултарайман. Шăтăкĕ виçĕ фут тарăнăш та, çĕр фут тарăнăш та пулма пултарнă, — кирек менле пулсан та, ун урлă каçма май килмен. Том хырăме çине выртнă та хăй мĕн чул пултарнă таран аялалла карăнса пăхнă. Шăтăкăн тĕпĕ палăрман... Пăхса кĕтсе тăрас пулать ĕнтĕ хăйсене илме киличчен. Вĕсем итлесе тăнă, анчах сасăсем хуллентерех те инçетерех илтĕнме пуçланă. Татах темиçе самантран вĕсем йăлтах та илтĕнме пăрахна. Ах, мĕнле шел, мĕнле кичем пулса кайнă. Том хăйĕн сасси урмăшса кайичченех кăшкăртă, анчах ăна никам та хирĕç чĕнекен пулман. Çапах та вăл Беккие шанчăк пама тăрăшнă, анчах, вĕсем пĕр ĕмĕр хушшиех пăшăрханса кетсе тăрсан та, сасăсем урăх илтĕнмен.
Ачасем хыпашласа хăйсен шывĕ патне утса çитнĕ. Питех те кетсе ывăнмалла сехет хыççăн сехет тăсăлса пынă. Вĕсем каллех çывăрса кайнă та, выçăскерсем, пĕтĕмпех хуйхă пусса çитернĕскерсем, вăранса кайнă. Халĕ ĕнтĕ ытларикун пулĕ тесе шутланă Том.
Сасартăк унăн пуçне пĕр шухăш кĕрех кайнă. Çывăхра айккинелле кайма темиçе коридор та пулнă. Ахаль ĕçсĕр аптраса лариччен çавсене йĕрлесе пăхса çӳресси лайăхрах мар-ши? Вăл кĕсйинчен хут çĕленĕн кантрине туртса кăларнă, ăна чул сăрт тĕпекĕнчен кăкарса лартнă та Беккипе пĕрле çула тухса кайнă, утнă майĕпе çăмхине сӳтсе пынă. Анчах пĕр çирĕм утăм яхăн кайсанах каридор пĕтсе ларнă; унăн вĕçĕнче тарăн шăтăкалла сикмелли лаптăк пекки пулнă. Том чĕркуçленсе ларнă та аялалла анса каякан стенана тепчесе пăхма пуçланă, унтан хăйĕн алли çитнĕ таран кĕтес хыçĕнчи стенана хыпашлама тапратнă, унтан пăртак сылтăмалларах карăнса пăхнă та, çав самантра вара пĕр çирĕм ярдра çеç тенĕ пек чул сăрт кĕтесси хыçĕнчен çурта тытнă алă курăнса кайнă. Том хĕпĕртесе кăшкăрса янă, анчах алă хыççăн çыннин кĕлетки те тухса тăнă, вăл Джо индеец пулнă. Том хăраса хытсах кайнă, ни аллине, ни урине те тапратма пултарайман; «испанец» çав минутрах сиккипе яра парса, часах куçран çухалнă, уншăн Том шутсăрах хĕпĕртесе кайнă. Джо ман сасса епле палласа илеймерĕ-ши, судра каласа кăтартнăшăн вăл епле-ха мана çапса пăрахмарĕ-ши тесе, питех тĕлĕннĕ Том. Анчах унăн сасси ян кайса улшăннă пулмалла. Çавăнпа çеç вăл мана паллаймарĕ, тенĕ арçын ача хăйне хăй. Сехри хăпнипе унăн ӳтĕнчи кашни мускулĕ вăйсăрланса кайнă, хăйне хăй вăл çапла каланă: «Каялла, çăлкуç шывĕ патне, таврăнма вăй çитет пулсан, эпĕ вара çавăнтах юлатăп, урăх çĕре ниçта та каймастăп, çав Джо индеецпа каллех тел пулас марччĕ», — тенĕ.
Вăл хăй мĕн курнине Беккирен пытарнă. «Ахаль çес кăшкăртăм», — тенĕ вăл ăна.
