Электронлă вулавăш

Унтри пӳрте чупса кĕрет, радиоприемник йăтса тухать, унăн сассине хытăрах ярать. Пурте чăтăмсăррăн кĕтеççĕ.

Диктор... Пирĕн передача малалла пырать. Акă тепĕр юрă саламĕ. Çыру ав-торĕ... Каçарăр, унăн кăмăлне тивĕçтерсе ăна асăнмăпăр. «Кĕтмен парне — хаклăрах, — тесе çырать вăл. — Манăн хаклă çыннăм тавçăрса илессе шанатăп. Мĕншĕн тесен ăна ман пек хисеплекен, юратакан урăх çук. Вăл маншăн чи хакли, чи пултарулли. Маншăн çеç-и? Ăна кам кăна пĕлмест-ши? Кам кăна киленсе савăнмасть пулĕ унăн ăсталăхĕпе? Мĕншĕн тесен вăл — паллăран та паллă ӳнерçĕ, Дмитрий Дмитриевич Солнцев, Хĕвел Мĕтри. Юбилей ячĕпе саламлатăп ăна. Çутă кунсем, лăпкă каçсем, ăшă туйăмсем сунатăп. Ĕлĕкхиллех юратса ăна вăл кăмăллакан юрăпа саламлама ыйтатăп. Унăнне тата пĕтĕм юлташ-пĕлĕшĕн кăмăлне çĕклетĕр Ираида Вдовина репертуарĕнчи юрă. Мана аса илтерсе янăратăр çав нихăçан кивелмен кĕве...»

«Калуш тăхăнмасан...» юрă янăрать. Юрă янăранăçемĕн Мĕтри ыттисенчен пăрăнарах тăрать. Шухăша каять, питне хупласа такама аса илесшĕн.

Мĕтри. Арăм та илтрĕ-ши? Пĕтрĕ пурнăç. Мĕн каласа тӳрре тухас?

Хăнасем Мĕтрие йĕкĕлтеме тытăнаççĕ.

Янраш Кули. Ну, Мĕтри, тек пытараймăн. Кала-ха, кам сана çакăн пек юратать? Тĕпĕ-йĕрĕпех пĕлет-çке. Ахальтен каламаççĕ çав кивĕ савни çĕннинчен хаклăрах тесе...Юратнă юрру та пур-çке сан, эпир вара нимĕн те пĕлместпĕр. Тинех тăрă шыв çине кăларăпăр.

Мĕтри. Ан лĕпĕртет-ха эс, аса илем-ха, кама хамăн вăрттăнлăха уçса пама пултарнă эп. Çын умĕнче нихăçан юрласа çӳремен-çке...

Вăрăм Ахванеç. Мĕтри, ма пит килĕштеретĕн вара эс вăл юрра? Тахçанах пурте маннăскере. Виçĕ çулта радиопа пĕрре янăрать-ши?

Мĕтри. Эс те пулсан чуна ан ыраттар-ха. Аннен юратнă юрриччĕ вăл, хăнара, хăна пухсан ялан ăна шăрантаратчĕ. Çавăнтанпах чуна кĕрсе юлчĕ пуль çав. Тĕрĕссипе каласан, эп чăвашла урăх пĕр юрă та пĕлместĕп. Ӳсĕрпе юрлакаланă-ши ăна? Хăш хĕрарăм умĕнче лĕпĕртетнĕ-ши?

Тимкка. Мĕн, япăх юрă-им? Хальхи йăкăл-якăлсен тринкки-тринкки кĕвви мар ĕнтĕ.

Унтри. Эх, Мĕтри-Дĕмитри, чĕлхӳ вăрăмрах çав сан. Такам умĕнче темĕн лĕпĕртетме хăнăхнă эс. Хĕрарăм пуçне çавăрас тесен тем те пĕр пакăлтататăн та...Ну лекет ĕнтĕ арăмунтан. Кĕç-вĕç персе çитет ак. Пĕтрĕ вара сан улаху, арçын туйĕ тутарать Веруку! Пĕр-пĕр Маруçу килсе тухĕ тата а... Во пулать!

