Электронлă вулавăш

— Çапла, çапла, ан тĕлĕнĕр. Халь ăнланатăп — тĕнчене килекен кашни çын тĕллĕн Çӳлхуçа палăртса хунă вăрттăнлăх пур. Эпир шантал çинчи çуртасем пек: пĕрин ĕмĕрне чĕрĕк таран çуничченех ăфф! тесе вĕреççĕ те сӳнтереççĕ, тепри пĕр тикĕссĕн вĕçне çитичченех çунать, виççĕмĕшĕ çăтăр-çатăр сас кăларса, сике-сике выляса сар куççульне юхтарать, теприне тата пĕр лартнă вырăнтан тепĕр çĕре те илсе лартма пултараççĕ. Анчах Турă çутакан çуртасен кашнийĕнех хăйĕн тĕллевĕ пур. Тĕттĕм пӳлĕмре пĕр ăвăс çурта çутнипех епле çуталса кайнине асăрханă-тăр ĕнтĕ эсир, Светлана? Шел, хăшпĕр çын вара хăйĕн чăн тивĕçне пурнăçлаймасăрах каять ку тĕнчерен. Çакна — Турă пилленĕ тивĕçĕме — ăнланса илме пулăшрĕ мана тĕрме.

— Чимĕр-ха, Георгий, — пӳлмесĕр тӳсеймерĕм эпĕ, — вара ăна ăнланас тесен раснах тĕрмене лармалла-им? Чипер-йĕркеллĕ пурăнсан тупма çук-им-ха пурнăçри хăвăн вырăнна?

Арçын кулса илчĕ те çапларах вăлтрĕ:

— Тăванăм, кашни çыннăн хăйĕн «тĕрми» пур-тăр çав... Пурнăçра эпĕ нимрен ытла çапкаланчăк-хурахсене кураймастăм, мĕншĕнни каламасăрах паллă пулĕ тетĕп. Шăпа вара мана пĕр шелсĕр çавăн йышши этемккесем хушшине вăркăнтарчĕ. Тĕнчене тытса тăракан пур тăк — ăçта вара унăн тӳрĕлĕхĕ? Турă мĕншĕн çапла тĕрĕс мар хăтланма ирĕк парать вара? Çак шухăш мана пуринчен ытла канăç памастчĕ. Тĕрĕссипе, эпĕ ун чухне пĕр хама кăна шаннă, Турра вара вăйсăр çынсем хăйсене йăпатма шухăшласа кăларнă пулĕ теттĕм. Ас тăватăп, вĕлернишĕн, çаратнишĕн, пусмăрланишĕн ларакансене пыйтă лапчăтнă пек нимĕрсе тухас килетчĕ. Мĕн усси çак тĕнче каяшĕсенчен? Юман катка çинче текех йĕкел ӳсес çук! Тĕрмере мĕн виличчен ларсан та тӳрленес çук ун йышши этем. Шăп çавăн евĕрлĕрех шухăшпа суптăрканă чухне аллăма Библи лекрĕ. Ытахальтен пек уçкаласа пăхрăм, уйрăм вырăнсене вулама хăтлантăм: «Эпĕ сире çапла калатăп: тăшманăрсене те юратăр, сире усал сунакансене ырă сунăр, сире курайманнисене ырă тăвăр, сире кӳрентерекенсемшĕн тата хăвалакансемшĕн кĕлĕ вулăр...» Мĕнле-ха апла? Хăвна усал тăвакана епле юратăн? Чухăм япала! Тек уçас та килмерĕ хулăн кĕнекене. Çавăн хыççăн колоние пĕр пачăшкă килнĕччĕ. Зексене «хĕрлĕ кĕтесе» пуçтарчĕç хайхи. Эпĕ чиркӳ çыннисене «пуп куçĕ — нӳхреп куç», «пуппа тиекĕн кушакĕпе йытти те пулă тытнă» йышши каларăшсем тăрăх кăна пĕлекенскер, пит каясшăнах та марччĕ унта, анчах «аюк» тесе тăма ларма хĕр мар çав, хушнине тумаллах кунта. Тата тăшмансене мĕншĕн юрамалли пирки те ыйтса пĕлесех килетчĕ.

Ас тăватăп-ха, çылăхлă чун тамăк хуранĕнче епле нушаланни, çăтмах текен çĕрте вара шерпет евĕр панулми çисе юп курни пирки сăмах сӳтĕлессе кĕтнĕччĕ эпĕ темшĕн. Анчах пĕртте шутланă евĕр пулмарĕ. Калаçу пурне те кăсăклантарса янăччĕ. Хальхи пек ас тăватăп: чиркӳ çыннине ыйту çине ыйту парса парса тултарчĕç зексем. Ара, кунта, тем тесен те, ытларахăшĕ хăрушă çылăхла ĕçсемшĕн çакланнă-çке, апла тăк чун асапĕ пирки те вĕсем кĕнеке тăрăх çеç пĕлеççĕ теме çук. Кулас е мăшкăллас тĕллевпе шăл йĕрекенсем те чылайччĕ, паллах. Анчах Анатолий атте (паян шăпах ун патне килнĕ эпĕ) пĕр тарăхмасăр, лăпкăн та тĕплĕн кашни ыйтăва хуравлама тăрăшрĕ. «Юратакан Турă никама та асап кӳмест, тăванăмсем, этем хăй ирĕкĕпех усал çулне суйласа илсе вилĕмсĕр чунне асап авăрне чикет. Çылăх асплантарать этеме, Турă мар,» — пачăшкă çапла каланине илтсен шалтан вĕчĕлтеттерсе тăракан ыйтăвăн тупсăмĕ ярт! уçăлса кайнă пек пулчĕ. Ара, курайманлăх та çылăх-çке, хăвна хур тунă çынсене кураймасăр тăни апла мана хамах сиен кӳрет пулса тухать-и-ха? Çапли çапла пуль те, анчах çав нĕрсĕр туйăм хăй ытамĕнчен самантлăх та вĕçертмесĕр пăчăртаса тăрать пулсан мĕн тумалла? Епле хăтăлмалла унран? «Кĕлĕ вуласа,» — пулчĕ хурав. Кĕнекесен Кĕнекинчен илнĕ çак сăмахсем мĕн тери тĕрĕс пулнине ĕнентерекен самант та çитрĕ часах.

Пĕрре, ир çинче, камера алăкĕ шăлтăр-шалтăр туса уçăлчĕ те пирĕн пата çĕнĕ çынна илсе килчĕç. Вăрă вăрра шанмасть тени тĕрĕсех-мĕн. Зексем çĕннисене алă саркаласах хăйсен йышне хутăштаракан йышшисем мар, куç айĕн те сисчĕвленсе сăнама пуçларĕç хайхискере. Пушă вырăн ман нар çумĕнче çеç пулнăран саккун чăпăркки айне лекнĕ çирĕм пилĕк çулсенчи çак этем çавăнта пырса тĕршĕнчĕ, йĕри-тавралла куян пек асăрханса пăхкаларĕ хăй. Çак шакла пуçа сăнанăçемĕн темĕн йăшăлт турĕ ман ăшăмра — ăçта курма пултарнă-ха эпĕ ăна? Акă, хайхискере зексем хупăрласа илчĕç те ятне-шывне, мĕнле статьяпа кунта лекнине тĕпчеме пикенчĕç. «Çĕр утмăл иккĕмĕш,» — тени хăлхана кĕрет. Апла хурахла тапăну иккен-ха. Чим, ак кăтартĕç кунта сана епле хурахланмаллине тесе сăнаса тăраттăм çакна — шакла пуç пуçне çĕклерĕ те, пирĕн куçсем ăнсăртран тĕл пулчĕç. Эпĕ чутах чĕлхесĕр пулса лараттăм — йăрă нăрă евĕр икĕ хура куç! Мăк пек çăра куç харшисем! Виличчен те асăмран кăлараймăп эпĕ çак сăн-пите — хама касамата лартнă ирсĕр çынвĕлерен сăнне. Вăр-р! вĕриленсе çĕкленчĕ шалта çилĕ. «Акă ăçта тĕл пулма пӳрнĕ иккен иксĕмĕре! Çĕр утмăл иккĕмĕш тетне, сволочь?! Çу-ук, çĕр пиллĕкмĕш темелле санăн, çын вĕлерекен! Шалча тулать тени тĕрĕсех-мĕн, шăпа пире куçа-куçăн тăратрĕ вăн!..» Çапла кăшкăрса яма та хатĕрччĕ эпĕ, анчах шăпах çак самантра «Строиться!» тесе пĕлтерчĕç те, чуллатнă чăмăра пытарса, хытарнă янах шăммине пушатса ĕçе васкама тиврĕ — тепĕр çур сехетрен колони анкартийĕнчех вырнаçнă çĕвĕ цехĕнче машинка кĕрлени çеç илтĕнсе тăмалла.

Çапла чунăма кисрентерекен сĕмсĕр шухăш сăрă кашкăр эшкерĕ майлах тапăнчĕ те мана, ăшăма хура çĕленле шăвăнса кĕчĕ — тăшманăма тавăрмалла! Улттăн выртса тăракан тимĕр решетке чӳречеллĕ камерăра ларма-тăма вырăн тупаймастăп хам валли — тăшмана тавăрмалли меллĕ самант кĕтетĕп. Çав вăхăтрах кассăн-кассăн вĕрекен варкăш çил пăчă сывлăша уçăлтарнă евĕр пачăшкăран унччен илтнĕ сăмахсем те канăç памаççĕ: «Этем хăй ирĕкĕпех усал çулне суйласа илсе вилĕмсĕр чунне асап авăрне чикет...» Çын вĕлерни усал ĕç-çке! Анчах та çак этемккене пула эпĕ, ним айăпсăрскер, тĕрмере ларни вара?! Çакă тĕрĕс ĕç-им?.. Икĕ пая ваклантăм тейĕн: пĕри тавăрма ыйтать, тепри — мĕн пуррипе çырлахма. Чăннипех те усал ернĕ çынччĕ пулĕ эпĕ çавăн чухне. Халь шутлатăп та, çынна усал ересси сипетсĕр шухăша пуçра вăрах тытса тăнăран, ăна хăвăн чĕрӳне хăв ирĕкӳпех илентернĕрен пулать иккен. Анчах çакă та йăлтах Туррăн ирĕкĕ. Йывăр чирлĕ çынна хирург операци туса сыватнăн этеме тăна кĕртмелли мелсенчен пĕри темелле-и?

Эпĕ тавăрас ĕмĕтпе пурăнса хаярланнăçемĕн хаярланса пытăм пулас. Ман тимĕр кӳсек евĕр чăмăрсен тутине астивкелесе курнă зексем айккинерех пăрăнма тăрăшатчĕç манран. Çак улшăнăва хам питех сисместĕм, тĕрĕссипе. Йăлт çапла пулмалла та пек туйăнатчĕ. Ĕнтĕ тăшмана епле кăнтмалли плана та пуçра йĕркелесе çитернĕпе пĕрехчĕ, анчах шухăшланине пурнăçлама шалтан темĕн чарса тăнине туяттăм.

Пĕрре çапла çĕрле ăшри вĕчĕхе чарайманран хаш-ш! хашлатса çывăрса каяймасăр асапланса выртаттăм. Юнашар путмарсем çинче яра куна ĕçлесе ĕшеннĕ зексем харлаттарсах хуп турттараççĕ. Манăн пуçăмра вара тавăрма тесе хатĕрленĕ план ӳкерчĕкĕсем пĕрин хыççăн тепри мĕлтлетеççĕ. Йăшăл-йăшăл çаврăнкаласа выртаканскер, юнашарти тапчан çинчен çурма шăп сас илтнипе шарт! сикрĕм.

— Итле-ха, брателла, эсĕ çывăрмастăн вĕт?.. — эпĕ хуравласса кĕтмесĕрех васкаса сăмахларĕ çакскер. — Эсĕ пултарас пек туйăнать темшĕн — пулăш мана... Пулăш çак тĕнчепе сыв пуллашма. Хамăн вăй-хăват çитмест, хăравçă эпĕ...

Малалла хутлă-хутлă сăмахсем тăкăнчĕç. Эпĕ мĕн-мĕн те, тăшман текен çынран çакнашкал сĕнӳ илтессе ĕмĕрте сунманскер, тăрсах лартăм. Чăнласах калаçать-и кускер е ăшăмри вăрттăн шухăша таçтан пĕлсе — анчах епле, эп кун пирки никама та çур сăмах та шарламан — мана тĕрĕслесе пăхма шут тытнă-и? Камерăн пĕртен-пĕр чӳречинчен кĕрекен капăртма евĕр çаврака уйăх çутинче ман кӳршĕн шуранка сăн-сăпатне те аванах уйăрма пулать. Эпĕ хăйĕн çине тĕлĕнсе куç чакăртнине курчĕ те çакскер малалла сăмах килтерчĕ:

— ...Эс ан тĕлĕн, Жорик, пурăнса йăлăхрăм эпĕ тата... тата...

Вăл тем калаймасăр шăпланчĕ те, эпĕ усаллăн шăл йĕрсе илмесĕр тӳсеймерĕм:

— Мĕн, çылăхусем канăç пами пулчĕç-им? Айăпсăр çынсене хурахланса тапăннă чух кунашкал шухăш пуçна та пырса кĕмен пулĕ-ха?..

— Ан шăртлан, эсĕ ху та пирĕшти мар... Пĕлетĕп, çын вĕлернĕшĕн ларатăн...

Шатăр-р! туса тимĕрленчĕ чăмăр — йĕп çăрти чухлĕ те айăплă мар эпĕ! Анчах кун пирки никам умĕнче те çăварланма юраманнине ăнланнăран — зексем хăйсем пек маррисене тӳсме пултараймаççĕ — хам айри матраса çеç темиçе çĕртен кӳпкесе илтĕм. Ы-ы-ых!.. Вара... Мĕнле самант пулчĕ вăл — пĕлместĕп, анчах сасартăк ыратупа тулса ларнă манăн чĕреме таçтан чун тархаслăвĕ-кĕлĕ ейӳленсе-капланса анчĕ: «Эй, Турăçăм! Пур-и эсĕ, çук-и, пĕлместĕп, анчах пурах тăк, тархасшăн, пулăш мана! Пулăш çиллĕме кăнтарма! Чунăма лăпкăлăх кӳрсем!..» Куççулленме те маннă куçăмран тăварлă тумламсем пăчăртанса тухрĕç. Решеткеллĕ кантăк витĕр сăрхăнакан кĕмĕл уйăх çути çине айшатăн тинкерсе пĕр ăстăркка тăм кӳлепе евĕр хытса лартăм эпĕ. Унтан татах кӳршĕн тилмĕрӳллĕ пăшăлтатăвне илтетĕп:

— Жорик, ман нимĕнле шанчăк та çук. Пулăш... Чирлĕ çын эпĕ... Наркомансемпе явăçса кайнăччĕ, СПИД тупрĕç. Мĕн кĕтсе пурăнмалли халь тин?

Вăл шакла пуçне пуклак пӳрнеллĕ аллисемпе икĕ енчен хĕстерсе лапчăтас пек ярса тытрĕ те пĕтĕм тăлпăвĕпе вĕттĕн-вĕттĕн чĕтренсе малалла калаçрĕ:

-...Чунра ман — тамăк, пĕлетĕн-и çавна? Пĕр кун кунласси те асап... Хăтăлма пулăш çак тамăкран... Хама хам — пултараймастăп. Пĕррехинче доза валли укçа шыраса пĕр хĕрачана тапăнтăм... Эп вĕлерес те темен ăна. Пусса пăрахас пек çари-и! çухăрса ячĕ те... сехĕрленнипе шарфĕпе хытă туртса лартрăм... Самантлăх çеç — чунĕ тухса та кайрĕ. Хăвăртах пулать вăл, анчах эпĕ хама — пултараймастăп... Пулăш, брателла...

«Пĕлетĕн-и, кампа калаçатăн эсĕ? Тĕшмĕртетĕн-и, камран тилмĕретĕн?» — тесе ыйтас килсе тăратчĕ малтан, анчах кӳршĕм ытахальтен артистланманнине чунпа туйса илсе ним шарлама та аптăрарăм. Вăл вара питне çытар ăшне пытарчĕ те асапланса йынăшнипе туртăшса макăрни кăна илтĕнсе тăчĕ пĕр кана. Эпĕ çаплах ырă та, усал та чĕнмесĕр чĕмере тытнă çынла пăхса лартăм-ха. Унтан хайхискер шăп пулчĕ. Эпĕ, ку таранччен çак этеме кураймасăр пурăннăскер, сасартăк ăшăмри нĕрсĕр те эрешмен карри пек çыпçăнчăк туйăм — курайманлăх туйăмĕ — шыва янă тăвар евĕр ирĕлме пуçланине туйса илтĕм. Темле çăмăл-çăмăл пулса кайрĕ чунра. Шăп çакăн чухне вара «этеме Турă мар, çылăх асаплантарать» тенин пĕлтерĕшне те пĕтĕм чун-чĕремпе ăнланма пуçларăм пулас. Манран йăлăнса вилĕм ыйтакан çак пахматсăр этемккене те, ахаль те тамăкри пек асапланаканскере, хĕрхенес килсе кайрĕ тăрук... Çакăн хыççăн урăх пурнăç пуçланчĕ темелле. Саккун саламачĕ чăвăшлаттарнă зексем те ирсĕр те путсĕр курăнма пăрахрĕç майĕпен. Вĕсенчен чылайăшĕ ăраскалсăр, пурнăçра хăйсен вырăнне тупайман (е, тен, шырама пĕлмен) мĕскĕнсем çеç. Анчах апла пулсан та — вĕсем те шантал çинчи çуртасемех.