Анчах хырăм выççийĕ тата нимăне пĕлмесĕр асап тӳссе ларасси вăл сехре хăпса хăтланнисенчен те усалтарах. Вĕсем çăлкуç патĕнче хуйхăрса ларнă та унтан ыйхăласа кайнă, кайран нумайччен çывăрнă — çакă вара вĕсен шухăшĕсене те улăштарса янă. Питĕ çиес килекен пулнипе вĕсем вăранса кайнă. «Халь ĕнтĕ юнкун е кĕçнерникун, тен, эрнекун е шăматкун та пулĕ, — тесе шутланă Том, — шыракансем те, шыраса тупас çук тесе, пирĕн çине алăпа çеç сулчĕç пулĕ», — тенĕ. Вăл тепĕр коридора тĕпчесе пăхма сĕннĕ. Хăть те мĕн хăрамалли пулсан та, вăл çапах кайса çӳреме хатĕр пулнă, Джо индееца тĕл пулассинчен те хăрама пăрахнă. Анчах Бекки питĕ вăйсăрланса çитнĕ. Вăл ĕнтĕркесе питех салхуллăн ларнă, вырăнтан тапранасшăн та пулман. «Эпĕ хам ăçта ларнă çĕртех ларса юлатăп, вилĕм килессине кĕтетĕп, вăл çитесси инçех мар ĕнтĕ, — тенĕ вăл. — Эсĕ каяс тетĕн пулсан, кантра ил те кай, анчах эпĕ сана манпала сăмахламашкăн час-часах киле-киле кайма йăлăнатăп, санран та сăмах илетĕп: хăрушă минут килсе çитсен, эсĕ ман патра лар, пурте пĕтичченех мана алăран тытса лар», — тенĕ.
Том ăна чуптуса илнĕ, çавăн чухне ăна хăйне такам пыртан пăвса лартнă пекех пулнă. Вăл çĕр айĕнчи шăтăкран тухмалли вырăн шыраса тупма е тата хăйсене шыракансене тĕл пулма ĕмĕтленессине пăрахман пек пулнă. Хăй аллине вăл хут çĕленĕн кантрипе илнĕ те, пĕр коридорĕ тăрăх хыпашласа, тăватă уран упаленсе аялалла анма пуçланă, хăйне хырăм выççнйĕ тата çывхаракан вилĕм çинчен шухăшлани аптăратса çитернĕ.
32-мĕш сыпăк. «Тухăр! Тупăнчĕç!»
Акă ытларикун та çитрĕ. Кăнтăрлахи апат хыççăнхи сехетсем иртнĕ хыççăн кун каç енне сулăнчĕ. Пĕчĕк хула Санкт-Петербург халĕ те траурлă-ха: çухалнă ачасем тупăнман-ха. Вĕсем çăлăнччăр тесе, чиркӳсенче молебен тутараççĕ. Уйрăм кĕлĕсем те пĕлĕт патнелле сахалах мар хăпараççĕ, кĕлтаваканĕсем вăл кĕлĕсене хăйсен пĕтĕм чунне хурса кĕлтăваççĕ, çĕр айăнчи шăтăк ăшĕнчен ĕлĕкхи пек савăнăçлă хыпарсем килмеççĕ. Шыраканĕсем нумайăшĕ шырама пăрахнă та хăйсен яланхи ĕçĕсем патне таврăннă, паллах, ачасем тупăнас çук ĕнтĕ, тесе шутланă вĕсем.
Миссис Тэчер питех чирлĕ, çурри ытла вăл аташсах выртать. Ăна курнă çынсем çапла калаççĕ: «Вăл хăйĕн хĕрачине чĕнсе пуçне çĕклет те пер минут хушши итлесе тăрать, унтан, йывăррăн йынăшса илсе, пуçне минтер çинелле хурать», — теççĕ. Полли мăнаккăшĕ питĕ пысăк хуйха ӳкпĕ, унăн кăвак çӳçĕ йăлтах шуралса кайнă пек пулнă. Ытларикун каçхине пĕтĕм хула ниме ĕмĕтленмесĕр, салхуллăн ыйха путнă.
Шухăшсем
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Your website, chuvash...