Мĕтри. Ну, Унтри, чăн-чăн разведчик-çке эс. Тĕрĕс асăрхаттаратăн. Çитăр мучи, Турă пул, тухса тăр-ха хапха умнерех. Пĕр Маруçа та çывăха ан яр.

Çитăр мучи. Маруç та Муруç тетĕр. Кам вара вăл?

Пурте кулаççĕ.

Тимкка. Мĕтри кăларса янă вăп сăма-ха. Ют хĕрарăмсене пурне те Маруç тет вăл.

Çитăр мучи. Апла пулсан... Ну конспиратăр. Эп нихăçан тавçăрас çук. Юрĕ эппин, сыхлам-ха сирĕн Маруçсене (патакне пăшал пек тытса хапхаран тухать).

Мĕтри. Арăма та ирттерсе ан яр!

Çитăр мучи. Эп ăна палламастăп-иç.

Мĕтри. Апла пулсан пушшĕ лайăх. Лайăх сыхла. Ахаль тумăп.

Çитăр. Есть! (Урама тухать. Хапхи умĕнче васкамасăр каллĕ-маллĕ уткалать.)

Янраш Кули. Эй, юбиляр, мĕн шăплантăн эс? Радио саламĕшĕн черккесене çĕклемелле мар-и? Пăх-ха, мĕнле юратаççĕ сана. Хăв ав тахçанах маннă, ĕлĕкхи савнисем вара хăвна паян кун та асран ямаççĕ. Маттур çав эс, маттур!

Платон Павлович. Туссем черккесе-не ӳпĕнтериччен парнене уçса пăхмалла мар-ши?

Темиçен пĕрхарăс. Тĕрĕс, уçас, уçас!

Тимкка. Юратнă хĕрарăмĕ юратнă парнех ярса панă пулĕ-ха?

Мĕтри (курупкăна пырса илет, çавăркалать, силлесе пăхать). Чимĕр-ха, халех уçас мар-ха. Малтан аса илем-ха кам саламланине. Тăрук парнене каялла тавăрса пама тивĕ. (Курупкăна мунча умне кайса хурать.)

Вăрăм Ахванеç. Ак тата, тупнă пуç ватмалли. Ылтăн чăмаккиех ярса парас çук-ха почта урлă. Юрăхлă парне мартăк — кăлар та пер.

Иван Иванович. Парне вăл нихăçан та юрăхсăр пулмасть. Парне вăл парнех! Кăмăла каймасан та систермелле мар, савăнса-хĕпĕртесе йышăнмалла.

Вăрăм Ахванеç. Туятăп-ха, хăвăр темле чаплă парне хатĕрленĕ пулас. Çумран ямастăр. Атьăр сире сăмах парар. Хисеп тăвар-и, туссем, Иван Ивановича?

Темиçен пĕр харăс. Килĕшес, килĕшес!

Тимкка. Пирĕн хушăра чи асли пулса ăс парăр-ха эппин, Иван Иванович, юбиляра.

Иван Иванович. Юрĕ эппин, тавах пурне те ман сăмаха итлеме кăмăл тунăшăн, тавах! Пуринчен ытла Дмитрий Дмитриевича хисеп туса хăнана чĕннĕшĕн тав. Чылайранпа пĕлетĕп ăна, çамрăкранпах. Эп унпа паллашнă чухне вăтăртаччĕ, вăл манран пилĕк çул кĕçĕнрехчĕ. Халь те чиперскер те, ун чухне пушшех япшарччĕ. Пирĕн Завода ĕç паттăрĕсене ӳкерме пырсан паллашрăмăр унпа. Ун чухнех хĕрарăмсен сăнĕсене ытларах ăнтаратчĕ, çак тарана çитсе те арçынсене ӳкерме кăмăлласах кайманни куç кĕрет. Нимех те тăваймăн: чăн-чăн илеме хĕрарăмра курма хăнăхнă вăл. Çавăнпах юратать вĕсене. Паян вĕсем çитменни питĕ туйăнать. Мĕн сунасшăн эпĕ сана, Дмитрий? Ан васка ватăлма, юратуран та ан пăрăн. Чăтса ирттер те юбилей кунне, ĕлĕкхиллех савăнса, юратса пурăн!

Парне вара ман эсĕ тахçантанпах кĕтекенни. Çак дачăна тума пуçланăранпах парнеле те парнеле теттĕн. Мана шансах хăв çак таранччен туянаймарăн пулас. Каçар, тахçан шантарнă сăмаха тин пурнăçлама май тупăнчĕ. Йышăнсам, тусăм! Усă курса савăн! Вĕсен ăшши-хӳттипе эпĕ кирек хăш самантра та санпа юнашаррине туйса тăр! (Пысăк курупка тыттарать.)

Пурте пĕр-пĕринпе черккисене шаккаççĕ.

Янраш Кули. Мĕтри, кăтарт-ха парнӳне. Çăвар ăна тӳрех.

Пурте Мĕтри патнелле талпăнаççĕ. Мĕтри курупкăран тарăн калуш хыççăн тарăн калуш кăларма тытăнать. 12 — 13 мăшăр. Платон Павлович лайăхмарланса пăрăнать, Егор Егорович ун патнерех куçать.

Тимкка. Парне тĕк парне! Мĕтри куршинчен калуш ыйтса пурăнатчĕ. Малашне эпир ун патне кивçене чупăпăр.

Йăкăнат. Майра çаклатасси пулмарĕ паян — калушлă пулатпăрах! Кунта кашнине çитет.

Унтри (чупса лырать). Мана та калушсăр ан хăвар. Пулăшма килмессерен килтен атă йăтса йăлăхрăм.

Мĕтри. Юрĕ, юрĕ. Сана та пулĕ, шăллăм, ан пăшăрхан.

Вăрăм Ахванеç. Иван Иванович, хисеплĕ çыннăм, пĕр ыйту парам-и сире сăмах май? Тахçанах канăçсăрлантарать вăл мана, анчах ку таранччен çак калуша кăларакан завод пуçлăхĕсемпе тĕл пулма ниепле те тӳр килмерĕ. Тинех кăмăла тивĕçтеретĕп ĕнтĕ.

Иван Иванович. Тархасшăн, ыйтăр.

Ахванеç. Сирĕн завод миçе çулта?

Иван Иванович. Пирĕн паянхи юбилярпа пĕр çулта. Тепĕр икĕ уйăхран 50 тултарать.

Ахванеç. Во мĕнле! Аллă çулта. Эсир çак калуша 50 çул кăларатăр-и?

Иван Иванович. Тĕрĕс, аллă çул. Унсăр пуçне резина атă кăларатпăр, ача-пăча валли — мечĕксем...

Ахванеç. Хăшĕ ытларах сутăнать?

Иван Иванович. Калуш, паллах. Вăл пирĕншĕн — стратеги таварĕ. Пĕтĕм тĕнчипе саланать.

Ахванеç. Чăнах-и?

Иван Иванович. Чăн самахăн суйи çук.

Ахванеç. Ăнланмалла. Калуш — стратеги таварĕ, анчах эсир ун сăн-сăпатне пĕртте улăштарасшăн мар. Атăсене ав мĕнле тĕслĕ кăна сăрламастăр, мечĕксене те темĕн тĕрлĕ илемлететĕр. Калуш вара мĕнле пулнă çавăн пекех — хура тĕслĕ кăна. Темле вăрттăнлăх мар-и ку?

Иван Иванович. Тем каламалла. Ахаль те туянаççĕ те, шутламан кун пир-ки. Тарăн калуш кăларакан конкурентсем çершывра çук та... Атă кăларакан вара самаях, ютран та турттараççĕ, ирĕксĕрех тавар лайăхрах кайтăр тесе пуçа ватмалла...

Ахванеç. Тĕрĕс мар шутлатăр эсир, Иван Иванович. Эстетика тĕлĕшĕнчен хакламалла тавара. Ĕçе илĕр-ха эсир мана завода. Эп сире пĕтĕм тĕнчене тĕлĕнтермелли калушсем кăларма пулăшăп. Китай ширпотребĕн çулне момент пӳлсе хурăпăр. Пĕтĕм Европăна, Америкăна калуш айне тăвăпăр.

Йăкăнат. Ахванеç, тĕрĕс мар пуплен эс. Калуш вăл калушах, тĕпĕ шăтăк пулсан та. Ман урăх сĕнӳ пур. Рацпредложени! Заводăн профильне улăштармалла.

Ахванеç. Мĕн тума?

Йăкăнат. Мĕнтума-и? Çиччас калап. Пурте тимлĕ итлĕр.

Сирĕнтен хăшĕ те пулсан юлашки вăхăтра издели номер 2 туянса курнă-и? Шарламастăр. Во! Мĕншĕн тесен...

Янраш Кули. Мĕн вара вăл — издели №2?

Йăкăнат. Пăх-ха ăна, пĕлмест апăрша. Мĕтри аван пĕлет ăна. Вăл чылай усă курнă унпа. Мĕтри, сан саппас пурччĕ, юлман-и, кăтарт-ха çак поэта.

Мĕтри. Çук çав, пĕтрĕ.

Йăкăнат. Хамах ăнлантарам, эппин. Издели № 2 — ĕлĕк пирĕн çĕршывра арçынпа хĕрарăм валли сыхланма кăларнă шанчăклă пӳрнеске йышши япала пулнă. Чи лайăххи шутланнă. Халĕ ăна тупаймастăн. Кирек хăш аптекăна кĕр — Китайпа Индире е таçти шăтăкра кăларнисем çеç. Çавăнпа, Иван Иванович, сире çĕнĕ производствăна алла илме сĕнесшăн эп. Мĕнле пек, э? Çĕнĕ стратеги таварĕ пулать. Во!

Вăрăм Ахванеç. Йăкăнат, сыхланасси-упранасси — медицина ыйтăвĕ. Пирĕн завод калушпа чапа тухнă, малашне те çапла пултăр. Калуш вăл калушах, кивелсен те... Атьăр-ха çак стратеги таварĕшĕн ĕçсе парар.

Хăнасем сăра-эрех тултараççĕ. Ĕçеççĕ. Çав самантран Ахванеç Иван Ивановичран уйрăлмасть, аллинчен калуш ямасть, тĕп инженера сĕнӳ хыççăн сĕнӳ парать.

Мĕтрин кĕсье телефонĕ шăнкăравлама тытăнать. Мĕтри ăна тытса калаçма пуçлать.

Телефон сасси. Митюк, Митенька! Салам. Çуралнă кун ячĕпе, савнă таркăнăм. Саламлатăп сана! Саламлатăп та ятлатăп!

Мĕтри. Мĕншĕн ятлатăн?

Телефон сасси. Мĕншĕн тарса çӳретĕн? Юбилею пирки те систермерĕн, таркăн!

Мĕтри. Ăçтан пĕлтĕн вара юбилей пирки? Кам систерчĕ?

Телефон сасси. Радиопа илтрĕм тин çеç. Урăххи тупса ятăн эппин, халĕ те юнашар пулĕ-ха. Хăвăн юратнă юрруна та пĕлме ĕлкĕрнĕ вăл. Юнашар выртнă чухне юрласа патăн пулĕ çав, пурçăн тутăрпа витсе ятăн ĕнтĕ, калуш тăхăнтартăн пуль-ха... Эп, ухмаххи, ĕненсе парахнă сана, эс вара пурин пуçне те пĕрешкелех çавăратăн... Тĕрĕс-и? (Мĕтри шарламасть.) Ну... Мĕн чĕнместĕн?

Мĕтри. Пĕччен мар-ха эп...

Телефон сасси. Кампа? Хăшĕнпе?

Мĕтри. Туссемпе. Арçынсемпе çеç.

Телефон сасси. Арçынсемпе çеç-и? Арăмна тыттарнă пек тыттарасшăн-и? Мана улталаймастăн... Шалиш! Дачăра пулĕ-ха...

Мĕтри. Çук, урăх çĕрте.

Телефон сасси. Пырса тĕрĕслеп ак... (кулать).Ха-ха, çук ĕнтĕ, чĕнмесĕр хăнана çӳреместĕп эп. Шута ил. Эс шăнкăравласса кĕтсе пурăнăп, юбиляр! Юрĕ, тĕл пуличчен эппин. Тепĕр хут саламлатăп. Сан валли ман парне яланах хатĕр. Ху пĕлетĕн мĕнлереххине. Шăнкăравла çеç...

Телефон сасси татăлать. Мĕтри пуçне хыçса юлать.

Йăкăнат. Кам пулчĕ вара ку?

Мĕтри. Палласа илеймерĕм-ха...

Янраш Кули. Çапла çав вăл шута мансан.

Мĕтри (хапха умне тухса пăхать. Çитăр мучие хытах асăрхаттарса калать.) Эс кунтах-и? Маттур, маттур. Никама та çывăха ан яр! Лешсене, аркăллисене.

Тимкка. Пирĕн, тем, уяв çыпçăнсах пымасть-ха. Туй пуçĕ кирлех пуль. Влаçа хамăн аллах илмелле мар-ши? Кĕленче çавăрнипе кăна ĕç тухас çук: çăмăлттай ачапча мар вĕт эпир. Платон Павловичах илер. Хисеплĕрен те хисеплĕ çын пĕтĕм çыравçă ăна куçран пăхать. Литература пуласлăхĕ ун аллинче. Мĕтриете юбилейĕ ячĕпе кĕнеке кăларса парас темĕ-и? (Сĕтел пуçнерех иртет. Платон Павлович черккине эрех ярать.) Сире сăмах парасшăн эп, Платон Павлович.

Платон Павлович. Тавах, Тимофей Тимофеевич, ырă сăмахусемшĕн. Шӳтлеместĕн пулсан. Паллах, ырă сăмахсене паян чи малтан юбиляр тивĕçлĕ: хисеплĕрен те хисеплĕ çын — Дмитрий Дмитриевич. Искусствăна ăнланаканшăн вăл Турăпа пĕр, ăсталăхĕпе тĕлĕнтернĕçемĕн тĕлĕнтерсе пырать. Хĕрарăм чунне, илемне ун пек ăнланакан пур-ши урăх? Мĕншĕн тесен вăл вĕсене питтĕплĕ, питĕ çывăх пĕлет. Темле психологран та, чаплă гинекологран та ирттерет. Кĕнеке кăларса пама шантараймастăп, паллах, ку манран мар, хăйĕнчен ытларах килет тĕпленсе лараймасть-çке вăл пысăк ĕç тумалла чух. Юбилей ячĕпе палăртса хунă куравне те йĕркелесе ĕлкĕреймерĕ ав: вăхăтне, вăйне, хăй калашле, Маруçĕсем пит нумай вăрлаççĕ. Тен, паянтан чăннипех лăпланĕ-и? Вара тепĕр юбилей тĕлне чаплă альбом кăларăпăр. Хальлĕхе эп ăна валли урăх парне хатĕрлерĕм. Питĕ пысăк пĕлтерĕшлĕ парне. Истори тĕлĕшĕнчен хакласан, тен, ун пек калани тĕрĕс мар, анчах çирĕммĕш ĕмĕр вĕçенче вăл пирĕн кĕнеке издательствине упраса хăварма май пачĕ. Астăватăр-и бартер тапхăрĕ алхасса кайнăччĕ: эс — мана, эп -сана, укçа мар -тавар. Капитализма çапла кĕмерĕмĕр-и ара? Вăт, шăпах ун чухне укçатенкĕсĕр юлтăмăр. Заводсемпе фабрикăсем тăрăх заказ пухса чупаттăмăр. Телее, пĕр пысăк завод çинчен кĕнеке кăларма калаçса килĕшрĕмĕр. Хакла ларчĕ вăл кĕнеке, анчах завод укçан татăлаймарĕ, таварне йышăнма килĕшрĕмĕр. Таварне ак Егор Егоровичсен пасарĕнче сутса укçа турăмăр. Сывлăш çавăрса ятăмăр çапла. Завочĕ хайхискер — Иван Ивановичсен, таварĕ — вĕсен калушĕ. Сутаймасăр шăп икĕ мăшăр юлнăччĕ. Вĕсене эп, Мĕтри, сана парнелетĕп! Типтерлĕ тăхăнса çӳре, упра. Тен, пурăна киле пĕр-пĕр музей экспоначĕ пулма тивĕçлĕ пулĕç вĕсем (хутаççинчен кăларса тарăн калушсене Мĕтрие тăсса парать).

Иван Иванович. Хушша кĕрсех калам-ха. Калуш кăларни йывăрлăхра хамăр завода та упраса хăварчĕ. Ĕненетĕр-и, ĕненместĕр-и, кредит илнĕччĕ банкра. Проценчĕ темĕн пысăкăшчĕ. Укçа çитменнипе кредитăн пĕр пайне таварпа тавăртăмăр. Тавах банк пуçлăхĕсене, килĕшрĕç-килĕшрĕçех, хăтарчĕç пире. Паллах, паян кун та банк ĕçченĕсене тĕл пулмассерен питхĕрелет: вĕсен кашнин темиçешер мăшăр калуш туянма тивнĕ тет-и, ара?

Егор Егорович. Чимĕр-ха, чимĕр! Платон Павлович пирĕн колхоз пасарне асăнчĕ пулсан, ман та юлас мар-ха сăмах хушмасăр. Чылай япалана пĕлмест-ха вăл, Платон Павлович! Ăна пулăшастесе вĕсен сутуçисенчен эпир нихăçан вырăн укçи илмен. Унсăр пуçне вĕсенчен пасарти кашни техничкăна икшер мăшăр калуш туянса патăмăр, саппас хатĕрлесе хутăмăр — тинех пĕтсе пыратчĕ те, акă юлашки мăшăра, Мĕтри, сана валли упрарăм. Хăв питтарăн калушшăн çунаттăн та, ку таранччен чиксе килме май пулмарĕ. Пĕлмен ыттисем те пĕрешкел парне хатĕрлессе, ан ятла. Калуш пахчара пурĕ пĕр чи кирлĕ япала. Малашне çумăр çунă чухне те, тем пек лачакара та аптрамăн. Телей сунатăп сана, çирĕп сывлăх, куçу малашне те хальхи пекех çивĕч пултăр. Унсăр пуçне йышăнсам пирĕн чиперккесенчен пысăк-пысăк салам. Пурте тенĕ пек паллаççĕ-çке сана, пĕрле килес текенсем те пурччĕ. Хытартăм, юрамасть терĕм. Хăшĕ-пĕри ан персе çиттĕр кăна.

Йăкăнат. Килччĕр, килччĕр. Кашнин валли калуш çитетхаль. Пахча хусăклаттаратпăр эпир вĕсене.

Мĕтри. Йăкăнат, эс кунта хĕрсемшĕн çунса ан тăр-ха. Юрамасть тенĕ-юрамасть!

Йăкăнат. Ну, Мĕтри, эп нихăçан сана хĕрарăмсенчен хăранине асăрхаман. Пит маттурччĕ-çке, чăн-чăн автанччĕ... Мĕн пулчĕ тăрук, ăнланмастăп.

Мĕтри (калаçăва пăрасшăн). Туссем, туссем, çырткалăр-ха кăштах.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн