Казахстан Президенчӗ казах ҫырулӑхне латиница ҫине куҫарасси пирки паян хыпар тухрӗ. Ҫак ӗҫе вӗсем тапхӑрӑн-тапхӑрӑн тӑвасшӑн. Сӑмахран, ҫак ҫулталӑк вӗҫӗччен куҫмалли тапхӑрӑн программине хатӗрлесе ҫитересшӗн. 2025 ҫул тӗлне вара (8 ҫултан) республикӑра тухакан кӗнекесене, хаҫат-журналсене тата ӗҫ хучӗсене йӑлт латин ҫырулӑхӗпе тума хӑнӑхса ҫитесшӗн. Планӗсем пысӑк. Мӗншӗн кириллицӑна пӑрахӑҫлама йышӑнни пирки пуҫ ватса тӑмӑпӑр, ку калаҫу теми — хальхи вӑхӑтра латиница ыйтӑвӗ чӑваш чӗлхишӗн тӑрать-и е ҫук.
Малалла...
В. Алексин "Орфографи суда ҫитерчӗ" статья ҫырса кӑларнӑ май, кунашкал пӑтӑрмахсенче ҫын факторӗ мӗнле вырӑн йышӑнни пирки шута каймалла пуль терӗм.
Ну, эпӗ кунта чӑн малтанах "ахаль" ҫынсене мар илетӗп. Тӗрлӗ йышӑнусем тӑвас ӗҫе хутшӑнакансем тӗлӗшпе калатӑп. Чи пӗлтерӗшлӗ йышӑнусене чӑннипе мунчара е кӗрекере ларнӑ чухне хута янисем пирки калаҫаҫҫӗ халӑхра. Леш Илле Тӑхтин "Колчак" ятлӑ памфлетла поэминчи пек ӗнтӗ.
Мӗншӗн-ха ҫынсем вӑл е урӑх позици йышӑнаҫҫӗ?
Чӑваш орфографине йӗркене кӗртме тунӑ айкомисси (подкомиссия) хӑйӗн ӗҫне хӑюллӑн пуҫланӑччӗ: тӗрӗсҫыраслӑха «тӳнтерсе» янӑ правилӑсене тимлӗн пӑхса тухса унти «идиотизмсене» пӗтерме, ку яваплӑ ӗҫре саплӑк лартса кӑна аппаланни ҫителӗксӗр пулнине палӑртнӑччӗ. Татӑклӑн илтӗнчӗ ҫак сӑмах, тинех улшӑну пуласса шантарчӗ. Анчах айкомисси хӑйӗн ӗҫне пӑшик! сасӑ кӑлармасӑрах вӗҫлерӗ пулмалла.
Халӑха тарӑхтарса ҫитернӗ ҫак правилӑсене мӗнле кӑна вӑрҫмарӗҫ пуль: вӗсене тӑвакан «партизан отрядне» ӗмӗрлӗхе намӑс хапхи ҫине ҫырса хума сӗнекенсем те пулчӗҫ.
"Орфографи, ай, калаҫтарать!" — терӗ Валерий Алексин.
Орфографи пирки калаҫма пулать вӗҫӗ-хӗррисӗр.
Пирӗн вара, чӑваш хутлӑхӗнчи лару-тӑрӑва тимлӗн пӑхса илсен , урӑххине те курмалла: калаҫмалӑх унта ним те ҫук!
Орфографи йӗркевӗсем пур-и? — Пур! Вӗсене пӑхӑнса пурӑнмалла-и? — Пӑхӑнмалла!
Тата мӗн кирлӗ?
Анчах та мыскари урӑххинче ҫав! Хальхи вӑйра тӑракан орфографие унӑн "ашшӗ-никӗслевҫисем" юриех сӑмахсене таткаласа пӗтерес тӗллевсемпе ӑсталаса пурнӑҫа кӗртнӗ те, паянхи апологечӗсен те ҫав йӗрпех пырас килет!
Нумаях пулмасть редакцие палланӑ ҫыравҫӑ кӗрсе тухрӗ. Сӗтел ҫинче выртакан хаҫат купине курсан вӑл сӳрӗккӗнреххӗн сӑмах пуҫарчӗ:
— Тахҫанах пулать чӑвашла вуламанни, мӗн ҫыраҫҫӗ хаҫатсем.
Тӑван чӗлхепе хаҫат-журнал ҫырӑнса илме ӑна арӑмӗ чарать иккен. Шалкӑм ҫапасран е пӗр-пӗр инфаркт ярса илесрен питӗ асӑрханас пулать. Юн пусӑмӗ ытла та хӑвӑрт хӑпарса кайсан ҫапла ҫав, эмел ӗҫсен аран-аран лӑпланатӑн.
— Хальхи правилӑсемпе ҫырнӑ статьясене вуласан хам сисмесӗрех шурса-кӑвакарса каятӑп иккен.
«Манӑн тӗллев — уйрӑм ҫырассин тата пӗрле ҫырассин ытлашши идиотизмӗнчен хӑтарасси», (Орфографи ҫумкомиссийӗн пуҫлӑхӗ Пётр Яковлев)
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче Чӑваш чӗлхе комиссийӗн ҫумкомиссийӗн, — "Чӑваш чӗлхин орфографи ҫумкомиссийӗ" ятлӑскерӗн, — черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ.
1)"ҫӑлтӑрпа палӑртнисене пӗтермелле;"
—Тӗппипех килӗшмелле.
2)"«ӑ», «ӗ» тухса ӳксен пӗрле ҫырмалла: тӗслӗхрен, «ҫӑлкуҫ» — пӗрле; «ҫӑл куҫӗ» — уйрӑм;"
—Ку —кашкӑртан тарса упа патне кайни.
"«Таким образом... психология человека, отторгающего реформу правописания, абсолютно понятна... как видим, мотивы неприятия орфографических нововведений не лингвистические, а психологические, которые усугубляются возрастными причинами»." (Н.И.Егоров прахвиссӑр)
<Куҫару: Ҫапла вара, йӗркевсен реформине сирекен ҫыннӑн психологийӗ тӗппипех паллӑ... Куратпӑр ӗнтӗ, унӑн мотивӗсем лингвистика лаптӑкӗнче мар, психологире выртаҫҫӗ, асӑннӑ самант ӳсӗме кура та вӑйланать.
Виталий Петрович Станьял каллех чӑваш ҫырулӑхӗн шӑпишӗн пӑшӑрханать. http://chuvash.org/blogs/comments/2702.html
Ӗнтӗ тата мӗн туса пӑхмалла-ши?
Эп хам та ку ыйтупа тахҫантанпах ҫыратӑп. "Хыпар", "Советская Чувашия", "Илем", "Чебоксарские новости", "Сувар", "Тӑван Атӑл", "Ялав", "Самар Ен", "Канаш" (Чӗмпӗр хули),... Ӑҫта-ӑҫта кӑна кун ҫути кӑтартса пӑхман-ши хам шухӑшсене!... Хӑшӗсене Интернета та вырнаҫтарнӑ. Результачӗ вара ... урлӑм ҫине пӑрҫа сапнӑ пек кӑна.
Сборник материалов научно-практической конференции от 12 марта 2015 года под названием «Чувашская орфография: вчера, сегодня, завтра», появившийся через год на стендах библиотек, снова вызвал горечь от низкой научной подготовленности чувашских орфографистов и нечистоплотности членов редколлегии издания Ю.Н. Исаева, Ю.М. Виноградова, А.П. Долговой.
Сборник, минуя науку и логику, верховно судействует и старается дать под дых группе «апологетов старописания», «престарелых дилетантов», «самонадеянных недоучек», у которых «практически нет никакого опыта раздельного написания так называемых сложных слов», «нет ни привычки, ни желания вжиться в новое правописание» и которые «хотят просто ничего не делать».
"Хыпар" хаҫатӑн тӗп редакторӗн, директорӗн ӗҫӗсене туса пыракан Михаил Михаилович Арланов хоспочына
УҪҪЫРУ.
Сиртен маларах хаҫата редакциленӗ В.В. Туркай хоспочын ҫӗршыв, тунтикун, ытларикун, юнкун йышши сӑмахсене пӗрле ҫырас туртӑма каялла тавӑрчӗ. Ҫапла туни чӑваш ҫырулӑхӗн халь вӑйра тӑракан Правилисемпе, Йӗркевӗсемпе 100 проценчӗпех килӗшсе тӑрать.
Эсир ертсе пыракан "Хыпар" ҫак туртӑма малашне те тытса пырасса шанас килет. Тавтапуҫ.
Май килнипе усӑ курса, Сире хайхи "и.о." текеннинчен тулли статуслӑ редактор-директор пулса тӑма суннине те пӗлтересшӗн.
Шупашкарта ҫывӑх вӑхӑтра (01.05.2024 15:00) тӗтреллӗ ҫанталӑк, атмосфера пусӑмӗ 752 - 754 мм, 9 - 11 градус ӑшӑ пулӗ, ҫил 4-6 м/ҫ хӑвӑртлӑхпа ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ енчен вӗрӗ.
+12.5 °C
