Утӑ уйӑхӗн 29-мӗшӗнче ЧР Экономика министерствин ӗҫченӗсем Шупашкарти Ленин районӗн прокуратурипе, Россельхознадзорпа, Роспотребнадзорпа пӗрле пасарти усламҫӑсене тӗрӗсленӗ.

Специалистсем Шупашкарти «Николаевски» суту-илӳ косплексне ҫитнӗ. Вӗсем хаксене тӗрӗсленӗ. Сентресем ҫинче санкци таварӗсем пуррипе ҫуккине те сӑнанӑ.

Пахча ҫимӗҫ, улма-ҫырла хакӗсем Чӑвашстат палӑртнӑ вӑтам хаксенчен пысӑк мар пулнӑ. Ҫӗрулмине – 12 тенкӗпе, сухана – 16 тенкӗпе, купӑстана 16-20, кишӗре 17-20, хӗрлӗ кӑшмана – 13, хӑяра – 20-25, помидора – 25-30, пылак пӑрӑҫа 25-30 тенкӗпе сутнӑ.

Раҫҫее кӳрсе килме юраман таварсене сутнине тупса палӑртнӑ. Пӗр усламҫӑ Турцирен илсе килнӗ иҫӗм ҫырли сутнӑ. Польшӑран кӳрсе килнӗ панулми те сентре ҫинче выртнӑ. Халӗ ҫав усламҫӑсен тӗлӗшпе тӗрӗслев ирттереҫҫӗ. Вӗсене административлӑ майпа явап тыттарма пултараҫҫӗ.

Республикӑн Ял хуҫалӑх министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, Мускавра Чӑваш Енри апат-ҫимӗҫ пахалӑхне пысӑка хурса хаклаҫҫӗ.

«Унтисем ӑҫтан пӗлеҫҫӗ?» — тесе тӗлӗнме кирлӗ мар. Мускав правительствипе килӗштерсе ӗҫленине ҫӗршывӑн тӗп хулинчи Чӑвашри апат-ҫимӗҫе сутассине йӗркеленӗ. Кунти тавара мускавсене сӗнекенсем утӑ уйӑхӗн 21–27-мӗшӗсенче Краснодар урамӗнче пуҫтарӑннӑ.

Ҫак уйӑхӑн 7-мӗшӗччен Чӑвашри тавара Новокосински урамра туянма пултарӗҫ. Кунтисене унта 40 вырӑн уйӑрса панӑ.

Чӑваш Енӗн Ял хуҫалӑх министерстви хӑйӗн официаллӑ сайтӗнче пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗршывӑн тӗп хулинче суту-илӳ йӗркеленӗшӗн Мускаври яваплӑ тӳре-шарана тӗп хулари халӑх тав тӑвать, чӑвашсен апат-ҫимӗҫне кӑмӑлтан туяннине пӗлтерет.

Чӑваш Енре «Покупай чувашское» (чӑв. Чӑвашрине туян) лозунгпа вырӑнти тавара рекламӑлланине пирӗнтен кашниех асӑрханӑ.

Элӗк районӗ те хӑйсем патӗнчи тавара сарасшӑн. Унти райцентрта кашни кӗҫнерникунах пасара пухӑнаҫҫӗ те, ярмӑрккӑна вырӑнтисем «Покупай дешевле!» (чӑв. Йӳнӗрехпе туян) лозунгпа йӗркелессине йӑлана кӗртсе янӑ.

Пасар кунӗнче Пушкин урамӗнче тӳлевсӗр икӗ вырӑн уйӑрнине пӗлтереҫҫӗ. Вӗсем иккӗшӗ те — усламҫӑсем валли. Пысӑккисем те, вӑтаммисем те, пӗчӗккисем те унпа усӑ курма пултарнине ӗнентереҫҫӗ.

Икӗ вырӑнтан пӗринче ял хуҫалӑх апат-ҫимӗҫне сутаҫҫӗ, тепринче — социаллӑ пӗлтерӗшлӗ шутланакан таварсене.

Ку эрнере, ӗнер, иртнӗ пасар вӑхӑтӗнче тӳлевсӗр вырӑнпа «ВММ» тулли мар яваплӑ общество усӑ курнӑ. Вӑл ҫӑкӑр, пахча-ҫимӗҫ, улма-ҫырла, кӗрпе, пулӑ сутнӑ.

Вырма пуҫланнӑ вӑхӑтра республикӑра кашни ҫулах тӗш тырӑн хакне палӑртаҫҫӗ. Кунта сӑмахӗ, тӗпрен илсен, республикӑри предприятисем ӑна мӗн хакпа туянмаллине йышӑнни пирки пырать.

Чӑваш Енре тӗштырӑна туянакан патшалӑх предприятийӗсен шутне «Чӑваш Республикин апат-ҫимӗҫ фончӗ» хыснан унитарлӑ предприятине тата «Чӑвашҫӑкӑрпродукчӗ» акционерсен обществине кӗртме пулать. ЧР Ял хуҫалӑх министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, вӗсем 171,14 пин тонна тӗштырӑ туянма хатӗр.

Нумаях пулмасть республикӑра тыр-пулӑн чи пӗчӗк хакне палӑртнӑ. Тепӗр майлӑ каласан, маларах асӑннӑ предприятисем тӗштырӑна унтан йӳнӗрехпе туянмӗҫ.

3-мӗш класс шутланакан апат-ҫимӗҫ туллин тоннине 8730 тенкӗпе илме йышӑннӑ, 4-мӗш класлине — 8600 тенкӗпе, 3-мӗш класран кая мар пахалӑхлӑ ыраша — 7200 тенкӗпе.

«Чӑвашӗнне туян!» ҫакнашкал сӑмах ҫаврӑнӑшӗпе чылай лавккара усӑ курма тытӑнчӗҫ. Сентресем ҫинче Чӑвашра туса кӑларнӑ продцукци нумай-и? Ҫакна тӳре-шара тӗрӗсленӗ.

ЧР Ял хуҫалӑх министерствин специалисчӗсем тата Шупашкар хула администрацийӗ пасарсемпе лавккасене ҫитнӗ, вырӑнти тавара мӗнлерех сутнипе кӑсӑкланнӑ.

Сергей Артамонов министр ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ районӗнчи пасара пӗрремӗш ҫитнӗ. Кунта вырӑнти производительсем ытларах сутаҫҫӗ. Чиновниксем павильонсене пӑхса ҫаврӑннӑ мар сутуҫӑсемпе, туянакансемпе калаҫнӑ. Туянакансене мӗн пӑшӑрхантарать? Ку пасарта пулӑпа аш-какай сутмаҫҫӗ-мӗн. Тӳре-шара ку ҫитменлӗхе пӗтерме шантарнӑ.

Тӗп урамсенчи лавккасемпе гипермаркетсенче те вырӑнти продукцие сутаҫҫӗ. Вӗсене рекламӑлаҫҫӗ те, ятарлӑ вывескӑсем ҫакнӑ.

Тӳре-шара сӗткоматсене тата аталантарасшӑн. Ведомство специалисчӗсем акӑ мӗнле пӗтӗмлетӳ тунӑ: чӑваш таварне ытларах сутмалла, вӗсене посредниксемсӗр сентресем ҫине ҫитермелле. Ҫапла вӗсен хакӗ те йӳнӗрех пулӗ.

Шупашкар районӗнчи Кӳкеҫре пурӑнакансене урам тӑрӑх ирӗклӗн ҫӳрекен качакасем кӑмӑлсӑрлантарнине унччен те илтме тӳр килнӗччӗ.

Мӑйракаллӑ ҫак янавара усракансем ку выльӑхӑн сӗчӗ усӑллине ӗнентереҫҫӗ. Ҫак выльӑхӑн юр-варне туянакан та ку шухӑшпа килӗшет: ӗне сӗтӗнчен тата унран хатӗрленӗ ҫимӗҫрен хаклӑрах пулин те хаваспах туянаҫҫӗ.

Сиплӗ ҫимӗҫ паракан ҫак выльӑха урама ирӗклӗ кӑларса янине кура урамри йывӑҫа кӑшлать, ҫурт-йӗр умне лартса ӳстерекен чечеке таптать, урапасене пырса мӑйракипе тӗкет, сӑрӑна чӗрмелет.

«Пирӗн хисеплӗ депутатсем, пурне те кӑшлакан качакасен ыйтӑвне поселокра хӑҫан та пулин татса парӗҫ-и?» — тесе ҫырнӑ «Контактра» халӑх тетелӗнчи «Общественный совет поселка Кугеси» ушкӑнра Алексей Петрунин ятлӑ ҫын. Районти Депутатсен пухӑвӗн депутачӗ Александр Андреев ку ыйтӑва Кӳкеҫ ял тӑрӑхӗпе пӗрле татса пама пулнӑ.

Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев Шупашкарти «Садовый» микрорайонти кафере чейпе кофене пӗр хут усӑ курмалли стаканпа панинчен тӗлӗннӗ. Ҫакна вӑл ӗҫ тӑвакан влаҫ органӗсен, районсемпе хуласен ертӳҫисемпе тунтикунсерен ирттерекен планеркӑра асӑнса хӑварнӑ.

Канашлура ытти нумай ыйтупа пӗрле социаллӑ пӗлтерӗшлӗ апат-ҫимӗҫ хакӗсене те тишкернӗ. Лавккасенче Чӑваш Енре туса кӑларакан продукци ытларах пулмалли пирки те калаҫнӑ. «Хыпар» хаҫатра Николай Коновалов журналист пӗлтернӗ тӑрӑх, Михаил Игнатьев ҫак кунсенче тӗп хулари ҫӗнӗ «Садовый» микрорайонта пулнӑ май унти ватӑсем пӗр кафере ирех — 4-5 сехетрех — эрех сутма пуҫланипе кӑмӑлсӑрланни ҫинчен каланӑ. Журналист пӗлтернӗ тӑрӑх, хуҫипе Михаил Васильевич ятарласа курнӑҫнӑ — лешӗ юсанма шантарнӑ.

Ҫав вӑхӑтрах Элтепере чейпе кофене пӗр хут усӑ курмалли стакансене пани тӗлӗнтернӗ. «Ҫул хӗрринчи кафе пулнӑ тӑк — ӑнланмалла-ха, анчах ҫакӑн пек вырӑнсенче нивушлӗ йӗркеллӗ савӑт-сапа пулмалла мар? Хула влаҫӗсен ҫак самантсене те сӑнасах тӑмалла», — тенӗ иккен Элтепер.

Шӑла ҫирӗплетме услам ҫу пулӑшать. Куллен тасатса тӑнипе, тухӑр патне кайса тӗрӗслеттерсе тӑнипе пӗрлех куллен мӗн ҫини те сывлӑха витӗм кӳрет. Сиен кӳрекен апат-ҫимӗҫ те пур. Шӑлшӑн сахӑр песукӗ тата сахӑр песукӗллӗ, йӳҫӗ ҫимӗҫ, газлӑ тата спортсменсем ӗҫекен шыв сиен кӳрет.

Тухтӑрсем шӑлшӑн усӑллӑ тесе пилӗк ҫимӗҫ пирки калаҫҫӗ: кунта ыхра, гвоздика, куркума, симӗс чей тата услам ҫу кӗрет.

Юлашкинчен каланине маларах чӗрешӗн тата юн тымарӗсемшӗн сиенлӗ тесе шухӑшланӑ. Халӗ вара ӑсчахсем услам ҫу усси пирки калаҫма тытӑннӑ. Вӑл организмшӑн пӗтӗмӗшле лайӑх. Унсӑр пуҫне шӑла та ҫирӗплетет. Ҫак ҫимӗҫре тутлӑхлӑ япаласем нумай, A, D, E, K2 ҫура ирӗлекен витаминсем пур. Кунта курӑкпа тӑрантарнӑ ӗне сӗтӗнчен туни пирки каланине палӑртмалла. Услам ҫура кальци тата линолевӑй кислота пур. Ҫимӗҫе кирек епле апата та хушма юрать, анчах ӑна ытлашши ирӗлтерсе ямалла мар.

Ҫӗртме уйӑхӗнче, пӗтӗмӗшле илсен, пахча ҫимӗҫ хакӗ йӳнелнӗ. Анчах ҫӗрулми хакланнӑ. Кунсӑр пуҫне помидор, ҫӑмарта, кӑлпасси хакӗ хӑпарнӑ.

Хӑяр халӗ 10 тенкӗ йӳнӗрех тӑрать, панулми 2 тенкӗ йӳнелнӗ. Ҫӗрулми вара 3,5 тенкӗ хӑпарнӑ. Помидор вара тата ытларах хӑпарнӑ – вӑл унчченхинчен 21,5 тенкӗ хаклӑрах. Хаксем хӑпарни ҫӗршыври складсенче саппас пӗтнипе, импорт тавар илсе килнипе ҫыхӑннӑ.

Сӗт те 1 тенкӗ йӳнелнӗ. Хӑйма 3 тенкӗ, сыр 8 тенкӗ хӑпарнӑ. Ӗне какайӗ, чӑх ашӗ, тип ҫу, хура чей хакӗсем ҫавӑн пекех юлнӑ.

Ку уйӑхра хура тул хӑпарса пырать. Вӑл 3 тенкӗ хӑпарнӑ. Шӑнтнӑ пулӑ 2,5 тенкӗ хӑпарнӑ.

Республикӑри кайӑк-кӗшӗк хапрӑкӗсенчен пӗринче какайра тетрациклин тупса палӑртнӑ.

Ку препаратпа кайӑк-кӗшӗке укол тӑваҫҫӗ-ха. Анчах специалистсем тӗрӗсленӗ чух какайри тетрациклин виҫи ытлашшине асӑрханӑ. Ҫакна Хусанти ветеринари лабораторийӗн тӗрӗслевӗ ҫирӗплетсе панӑ.

Какайра тетрациклин виҫи пысӑккине ҫирӗплетнӗ хыҫҫӑн Россельхознадзорӑн Чӑваш Енри тата Чӗмпӗр облаҫӗнчи управленийӗн ветеринари тӗрӗслев пайӗнче тӑрӑшакансем хапрӑка тепӗр хутчен ҫитнӗ. Ку хутӗнче вӗсем планпа пӑхман тӗрӗслев ирттернӗ. Ӑна вӗсем прокуратура ирӗк панипе йӗркеленӗ.

Тетрациклина кайӑк-кӗшӗк чирлесрен тата чирлесен пама юрать-ха. Анчах вӑл препарат чӑх-чӗп организмӗнчен тухса пӗтнӗ хыҫҫӑн кӑна пусма юрать. Специалистсем тӗрӗсленӗ хапрӑкра кайӑк-кӗшӗке васкаса пуснӑ. Капла туни саккуна пӑсни пулать. Уншӑн яваплӑ ӗҫчене те, предприятине хайне те штрафлама йышӑннӑ. Иккӗшӗн пӗрле 80 пин тенкӗ тӳлемелле.