Электронлă вулавăш

Урам урлă çурта вăрра кĕме авăрланса тăракан çынна Макçăм мучи кĕçналăк кăшт уçăлнă-уçăлманах асăрхарĕ. Курчĕ те шалтах аптраса ӳкрĕ — кăнн! хытса кайнăнах пулчĕ. Мĕн тумалла кун пек чух: кăшкăрмалла-и? Кăшкăрсан та мĕн усси, камах илтĕ лупас хыçĕнчи çĕрулми лаптăкĕнче çум çумлакан карчăкĕсĕр пуçне? Çуллахи вăхăтра ял пуш-пушах: арçынсем, пурри-çукки, йăлт шапаша тухса кайнă, хĕрарăмсенчен чылайăшĕ — вăй питтисем — кӳршĕ ялта çĕвĕ цехĕ пеккинче тăрмашаççĕ, Куçра Çумккин ачине пуйтараççĕ. Урамĕ те ку, Макçăм мучи пурăнаканни, тăкăрлăк хĕрринчи юхăннă виçĕ çурта çĕрне бульдозерпах тĕктерсе тасатнă хыççăн тĕп ялтан темле уйрăларах тухса ларнă пек пулса тăчĕ.

Макçăм мучи алăка питĕ асăрханса тайрĕ те хушăкран сăнама пуçларĕ. Вăрри çамрăк çын мар иккен, кăна Макçăм мучи тӳрех асăрхасах та илмен кĕтмен çĕртен пулнăран. Самаях çулланнăскер-мĕн. Пĕшкĕне-пĕшкĕне хапха айне пăхрĕ вăл, картишне тĕсеме хăтланчĕ ĕнтĕ, унтан çĕкленчĕ те пӳрт умнелле утрĕ, чӳречесенчен пăхасшăн кармашрĕ. Пĕринчен, тепринчен...

Макçăм мучин малтан темле минресе илни те, шикленнĕреххи те тахăш самантра хăвăрттăнах иртсе кайнă пек пулчĕ, вара вăл веранда çумне карчăкĕ икĕ сурăхне кĕтĕве хăвалама çӳрекен туйине илчĕ, алăка асăрханарах уçса урама тухрĕ, çапла асăрханарахах урам урлă каçрĕ, унтан васкаварлăн йăпшăнса пырса патакĕпе вăрра хул калакĕнчен тăрăнтарчĕ.

— Стоять! Кунтĕ кăх! Ан хускал!

Макçăм мучи патакĕпе ытла хытах тăрăнтармарĕ, çул урлă каçнă майăнах палăртнăччĕ вăл, çурăм шăммине амантсан тем курасси пур, кун пирки малтанах шухăшласа илнĕччĕ, çапах та самаях ыраттармалла пулса тухрĕ пулмалла: вăрă айлатсах илчĕ, унтан вăрăммăн сывласа ячĕ.

— Кунтĕ кăх! — тепĕр хут хушрĕ Макçăм мучи.

— Ку мĕн тени пулать тата? — çаврăнма тăчĕ ют çын.

— Ан хускал! — Кăшкăрса пăрахрĕ Макçăм мучи. — Вăрра тытрăм тени пулать. Мĕн, вăрçă çинчен киносем курман-им?

— «Хонде хох» пуль? — лĕхлетесшĕнччĕ лешĕ, анчах Макçăм мучи патакне кăштах ыраттарарах пусрĕ те, кĕтмен хăна тӳрех шăпланчĕ.

— Эс аллуна çĕкле, ытлашши ăсланса ан тăр! Мĕн шăршласа çӳрен кунта?

— Ил-ха патакна. Çурăма ыраттарать.

— Патак мар вăл — пăшал. Ак пĕрре кĕрĕслеттерсен...

— Пăшал мар вăл сан — патак çеç, йывăç татки, — лĕхлетме хăюлăх çитерчĕ хальхинче лешĕ.

— Эс ăçтан пĕлен пăшал маррине?

— Сан сăнна та пĕлеп. Сухална пĕр виç кун хырман. Урам урлă асăрханса каçнине те куртăм. Паçăрах асăрханă сана.

— Эс, мĕн, Штирлиц-им, йăлт пĕлетĕн? — Тĕлĕннине систересшĕн марччĕ Макçăм мучи — сасси «сутрĕ». Ют çын пĕр шиксĕрех çаврăнчĕ, аллипе патака сирчĕ.

— Вăн, кантăк çине пăх, веç курăнать унта.

Макçăм мучи кантăксен енне куç ывăтрĕ те чăнласах хăйсене те, вăрăпа иккĕшне, хăйĕн çуртне те курчĕ чӳречере:

— А-а... точнă Штирлиц. Ну, юрать, пĕрре – вуннă.

— Мĕн «пĕрре – вуннă»?

— Эсĕ выляса ятăн. — Хальхинче Макçăм мучи кăмăллăн лăх-лăх турĕ.

— Санăн мĕншĕн вуннă вара?

— Мĕншĕн тесен эп вăрра тытрăм.

— Эп ăçтан вăрă пулам, хамăн киле килтĕм пулсан?

— Мĕнле киле?

— Хам киле. Ак кунта.

— Ну?.. — Тĕлĕнмеллипех тĕлĕнчĕ Макçăм мучи. — Хам киле килтĕм тетĕн-ха эппин?

— Хам киле, — татăклăн тавăрчĕ лешĕ.

Макçăм мучи çав тери тимлĕн тĕсесе хăна тавра утса çаврăнчĕ. Пĕр вăхăт тимлесе пăхса тăчĕ.

— Олигарх тени эппин эсĕ пулатăн-ха?

— Мĕншĕн тӳрех «олигарх»?

— Чипер, йĕркеллĕ, шăкăл-шăкăл пурăннă çурта ирĕксĕрлесе суттарса туянакан çын ахаль çеç пулма пултараймасть ĕнтĕ. Ун пек тума пысăк влаç е хулăн укçа кирлĕ. — Макçăм мучи ют çынна тĕсесе илчĕ. Ури тупанĕнчен пуçласа пуç тӳпи таранччен тенĕ пек. Яту тумланнă. Кун пек костюм ахаль ял çынни ĕмĕрне те тăхăнса курас çук. «Ха, хаклăскер пуль-ха пуставĕ? Миçе качака укçине тăраканскер-ши? — тĕшмĕртме хăтланчĕ. — Пуянскер. Лайăх вырăнта ĕçленĕ эппин. Ырлăх пурнăçпа пурăнаканскер. Пăх-ха, хырăмĕ те пур. Яка курăнать. Мăйĕ ут туллине кура мар, çинçерех. Вĕçĕм галстук çыхса çӳренĕ пулмалла. Пĕрехмай пăвăнса тăнипе ӳт хушма паман мăйне. Çинçе».

— Кăмăлпах татăлнăччĕ-çке хуçисемпе, — терĕ хайхи.

— Ненай, ненай... Хулине пит кăмăлпах тухса кайни курăнмарĕ пек вĕсен.Ялтах, çак çуртрах пурăнас шухăшлăччĕ. Пĕлмесĕр сăмах хуçмастăп. Кăштах илтнĕ.

Макçăм мучи хĕвеле хирĕç пек куçне хĕсерех, кăшт йĕкĕлтевлĕн куларах пăхрĕ ун çине — «Ну, мĕн? Шăп тĕл лектертĕм-и? Хирĕç тавăрмалли çук? Тоттă!»

— Ну ĕнтĕ... — çăтрĕ сăмахне хăна, — малтанласа килĕшесшĕнех мар пек пулчĕç те, кайран уни-куни сăмах пулманччĕ-çке. Пĕр-пĕрне лайăхах ăнлантăмăр тенĕччĕ.

Макçăм мучи сасартăках ялт хыпса илчĕ:

— Хĕстернĕ хыççăн мĕнле килĕшмесĕр тăрăн? Паллах ĕнтĕ! Килĕшен! Пăта та авсан, авсан хуçăлать. Сире, олигархсене, хирĕç тăрса пăх-хă! — каллех сассине хăпартрĕ. — Ку çуртра мар, урăх çĕрте тупатăн хăвна валли канлĕх. Ăна кăштах ăнланатпăр-ха. Телевизор пăхкалатпăр вĕт. Пĕтĕм пурнăç хуçи пек туяс килет те-ха сирĕн хăвăра. Укçа пур — влаç пулать тетĕр пуль? Эп сана тӳрех асăрхаттарса хуратăп, мана хĕстерес-тăвас пулсан, эп пăхса тăмастăп олигарх иккенне, тӳрех шаплаттаратăп. Ман пăшал пур. Икĕ кĕпçелли!

— Эсир питĕ йăнăшатăр. — «Интеллигентик», — палăртрĕ хăйне валлй Макçăм мучи. — Нимле хăратни те, ирĕксĕрлени те пулман. Эпĕ таса çын. Эпĕ вĕсене виçĕ пӳлĕмлĕ хваттер панă. Хула варринче. Элитлă вырăнта. Унти хваттерсен хакĕсем виçĕ-тăватă нульлĕ кăна мар.

— Виçĕ пӳлĕмлĕ? — Картах туртăнчĕ Макçăм мучи. — У-у!.. Унашкалах пулсан ма ман пата килмен вара эсĕ? Ытлах ӳкĕтлеме те кирлех пулмастчĕ, турткалашсах тăрас çукчĕ. Виçĕ пӳлĕмлиех тетĕн-ха та... Ватлăхра хăть хула канлĕхне туйса курма юратчĕ. Манăн çурчĕ те çĕнĕрех. Пăх, — ярт тăсрĕ аллине çурчĕ енне. — Аслăрах та.

Лешĕ куçне пăрмарĕ те.

— Мана ку çурчĕ кирлĕччĕ.

— Мĕн, кăштах тĕлĕнтермĕшсемпе-им? — Макçăм мучин тути çинче каллех йĕкĕлтев кулă палăрчĕ.

— Çурчĕ-и? — Хăйне чĕпĕтсе илнине асăрхамарĕ те пулас ку.

— Çуртне ăна мĕнлине хам та лайăх пĕлетĕп-ха. Куç умĕнчех кивелнĕ, куç умĕнчех çĕнелчĕ. Хăвăн пирки калап. Эппин... — Пĕр авăклăха шăпланса тăчĕ. — Эппин, сана ятламалла пулса тухать иккен-ха.

— Ятлама? Мана? Мĕншĕн? — Пĕчĕк ачалла таса куçпа тинкернĕ хăна.

— Ха! Ыйтать тата! — Каллех ялтлатса илчĕ Макçăм мучи. — Ятламасăр? Курмастним, урам мĕнле пулса кайрĕ? Курăк шăтаймасть вĕт.

— Эпĕ мĕншĕн айăплă пулса тухатăп вара курăк шăтманшăн? Аксан шăтать ĕнтĕ вăл, акмасан шăтмасть, паллах,

— Хальччен акмасăрах çитĕннĕ. Хăй тĕллĕнех. Çуртна юсанă чух машинăсем йăлт таптаса пĕтерчĕç вĕт. Харăс тăватă «КамАЗ» киле-киле ларатчĕ те, çăрăлчĕç кăна кунта. Унччен сип-симĕсехчĕ. Экологи лайăх пулса. — Куçне каллех хĕсерех кăнн тăрăнчĕ Макçăм мучи. — Эсĕ, мужик, пăхатăп та, çи-пуçу хăвăн ăслă çынăнни пек, анчах туххăм шăхăрсах илейместĕн курăнать. Е ятарласа ăнланмана перетĕн-и пĕрер çĕр грамлăх укçуна хĕрхенсе?

Хăна сасартăках лăш кайнă пек пулса тута хĕррипе кулса илчĕ.

— А-а, укçа пирки-и эс? Мухмăр чĕртме? Мĕншĕн парас мар. Кӳршĕсем пулатпăр вĕт малашне. Лайăх кӳршĕ аякри тăванран хаклăрах теççĕ. Пирĕн те килĕштерсе пурăнмалла. Паратăп, паратăп, паллах. — Пиншакĕн шалти кĕсйинчен портмоне туртса кăларчĕ. Уçрĕ. — Мĕн чухлĕ кирлĕ?

— Пуян-им? — Макçăм мучи укçа енчĕкне тинкеререх тĕсесе илчĕ. Пит хулăнах пек туйăнмарĕ.

— Ну ĕнтĕ... Мухмăр чĕртме памалăх çитет. Анчах асăрхаттаратăп, пĕрех-май ыйтатăр пулсан тек памастăп. — Ку сăмахсене хăна самаях çирĕппĕн, татăклăн калама тăрăшрĕ. Портмонерен 50 тенкĕлĕх хут укçа туртса кăларчĕ, Макçăм мучи енне тăсрĕ. — Тытăр. Çитет пулĕ тетĕп мухмăр чĕртме?

— Сан аллă тенкӳне илсе кĕлмĕç ятне илтес-и манăн? — Сивлеккĕн каласа хучĕ Макçăм мучи.

Лешĕ аптранăн хытрĕ, аллине çаплипех кăнтарса тăчĕ.

— С...с...сахал-им?

— Аллă тенкĕ вĕçне тухам мар-ха, — мăн кăмăллăн тавăрчĕ Макçăм мучи.

Хăна тепĕр 50 тенкĕлĕххине туртса кăларчĕ.

— Мейĕр эппин тепĕр аллăшне. Хăвăр каламастăр та мĕн чухлĕ кирлине, эпĕ ăçтан чухлаям? — Сăнĕ пăчăр-пăчăр хĕрлĕ пăнчăсемпе витĕнчĕ.

Макçăм мучи укçана тытмарĕ.

— Эпĕ санран укçа ыйтрăм-и?

— Мухмăр чĕртмелĕх темерĕр-и вара?

Макçăм мучи каллех хыпса илчĕ:

— Эпĕ мухмăр пирки асăнтăм-и? Çук. Пуçра та пулман. Пулма та пултараймасть, çăвара эрех качки хыпманни те пĕр эрне ытла. Кинĕн çуралнă кунне уявланăранпах. Мухмăр пирки те асăнмарăм, укçа та ыйтмарăм. Мĕншĕн тесен вăл хут таткисем хамăн та пур. Мухмăр чĕртмелĕх çеç кана та мар тупма пултаратăп, лайăххăн хăналанмалăхах та.

Ним тума аптранă, çухалса кайнă хăна хул пуççине кăна сиктерчĕ.

— Эппин ним те ăнланмарăм.

— Мĕн ăнланмалла марри пур кунта? — Хăна тавра çĕнтерӳллĕн утса çаврăнчĕ Макçăм мучи. — Туянан та пĕр кĕленче, кайса ларатпăр ав çав йăмра айне, вăт, вара пулчĕ те урама пăсса пĕтернĕшĕн çылăхусене каçарттарасси те, кӳршĕленесси те. Кунта, ялта, пурнăç укçалла мар пулса пырать — чунтан, кăмăлтан калаçса, тăванла хутшăнса. Укçа вăл ӳкернĕ хут татки кăна, кашни самана хăй тĕрлĕ ӳкерет: Керенски патшара чух пĕр тĕрлĕ пулнă, коммунистсен вăхăтĕнче — хăйсен, пĕр тĕрлĕ кăна та мар, хальхи патша вырăнне урăххи килет те, вăл хăйĕнле тăвать. Укçа улшăнать вăл, чун улшăнмасть. Кăмăл. Тăванлăх. Мĕнле пулнă, çаплах юлать вĕсен хакĕ.

— Манăн лавкканалла чупса килес-тĕр апла? — Макçăм мучи каллех мĕн те пулин туртса кăларасран асăрханса шăппăнраххăн сăмах хушрĕ хăна. — Пĕрле чиксе тухма ăс çитерсех каяйман. Ялта лавкка пур-и?

— Чупмах пултараятăн пулсан чупсах килен-тĕр çав ĕнтĕ. Хамăн та пур та-ха, ялта ăна запас тытмасăр май çук: пурнас пулать вĕт, ĕç тăвас пулать. Атя, юрĕ ĕнтĕ, чуптарас мар сана, ахаль те аяк çул çинчен, пĕррелĕхе хамăннех илсе тухма пултаратăп. Тепринче саплаштаран пуль? Атя, эпĕ сĕтел хатĕрлем, çырткаламалли, эсĕ унччен килне кĕрсе кур. Хăвăн çуртуах пулсассăн. Улталамастăн пуль ĕнтĕ ват пуçупа? Хальччен килнĕ пек астумастăп сана. Курман. Пăхкала унта, чиперех туса хăварнă-и шапашникĕсем? Вĕсем вĕт тепĕр чух алхапăл ĕçлеç, хулăм укçине кăшт çӳхерех парсан кутăнлашма пăхаççĕ. Пĕлеп, куркаланă. Ун пекки те пулкалать. Тулĕк ытлах тытăнса ан тăр. Эп те часах, — терĕ те килĕ енне лăкăштатрĕ.

— Вĕсене кӳрентермен-ха. Калаçса татăлнинчен хăпартарах та панă.

Макçăм мучи чарăнса тăчĕ.

— Ытларах та панă тетĕн? Ну? Апла... апла... эппин... все-такки, пуçласа уçас кĕленчине çапах та хăвăн ятранах тухмалла тумаллаччĕ пулĕ пирĕн? Атту йĕркене пăснă пек пулать. Пăсар мар. Пĕрремĕшĕ хăвăнтанах тухтăр. Ĕлĕкрен çапла пынă йĕрки, пиртен те çаплах юлтăр. Лавккине кайса килмеллех-тĕр вара санăн. Аякра мар вăл сан телее, çав тăкăрлăкпа пăрăнсанах. Хăвăнни хăвăнтанах пултăр çапах та. Атя, эп кăштах сĕтел валли хатĕрлем. Эсĕ лавккана чупах.

Макçăм мучи малалла утса кайрĕ те кил картине кĕрсе çухалчĕ. Çĕнĕ çын Макçăм мучи аллипе сулса кăтартнă еннелле — лавккана — танккарĕ.

 

Макçăм мучин килĕ умĕнчи йăмра айĕ хăйне евĕр ларса канмалли ятарлă вырăн пек: вăрăм тенкелĕ те пур, пысăках мар тăпăл-тăпăл сĕтел пекки те. Йăмра çине тахçанхи алă çумалли савăта çакса янă. Вăл кил хуçи хăй ăсласа ăсталанă çĕнĕ технологи тени. Унпа çакăнтах чей вĕретсе ĕçме пулать. Савăт ăшне тент вырнаçтарнă, çавă вĕреме кĕртет те шывне. Иртен-каянăн йăмра сулхăнне ларса канас, çавăнтах чей ĕçес кăмăлĕ пулсан, тархасшăн, нимле чару çук. Малтанласа Макçăм мучи сахăр та кăларса хуратчĕ. Пылака чакаксемпе ула кураксем туйса илнĕ те йăкăрта пуçланă. Вĕсене те хирĕç марччĕ-ха мучи, лешсем тенкеле, сĕтеле варала пуçларĕç те каяшĕпе, вара сахăрне унтах хăварма пăрахрĕ.

Картишĕнче Макçăм мучин янрашкалани илтĕнчĕ.

— Карчăк! Карчăк теп! Тăварланă хăяр юлнăччĕ-и пирĕн çак? Кăштах çырткаламалли хатĕрле-ха. Чĕр çăмартине пĕр тăваттă хур.

— Тин кăна çисе тухмарăн-и вара эс? — илтĕнчĕ карчăкĕн мăкăртатăвĕ.

— Хамшăн вĕтеленетĕп-им-ха эпĕ? Кӳршĕ йăтăнса аннă пирĕн. Çĕнни! Пуласси! Хирĕççи! Çавăнпа çывăхрах паллашас тетĕп вĕт-ха. Типĕ çăварла камăн калаçас килтĕр? Çын, кăштах ĕçсен, чунне ытларах уçать вăл, ытларах калаçать, çавна та ăнланмастăн. Сана, мĕн, тăватă çăмарта шалккă-и? Пĕлес, мĕнлерех çын вăл? Мĕн кăмăлпа куçса килнĕ пирĕн яла? Ĕмĕр пĕрле пурнас пулать вĕт кӳршĕлле! Пурнасси нумаях юлман пулĕ те хăйĕн, çавах.

Кăштахран хăй те курăнчĕ. Ывăс йăтнă. Ун çинче — çырткаламалли: ункăн-ункăн каснă йӳçĕтнĕ хăяр, темиçе çăмарта, çăкăр чĕлли, симĕс сухан... Макçăм мучи çапла сĕтел хатĕрлесе айланнă вăхăтра çĕнĕ çын та лавккаран çитрĕ. Кăштах бананпа мандарин та туяннă иккен вăл. Сĕтел варрине эрех кĕленчи кăларса лартрĕ. Макçăм мучи ăна çавăркаласа тĕсеме пикенчĕ.

— У-у!..Коньяк тениех-çке ку! Шуррине хăварман та-им пире валли ялти ĕçкĕçсем? Халь тинтерех çеç пачĕç çав пенсине, пĕтиччен карланкисене тăрантарса юлас терĕç пуль. Хаклăскер пуль-ха ку, укçуна шел те пулмарĕ-и вара?

— Кăна ĕçместĕр-и-мĕн? — ыйтрĕ хăна.

— Ма ĕçместĕп? Эпĕ тиркеместĕп. Маншăн пĕрех, пуçа кăна шанлаттартăр. Туяннă пулсан каялла кайса парас çук ĕнтĕ, атя, тултар пĕрер черкке. Коньяк тăк коньяк пултăр. Тен, ку çывăхарах туслаштарать? Эрех тени те вĕт вăл тĕрлĕрен пулать: пĕри çывăхлатать, тепри вăрçăнтарать, тепри ăса минретсе çапăçтарсах ярать. Ку мĕнлескер тата — тутанса пăхар.

Хăна кĕленче пăккине уçрĕ. «Ха, аккурат уçать. Эппин ĕçкелесе курнă кун пеккине. Вăт буржуин, пурăнаç вĕсем. Коньяксем ĕçсе. Пирĕн кунта, вăн, ĕç укçи параймасть колхозĕ», — вĕчĕрхенсе илчĕ Макçăм мучи. Конь-якне хăй те ĕçкелесе курнă та, анчах ку тахçан авал пулнă, çамрăк чух, пысăк тĕнчене тухкаланă чух.

Çĕнĕ çын черккесене тултарчĕ. Çĕклерĕç. Леш хайхи ĕçме тесе те тăнăччĕ — Макçăм мучи чарчĕ:

— Сăмах каламасăр ĕçни аван мар вăл. Ыт ахальтен ĕçсе ларнă пек пулать. Эпир çапах та сăлтавсăр мар ларатпăр кунта, çавăнпа пĕрер ăслă шухăш кала. Капла пăхсан, эсĕ питĕ упрусăвăннăй курăнатăн. Эпир тĕм айĕнче мар, сĕтел хушшинче ларатпăр. Сĕтел хушшинче çынла лармалла тетчĕ атте эпир ашкăнкалама пуçласан. Эппин, тостне кала.

— Тĕрĕс асăрхаттартăр, — сассине тасатса ӳсĕрсе илчĕ хăна. Пĕр самант пек шухăша кайса тăчĕ те сăмахне пуçларĕ:

— Иртнĕ ĕмĕр варринерех пуçланнă технологи прогресĕ этемлĕхе питĕ пысăк ырлăхсем туса панипе пĕрлех уйрăм çыншăн хăйĕн тепĕр енлĕхĕпе çаврăнса тухрĕ темелле. Вăл çынна çав питĕ хăвăрттăн аталанса пыракан процеса кĕртсе ярса чăн пурнăç процесĕнчен кăларса пăрахса пырать. Тепĕр индивидуума асăрхасси, унпа хутшăнусем йĕркелесси пĕтсе пырать. Этем çак аслă тĕнчере хăйĕн проблемисемпе пĕччен тăрса юлас хăрушлăх ӳсет. Каярахпа этемлĕхшĕн начар пĕтĕмлетӳсемпе çаврăнса тухма пултарать ку. Çавăнпа пирĕн хамăра хамăр упраса хăварас тесен пĕр-пĕрне хисеплеме, хаклама, тепĕр индивидуума та Турă панă чун пекех курса йышăнма вĕренмелле. Тав сире!

Макçăм мучи анраса кайнăн итлесе ларчĕ лешĕ сăмах каланине. Пĕр вăхăт ним калама аптраса тăчĕ. Вара тин темле сасартăках хăюсăррăн сăмах хушрĕ:

— Эсĕ, пăхатăп та, чăнласах та питĕ упрасăвăннăй курăнать. Ăслă калаçма пултаратăн. Пысăка вĕреннĕ çын-им? Ăнланма ăнлансах пĕтереймерĕм, паллах, анчах питĕ ăслă шухăшсем пулчĕç няк. Питĕ çавăрса каларăн. Тепĕр черкке тултарсан тепре кала-ха çакнах. Кун пек калаçусене кашни кун илтейместĕн чĕррĕн. Тевелизорпа кăна илтме пулать. Кунашкал кампа сăмахлаян кунта? Ахаль лĕпĕртетӳ кăна. Атя, эсĕ каланă ăсшăн пултăр. «Чи малтан сăмах пулнă», — тенĕ вĕт библире. Мĕнле шухăш тăватăн, пурнăçу çапла пулать. Тĕрĕс-и? Тĕрĕс. Санăн сăмахусемшĕн.

Шаклаттарса ĕçрĕç. Иккĕшĕ те — тĕппипех.

— Ха, кăмăллăнах анса кайрĕ пек тата, — рехетлĕн чĕтренсе илчĕ Макçăм мучи. — Аван. Аван. Тепĕр пенсирен илсе хурас-ха кăна пĕрер кĕленче. Кунчи пенсипе ачасем выльăх-чĕрлĕх валли комбикорм туянас терĕç. Атя, туянччăр. Аш-какайсăр пурнăç çук ялта. Укçа урăх мĕнле тăваян кунта? Çапла, выльăх-чĕрлĕхпе анчах. Аш-какай кирлĕ пулсан тӳрех хама кала, эсĕ укçаллă çын пек туйăнатăн-ха. Аттуш кунта, ялта, ытларах кивçен тенĕ пекрех. Кивçен панă япалана кайран тавăрма хĕнрех вăл. — Коньяк кĕленчине çавăркаласа пăхрĕ. — Тепринче илетĕпех. Чим-ха, карчăка тутантарса кăтартам-ха. Эсĕ хирĕç мар пуль? Ун валли кăштах кăна ярап эпĕ. Черкке тĕпне тенĕ пек.

Черккене çурри пек тултарчĕ.

— Ма хăйне чĕнместĕн кунта? Тухса лартăр, пĕрех хăçан та пулсан паллашмалла кӳршĕсемпе, — сĕнчĕ хăна. Чĕнмесĕр тăнă пулсан лайăхрах пулатчĕ-тĕр, халь кăвайта типĕ çапă пăрахни вырăннех пулчĕ:

— Ман карчăк çакăнта тухса лартăр-и? Урам варрине-и? Ют арçынсемпе-и лартăр? Çук, ун пек иртĕнтерме юрамасть. Хĕрарăм тăр кăнтăрла ĕçсе ларни йĕркеллĕ япала-и вара вăл? Унашкал юрамасть. Хăнара мар вĕт. Атя, хăнара пĕрер черкке сыптăр, савăнмалăх тенешкел. Хĕрарăм ĕçсен пурнăç арканать вăл. Эпĕ ку йĕрке тĕлĕшпе хытă çын. Тытатăп. — Сасартăках шăпланчĕ, пач урăх саслăн урăх калаçу пуçларĕ. — Эсĕ сыпма тăхта, эпĕ йăпăртлăха кăна. Тутанса куртăр ĕнтĕ ку коньяк тенине. Кайран пенсие катса коньяк илес тенĕ чух ман ăна ӳкĕте кĕртмелле вĕт кăшт укçа патăр тесен. Пĕлтĕр хăть мĕнлине туянасшăн пулнине. Карчăк вăл ман — Кредитпромсвязьсбербанк вĕт. Эй, сана мĕн ăнлантармалли ĕнтĕ, хăвăн та карчăку çавах-тăр. «Хĕрарăмсем вĕсем пурте пĕр манер. Пĕç хушши кăна вĕсен расна: хăшĕн — малта, хăшĕн — хыçалта», — тетчĕ Гришка Иванĕ, ман куршĕ. Эс пĕлместĕн-ха ăна.

— Мĕншĕн пĕлместĕп? Пĕлеп. Аялти кассем.

— О, эс чăнах Штирлиц! Йăлт пуçтарнă пуль-ха пирĕн ял çинчен досье. Кайран каласа паран. Халь йăпăрт кăна вĕçтерсе килем-ха эп киле.

Макçăм мучи черккине йăтса хыпаланса кайрĕ те кил картинче çухалчĕ. Пĕр авăк карчăкне чĕнни илтĕнсе тăчĕ, карчăкĕн кăмăлсăр мăкăртатăвĕ — «Мĕн янрашса çӳрен?», кăштахран ăмăртарах сăнпа каялла лăкăштатса çитрĕ. Алне сулчĕ.

— Э-эй, вĕсемпе... Мĕн, чухлаççĕ тетним эрех техĕмне? Хăнкăла шăрши кĕрет тет. Темле тутă пуррине хам та асăрхарăм-ха. — Шăршласа пăхрĕ. — Капла шăрши лайăхах пек.

— Коньяка ăна специсемпе хатĕрлеççĕ.

— Специсемпе? Хам та çаплах шутлап çав. Çавăнпа коньяк ĕнтĕ вăл. Спецсем пулнăран.

— Ĕлĕк чух юман пичкере е тепĕр çĕрте бук йывăçĕнчен тунинче пилĕкшер çул тытнă. Йывăç шăрши кĕтĕр тесе. Е йывăçне ярса лартнă. Эрехĕ ăшне.

— Юман йывăçне? Карчăка калас-ха эппин, сăмакуна çапла юман турпасне ярса пăхтăр. Эппин, ĕçме юрать ку эрехе? Кайран аптраса ӳкместпĕр? Тултарар?

— Уçрăмăр та, сыпасах пулать ăнтĕ. Сĕтел илемĕшĕн тесе туянман вĕт.

— Вăт, кăна хамăрла каларăн. Ялтилле! — Аллисене шарт çапрĕ Макçăм мучи. — Атя, чăнккипех тултар! Сывлăхлă пулар! Пĕрле пулар! Пĕр шухăшпа пурнар!

Черккесене тултарчĕç, шаккарĕç, ĕçрĕç.

— Кăмăллă çынпа ĕçме те кăмăллă çав. Атту хăш-пĕрисемпе хăвăрт кăна хоп! хоп! та «здравствуй и прощай». Ĕçнин те тĕллевĕ пулмалла вĕт. Ӳсĕрĕлме-и, шăкăл-шăкăл сăмахласа ларма-и, пĕрле шухăш туса пурнăç кăткăсне ăнланса илме-и, хуйха пусарма-и — кашни япалан тĕллевĕ пултăр. Çак сĕтеле эпĕ ыт ахальтен çакăнта урам варрине кăларса лартнă тетне? Çук! Ун шухăшĕ пур. Тĕллевĕ. Иртен-каян чарăнтăр, çакăнта ларса сăмахлатăр тенĕ. Чей ĕçес кăмăлĕ пулсан — хăналантăр. Ак çак кнупкине пусан та, тепĕр виçĕ-тăватă минутран вĕреме те кĕрет шывĕ. Мĕнле пек? Лайăхах ăсланă вĕт? Хамăн шухăш. Атту ал çумаллийĕ ку вырткаласа çӳретчĕ чăланта.

— Ну-кă, ну-кă... — Хăна кармашса «чейнике» тĕпчеме пуçларĕ. — Мĕн проводипе çыхăнтарнă-ха кăна тетĕп. А-а, кунта тент лартнă кккен. Чипер рацсĕнĕвех пуль ку сирĕн. Кунпа укçа та тума пулмасть-ши? Патент илмелле те.

Хальччен питех илтсе кайман сăмаха Макçăм мучи ăнланмарĕ курăнать.

— Çак шухăшне хут çине ăнлантарса çырса, ӳкерчĕк туса ярса парсан укçа та тума пулмасть-ши тетĕп. Интереслĕ сĕнӳ, хăйне евĕрлĕ решени, — пĕтĕмлетрĕ хăна.

Макçăм мучи тӳрех шарламарĕ. Кăшт тăхтанă хыççăн çеç:

— Вăт мĕншĕн юратмастăп эпĕ сире, хула çыннисене? Эсир пĕтĕм япалана укçалла шутлатăр. Укçапа виçетĕр, хаклатăр. «Кун чухлĕ укçа тума пулать», «ун чухлĕ хак тăрать»... — пĕтĕмпех укçа, укçа, укçа... Пурăна киле çын ячĕсене те вĕт эсир укçапа улăштарма пуçлатăр. Ку нимле Ваççа та мар — çĕр тенкĕ, çав Мирун аллă тенкĕ çеç, ку пилĕк пус та о-о-о! ку — пин тенкĕ! Çав çын хăвăра мĕн чухлĕ кирлине кура, çав çынпа усă курса мĕн чул укçа тума пулнине кура. Маншăн çакăнта, çак йăмра айне, çын ларса сăмахлани хаклăрах. Ларса калаçнă чух сăмах шухăшлă пулать вăл: пурнăçа шĕкĕлчен, хуйхă-нушана тепринпе пайласа чунна çăмăллататăн. Вара санăн урăх йĕрпе кĕрсе кайнă пурнăçу çĕнелнĕрех çаврăнса кайма пултарать. Пурнăç улшăнать! Тĕрĕс сăмахласан тĕрĕс пурнăç пулать. Эсир пĕрех май укçа шутласшăн. Пурнăçа укçа туса хунă эсир, укçа улшăнать те пурнăç та улшăнать сирĕн.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн