Электронлă вулавăш

— Кала чăннипе, мĕн пустуй сăмахласа ларатăн, арçури куртăм тесе, — терĕ.

— Пустуй пулсан, пустуй пултăр. Эпĕ арçурине эсĕ курнă тесе каламастăп вĕт, хам курнă та хам калатăп, — терĕ Тяпук.

Кăшт калаçкаласа ларсан, Тяпук сăхманне пĕркенсе, тухса кайрĕ.

Кавĕрле каллех хаçат вулама тытăнчĕ. Ашшĕ чӳречерен пăхса илчĕ.

— Э-э-э, çуталса килет! Иртет ĕнтĕ çумăр, — терĕ вăл кăмăллăн.

Чăн та, кăшт тăрсан, çумăр чарăнчĕ. Хĕвеланăçĕ енчен хура пĕлĕтсем сирĕле пуçларĕç. Пĕлĕт хĕрри çуттăн курăнчĕ, уяртать. Ав, хĕвел те, пĕлĕт таткисене сирсе, Кавĕрлесен картишĕнчи чӳречинчен пăхать.

Çанталăк уяртни Кавĕрле ашшĕн ĕçлес килнине хăпартрĕ. Хăвăртрах района кайса килес те ыран ирех капан тума тытăнас тесе, сапласа пĕтернĕ аттисене тăхăнса, колхоз правленийĕ еннелле тухса утрĕ. Кавĕрле амăшĕ каçхи апат пĕçерме тытăнчĕ. Кавĕрле урама тухрĕ. Унта, çерем çинче, çумăр хыççăн ачасем пухăннă та лапталла выляççĕ.

 

III

Хĕвел анса лариччен чылай малтан Кавĕрле, каçхи апат çисе, хурала кайрĕ. Амăшĕ, алкум вĕçне тухса: «Ан хăра, ывăлăм, астусарах çӳре», — тесе юлчĕ.

Колхоз вышкийĕ тĕреклĕ, аван. Тăррине хăма витнĕ те, хĕвелтен те çумăртан та хӳтлĕх пур. Пĕр урлă кашта çине чан çакнă. Чанпа юнашар фонарь çакăнса тăрать.

Кавĕрле, вышка çине хăпарса, йĕри-тавра пăхкаласа тăма юратать. Вышка çинчен питĕ инçе курăнать. Ав, Атăл хĕрри халĕ кăваккăн, уççăн курăнать. Анаталла каякан пăрахут шап-шурă, ача тетти пек туйăнать. Хĕвеланăçĕ хĕп-хĕрлĕ. Хĕвел вакă пĕлĕтсем хыçне анса ларать, вĕсене вут хыпнă пек хĕрлĕ çутăпа хĕретет.

Çанталăк тӳлек. Таçтарах курак сасси илтĕнет. Вышка çинчен пĕтĕм колхоз хирĕ, çаранĕ, пахчисем, ферми, колхозăн йышлă капанĕсем те ывăç тупанĕ çинчи пек курăнаççĕ. Ферма хĕррипе юханшыв, авăнкаласа, хĕвеланăç çуттинче хĕрелсе, юхса выртать.

Çаран çинче, шыв хĕрринче, хур-кăвакал ушкăнĕсем курăнаççĕ. Пĕр хурне тем пулнă, хытă какăлтатса çухă рать. Хур сасси, уççăн янăраса, аякка илтĕнет. Çур тырри пуссинче колхозăн сурачĕсем пит çăра курăнаççĕ. Ав, тулă сурачĕсем... миçе вĕсем? Куитан суса тухма çук, анчах Кавĕрле пĕлет: пусăра пурĕ сакăрçĕр аллă икĕ сурат.

Ав, Кĕтеснер çырми те кунтах. Тулă пусси лăп Кĕтеснер çырмине перĕнет. Тискер Кĕтеснер çырми, — пысăк, темиçе юплĕ, хĕрлĕ çыранлă. Çыранĕ унăн юнлă аш пек, такам çĕр кăкрине пысăк, улăпла çĕçĕпе касса суранлантарнă пек туйăнать. Çырма варрипе кукăрланса çул каять, пĕчĕк çул аран-аран палăрать. Ку çулпа чул кăларма çӳрекелеççĕ. Çав çула пăхса, Кавĕрле ашшĕ сăмахне: «Кĕтеснер çырми тăрăх кĕлтесене турттарса кайма пултараççĕ» — тенине аса илчĕ. Тяпук пичче арçури çинчен темĕн те пĕр каласа кăтартнине те аса илчĕ Кавĕрле.

Хĕвел хуллен анса ларчĕ. Хĕрлĕ хĕмлĕ хĕвеланăç майĕпен шупкалчĕ, сӳнчĕ. Тавралăх сисĕнкĕсĕр тĕттĕмленет. Сапаланчăк, унта-кунта таткаланса юлнă çумăр пĕлĕт татăкĕсем мал еннелле шăваççĕ, хăйсен ушкăнне хăваласа çитесшĕн васкаса чупнă пек туйăнаççĕ. Хура пĕлĕт таткисем хушшинчен янкăр кăвак пĕлĕт уçăлса юлать те, çутă çăлтăрсем курăнма тытăнаççĕ.

Кавĕрле вышка çинчен унталла-кунталла пăхкаларĕ, вышка çинче фонарь çунать, анчах çутти аякка ӳкеймест, пĕр ункă çутă анчах курăнать. Халĕ пушшех тĕттĕм курăнать. Кичем пĕччен юлсан. Хунар çутинче çĕрлехи лĕпĕшсем вĕçкелесе çӳреççĕ. Ниçта ним сасă-чĕве илтĕнмест.

Кавĕрле вышка çинче кăшт ларчĕ те йĕри-тавра пăхкаласа илчĕ. Вара, юман чукмарне хулпуççи çине хурса, хуллен вышка çинчен анчĕ. Кăшт итлесе тăчĕ те утрĕ. Никам та çук. Пĕр-пĕччен. Ялта хурал чанĕ вуннă çапрĕ. Пусăра шăпăрт.

Çав вăхăтра Кĕтеснер çырминчен пĕр çын хура мĕлкен тухрĕ те хуллен куккук пек авăтса илчĕ. Ана хирĕç часах тепĕр сасă çавнашкалах илтĕнчĕ. Пусă енчен çырмаран тухнă çын патне тепĕр çын пычĕ.

— Килтĕр-и эсир? Миçен? — терĕ пусăран пыни.

— Ултă лавпа килтĕмĕр, — терĕ çырмаран тухнă мĕлке.

— Çур çĕрччен икшер хутлама ĕлкĕрес пулать. Хурала килмелли ачана Кĕтеснер çырми таврашĕнче арçури пур тесе каласа хăратрăм. Ачи вара хăлхисене тăратсах итлесе ларчĕ. Паян ĕç тухать. Эсир тийĕр, эпĕ вышка патнерех кайса сыхлам. Ача киле пуçласанах эпĕ, арçури пек пулса, хăрататăп ăна. Нумай кирлĕ мар ача-пăчана: килне каймасан та, вышка çинче ларса ирттерĕ. Ашшĕ килте çук, района тухса кайрĕ пулас.

— Ну, илсе килĕр лавсене, тийĕр. Эсир ĕçлĕр, эпĕ ташлам, — терĕ те пусăран килнĕ çын, шăппăн кулса илчĕ.

Çапла калаçса татăлса, икĕ çын уйăрăлчĕç. Пĕри кайрĕ çырма тĕпĕпе, тепри, сыхланса, суратсем хыçĕпе вышка еннелле сулăнчĕ.

Çав вăхăтра Кавĕрле вышка патĕнчен Кĕтеснер çырми патнелле пĕр-пĕччен утать. Çанталăк паçăрхинчен ытларах уяртнă, сивĕрех пек. Пĕлĕт çинче çăлтăрсем халĕ йышлăрах, шултăрарах курăнаççĕ, халĕ суратсем те лайăххăнах курăнаççĕ.

Сасартăк, тулă сурачĕсем хыçĕпе темĕн мĕкĕлтетсе, Кавĕрлене хирĕç пыни курăнчĕ.

— Мĕн-ши ку? — тесе, Кавĕрле шартах сикрĕ.

Çав самантрах хăйне хăй: «Йытă пулĕ вăл, — тесе йăпатрĕ. — Павăл пиччесен пысăк, лапсака çăмлă хура йытă пур, çавă пулĕ», — тесе шутларĕ. Кавĕрле ăна шăхăрса чĕнчĕ. Ним сас-чĕвĕ те пулмарĕ. Хура мĕлке таçта суратсем хыçнелле пулчĕ. Кавĕрле чарăнса пăхса тăчĕ. Аллинчи йывăр чукмарĕпе пеме хатĕрленсе чукмарне икĕ аллипе хытă тытрĕ.

— Ши-и-ши! Ши-и-ук! — шăхăрни инçе те мар илтĕнчĕ.

— Кам вăл? — терĕ Кавĕрле хыттăн, çĕрлехи шăплăхра сассине янратса. Унччен те пулмарĕ, пысăк хура мĕлке, сурат хыçĕнчен Кавĕрле патне сиксе тухса, мĕкĕлтетсе пыма пуçларĕ... Урисемпе тапăрт-тапăрт тутарса, сиккелесе илет. Пуçĕ çинче мăйрака пекки лăс-лăс тăвать. Кавĕрле патнелле сиксе пырать. Кавĕрле хăранипе пĕтĕм вăйран мĕлкене чукмарпа яра пачĕ.

— Ай-ай-ай! — тесе хаяррăн йынăшса ячĕ çын сасси. Çавăнтах мĕлке кайса ӳкрĕ. Кавĕрле, вĕриленсе кайса, шăла çыртса мĕлкене тата темиçе хут чукмарпа çапса илчĕ. Хашкать, чăрсăрланса кайнă...

— Ай, урана хуçрăн! Ай, ан хĕне, тархасшăн, эпĕ ахаль вĕт, — терĕ Тяпук хăй сассипех.

— Мĕншĕн килтĕн эсĕ кунта? — терĕ Кавĕрле, çилленсе, хыттăн, сывлăш çавăрса яраймасăр хашкаса.

— Ахаль, эпĕ сана хăратса пăхас терĕм. Ай-ай-ай, зсĕ ман урана амантрăн! Ой, утма çук, — терĕ йынăшса Тяпук. Ури çине тăма хăтланчĕ, тăраймарĕ, йăванса ӳкрĕ.

— Ой, пĕтрĕм, пĕтрĕм! Ахалех чăрсăрланса кӳсекпе петĕн эсĕ мана. Ой, ыратать! — йынăшать Тяпук.

Çав вăхăтра Кĕтеснер çырми енчен тепĕр мĕлке килнине курчĕ Кавĕрле. Сăнаса лăпчăнса пăхрĕ те вăл çул-сăр çĕртенех лавсем пуссалла кĕнине курах кайрĕ. «Кĕлте вăрлама килеççĕ», — тавçăрса илчĕ вăл. Тяпука ним шарламасăр суратсем хыçĕпе йăпшăнса, Кавĕрле лавсем çывăхнелле пырать. Пăхать: лавсем чарăнчĕç. Ултă лав, Çыннисене паллама çук. Çынсем хăвăрт тулă сурачĕсене тиеме тытăнчĕç. Кавĕрле те васкаса вышка патнелле чупрĕ. Чупса çитрĕ те, вышка çине хăпарса, чан çапса ячĕ.

Тан! тан! тан! вĕçĕмсĕр, пушар чанĕ пек вышка çинчен чан сасси илтĕнет. Ялтан та сасăсем илтĕнчĕç, йытăсем вĕрме пуçларĕç.

Кăшт тăрсан, колхозран виçĕ юланутлă çын тата милиционер чуптарса çитрĕç.

— Вăрăсем-и?

— Ăçта? — тесе кăшкăрашса ыйтаççĕ.

— Вăрăсем... Ултă лав, Кĕтеснер енче! — терĕ Кавĕрле вышка çинчен çĕрелле пăхса.

Юланутсем Кĕтеснер çырми еннелле çил пек вĕçтерчĕç.

Часах ялтан çуран çынсем те чупса киле пуçларĕç. Çынсем пухăннăçемĕн пухăнаççĕ. Пурте Кĕтеснер çырми еннелле чупаççĕ. Çăри-çари! Шăй-шай! Такам пăшал персе ячĕ. Кăшт тăрсан, çынсем кăшкăрашни аякра илтĕнчĕ.

— Кунта! Кунта! — илтĕнчĕ ферма хуралçин сасси.

— Тытăр! Тытăр! Пӳлсе илĕр! — тет такам, хытă кăшкăрса. Такам такама хаяррăн кăшкăрса пăрахрĕ. Çăри-çари! турĕç. Вара сасăсем тата аяккарах кайрĕç, хуллентерех илтĕнме пуçларĕç, каярах илтĕнми те пулчĕç.

Çур çĕр иртсен, вăрăсене тытса таврăнчĕç. Икĕ çынна çеç тытма ĕлкĕрнĕ, ыттисем тарнă. Вышка патне колхозниксем нумай пухăннă. Тяпука та унта илсе пырса вырттарнă.

— Ну, Тяпук, паллатăн-и юлташусене? — терĕ милиционер.

— Çук, палламастăп, — терĕ Тяпук, тарăхса.

— Пире Тяпук вĕт... Икĕ хутчен пычĕ пирĕн яла, кĕлте тиеме йыхăрчĕ, — терĕ тытса килнĕ çынсенчен пĕри. Хăйĕн сăхманĕ хулпуççи çинче çурăлнă, шурă кĕпи курăнать, куçĕ-пуçĕ саланса кайнă; хăравçăллăн пăхкалать. Хунар çутинче пичĕ кĕл пек шурă туйăнать. Унăн çамки урлă юнлă йĕр выртать, çара пуçăн, калаçнă чух сасси чĕтрет. Тяпука тата икĕ ют çынна милиционерпа колхозниксем ял Советне илсе кайрĕç.

Тепĕр икĕ кунтан пионерсем хăйсен отрядĕнче тухакан стена хаçатĕнче «Мухтав Кавĕрлене!» ятлă статья кăларнă. Статьяра кĕлте вăррисене тытни çинчен, вĕсене суда пани пирки тĕплĕн çутатса кăтартнă. Кавĕрлене вăрăсене курса тыттарнăшăн ырланă. Статья çак сăмахсемпе пĕтнĕ: «...хăй ĕçне тĕплĕ, вĕçне çитичченех тĕрĕс тунăшăн, колхоз пурлăхне çаратакансене курса тыттарнăшăн тав туса, колхоз правленийĕ маттур Кавĕрлене велосипед илсе пама йышăнчĕ».

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн