Ҫак кунсенче Канаш районӗнчен тухнӑ ҫынсене пӗрлештерекен «Канашсем» ентешлӗхӗн президиум ларӑвӗ иртнӗ — унта тӗрлӗ ыйтусем сӳтсе явнӑ, ҫав шутра Чӑваш наци конгресӗн ҫитес Аслӑ пухӑвне кама ямаллине те.
Лару хыҫҫӑн хатӗрленӗ протоколта (шел те, ӑна вырӑсла ҫырнӑ: е Анатолий Кипеч протокол ҫырма чӑваш чӗлхине кирлӗ шайра пӗлмест тесе шутлать, е ҫыруҫи, Юрий Тарасов, чӑвашла лайӑх пӗлмест — калама ҫук) ЧНК хӑйӗн ӗҫне япӑх пурнӑҫлани пирки асӑннӑ. Халӑхра та имӗш, чӑваш наци конгресӗн ӗҫӗ-хӗлӗпе кӑмӑллах мар. Чӑваш халӑхӗн интересӗсене хӳтӗлеме йӗркеленӗ организаци ларӑва хутшӑннисен шухӑшӗпе концертсемпе илемлӗх конкурсӗсене ирттерекенсен шайне анса ларнӑ. Конгресӑн чаплӑ ятне тавӑрас тесен ӑна малашне тивӗҫлӗ ҫын ертсе пымалла — «Канашсем» ентешлӗх вӑл ҫын вырӑнӗнче ЧАП партийӗн ертӳҫи пулнӑ Лукианов Николай Егоровича курать. Ҫак кандидатурӑпа вӗсем ытти ентешлӗхсене килӗшме сӗннӗ.
Аса илтеретпӗр, ЧНК Аслӑ пухӑвӗ юпа уйӑхӗн 26-мӗшӗнче иртмелле. Унта, сас-хура пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫӗнӗ Президента суйламалла.
Авӑнӑн 6-мӗшӗнче Чӑваш наци конгресӗн президиум ларӑвӗ иртни пирки эпир сире ӗнер пӗлтернӗччӗ — канашлӑва хупӑ мелпе ирттерме шухӑшланӑ хыҫҫӑн унтан пур «ют» ҫынсене те, ҫав шутра «Сӑвар ТВ» канал ӗҫченӗсене те, пӳлӗме пушатма ыйтнӑ.
Ҫапах та лару хыҫҫӑн конгресӑн вице-президенчӗ Иванов Владимир Александрович унта мӗнле ыйтусем сӳтсе явни пирки «Сӑвар ТВ» канала кӗскен каласа панӑ иккен. Тӗп ыйтусем хушшинче юпан 26-мӗшӗнче ирттерме палӑртнӑ конгресс пухӑвне йӗркеллӗ ирттерсе ярассипе ҫыхӑннисем пулнӑ иккен — кама делегат тумалла, миҫе делегат пулмалла. Кама ҫӗн пуҫлӑх тӑвассине те тапратнӑ — президиума кӗрекен ҫынсем, иккен, Валерий Клементьева сӗнес шухӑшлӑ.
ЧНК ӗҫтӑвком ертӳҫи Портнов Константин Петрович кандидатсен шутне Архипова та кӗртмелле тесе сӗннӗ — вӑл хӑйне халь чиперех туять иккен, сывалнӑ. Анчах та ку ларура Архипов Геннадий Николаевич отпуска кайнӑ иккен — Константин Портнов каланӑ тӑрӑх ЧНК Президенчӗ 3 ҫул канман. Геннадий Николаевич отпускӗ аслӑ пухучченех тӑсӑлӗ, анчах та Владимир Иванов ӑнлантарса панӑ тӑрӑх Президента ЧНК ҫуртне никам та килсе ҫӳреме чармасть.
Иртнӗ эрнекун авӑнӑн 6-мӗшӗнче, ЧНК Президиумӗн ларӑвӗ иртнӗ иккен — кун пирки «Сӑвар ТВ» канал пӗлтерет. Чӑваш наци конгресӗн ҫуртне вӑл кун президиума кӗмен ҫынсене те чӗннӗ — анчах лару пуҫланнӑ-пуҫланман конгресӑн вице-президенчӗ Ивантаев Пётр Васильевич ЧНК президиумне кӗмен ҫынсене кӑларса яма ыйтнӑ.
Тӳрех кӑларса яман-ха, Архипов Геннадий Николаевич сасӑлав ирттерме сӗннӗ — ку лару ун шухӑшӗпе уҫӑ пулмалла, нимӗнле вӑрттӑн ыйту та сӳтсе явма шутламаҫҫӗ имӗш. Сасӑлавра президиум членӗсен ытларахӑш пайӗ «ют» ҫынсене кӑларса яма килӗшнӗ пулать.
Хӑйӗн шухӑшне палӑртнӑ чухне Пётр Васильевич иртнӗ мӑн канашӑн ларӑвне чыса ҫухатасла ирттерни пирки сӑмах хушрӗ: «Иртнинче эпир Мӑн Канаша провалили. Опозорились, ҫӗр айне анса каймалла опозорились». Кунашкал лару-тӑрӑва вӑл япӑх енчен курать пулать, ӑна юсас тесен вара канашлусенче хӑйсене кирлӗ ҫынсене кӑна хӑвармалла тесе шутлать-ши? «Ют» ҫынсене хутшӑнтарманни, вӗсене аяккалла пӑрни наци конгресӗн ӗҫне ырлӑх кӳрет тет-ши?
Общество институчӗсен йышӗ ҫумӑр хыҫҫӑнхи кӑмпа евӗр ӳсет теҫҫӗ хӑшӗсем. Чӑн та, ҫапла калама сӑлтавӗ те ҫук мар-тӑр ҫав. Хальхи вӑхӑтра кашни министерство-ведомство ҫумӗнче общество канашӗсем йӗркеленнӗ. Ҫын правине пӗри хӳтӗлет, ачасенне — тепри. Усламҫӑсене те кӳрентерме парасшӑн мар — вӗсене хута кӗрекен те пур. Республикӑн Общество палатине пуҫарнӑранпа икӗ ҫул хыҫа юлчӗ. Халӗ, акӑ, унӑн ҫӗнӗ йышӗ йӗркеленчӗ.
Паян вара ҫӗнӗ йыш хӑйӗн йӗркелӳ ларӑвне пухӑнчӗ. Йыш 21 ҫынтан тӑрать. Хӑшӗсем ҫӗнӗ ҫынсем, унчченхи йышран юлнисем те пур.
Паянхи ларура пӑхса тухнӑ ыйтусем пурте суйлавпа ҫыхӑнчӗҫ. Сӑмахран, палатӑн ертӳҫипе ҫумне, ҫыруҫине суйларӗҫ. Сӑмах май, ку должноҫсене унччен пулнисенех хӑварчӗҫ. Ҫапла вара Общество палатине Леонд Шимин ертсе пырӗ, унӑн ҫумӗ пулса Светлана Лясина тӑрӑшӗ, ҫыруҫӑ ӗҫӗнче — Николай Косыев. Общество палати комитетсене те унчченхиллех хӑварма йышӑнчӗ. Вӗсем тӑватӑ тӗрлӗ пулӗҫ: экономика аталанӑвӗ; социаллӑ политика; культура, вӗренӳ, этноконфесси хутшӑнӑвӗсем тата информаци политики енӗпе; ҫынсен прави тӗлӗшпе.
Йӗркелӳ ларӑвне ЧР Министрсен Кабинечӗн Председателӗн ҫумӗ — республика Элтеперӗн Администрацийӗн пуҫлӑхӗ Александр Иванов тата ЧР Патшалӑх Канашӗн Председателӗ Юрий Попов хутшӑнчӗҫ, Общество палатин витӗмне пысӑка хурса хакларӗҫ.
Ҫапла тума Чӑваш Енӗн Патшалӑх Канашӗн черетлӗ ларӑвӗнче йышӑннӑ. «Чӑваш Енӗн тава тивӗҫлӗ предпринимателӗ» хисеплӗ ята парасси пирки йышӑну тӑвиччен «халӑх тарҫисем» хӗрсех тавлашнӑ-мӗн. «Regnum» информаци агентстви хыпарланӑ тӑрӑх, усламҫӑсене хавхалантарассипе хавхалантармасси пирки ҫур сехете яхӑн сӳтсе явнӑ.
Ытти регионта ҫук хисеплӗ ята кама тата мӗне кура парӗҫ, усламҫӑсене, тен, уҫӑ кӑмӑллӑхшӑн е налук нумай тӳленӗшӗн чысласан тӗрӗсрех пулмӗ-и текенсем те тупӑннӑ иккен. «Хисепе тивӗҫлисем пур. Анчах вӗсем наградӑсемпе хисеплӗ ятсене илмесӗр юлаҫҫӗ», — тесе ӑнлантарнӑ Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗн Администрацийӗн ертӳҫи Александр Иванов.
Саккун проектне икӗ вулавпа пӑхса тухнӑ хыҫҫӑн уншӑн 34 депутат сасӑланӑ, пилӗккӗн хирӗҫ пулнӑ, иккӗн тытӑнса тӑнӑ.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче паян, ҫӑвӑн 7-мӗшӗнче, паллӑ тӗпчевҫӗ-ҫыравҫӑ Геннадий Фёдорович Трофимов-Юмарт ҫуралнӑранпа 75 ҫул ҫитнине халалласа литература пӗлӗвӗпе фольклористика пайӗ «Текстологи тата куҫару ыйтӑвӗсем» ятпа анлӑ лару ирттерчӗ.
Шел те, Геннадий Фёдорович хӑй ҫак ларӑва килеймерӗ — сывлӑхӗсем хавшанӑран (куҫӗ курмасть унӑн) вӑл курӑмлӑ мар мелпе хутшӑнчӗ, пурне те салам сӑмахӗ каласа ячӗ. Апла пулин те пухӑннӑ ӑсчахсем паллӑ тӗпчевҫӗн ӗҫӗсене аса илсе вӗсен пӗлтерӗшне палӑртрӗҫ. Куҫару ыйтӑвӗсемпе тухса калаҫакансем та сахал мар пулчӗҫ — ЧПУ-н чӑваш тата танлаштаруллӑ литература пӗлӗвӗн кафедрин доценчӗ Елена Нарпи, институтӑн сӑмах кӗнеки, ярӑмлӑ кӑларӑм тата электронлӑ энциклопеди пайӗн пуҫлӑхӗ Геннадий Анатольевич Дегтярёв, Чӑваш халӑх сайчӗн тӗп администраторӗ Николай Плотников тата ыттисем.
Элӗк районӗнчи Йӑлкӑш шкулӗнче пуҫламӑш классенче вӗрентекенсен районти методика пӗрлешӗвӗн ларӑвӗ иртрӗ. Ӑна Ф.Н. Тихонова ертсе пычӗ.
Г.В. Степанова вырӑс чӗлхипе 3-мӗш класра уҫӑ урок пачӗ. Унӑн вӗренекенӗсем А.С.Пушкин юмахӗсем тӑрӑх хатӗрленӗ сценка лартса пачӗҫ. А.И.Самохвалова пӗрремӗш класра чӑваш чӗлхипе урок кӑтартрӗ. Ҫавӑн пекех «Эпӗ Раҫҫей гражданинӗ» класс тулашӗнчи калаҫу ирттерчӗ. А.Е.Иванова, Н.И.Силина та ӗҫтешӗсене хӑйсен опычӗпе паллаштарчӗҫ.
Йӑлкӑш вӗрентекенӗсем уроксенче ҫӗнӗ технологипе усӑ курчӗҫ. Компьютерпа пӗлсе ӗҫленине кӑтартрӗҫ.
Паян, нарӑсӑн 22-мӗшӗнче, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн ӑслӑлӑх канашӗн залӗнче Пӗтӗм тӗнчери тӑван чӗлхе кунне халалласа анлӑ лару иртрӗ, ӑна институтӑн чӗлхе пӗлӗвӗн пайӗ йӗркелерӗ.
Кун йӗркинче чӑваш чӗлхин хальхи тӑрӑмӗпе пуласлӑхне, тӗнчери тӗрӗк чӗлхисен аталанӑвне халалланӑ ыйтусене сӳтсе яврӗҫ.
Тухса калакансем шутӗнче истори пайӗн ертсе пыракан ӗҫтешӗ Харитонова В. Г., этнологипе социаллӑ тӗпчевсен пайӗн ӗҫтешӗ Эктор Алос и Фонт, чӗлхе пӗлӗвӗн пайӗн ертсе пыракан ӗҫтешӗ Егоров Н.И. тата ыттисем пулчӗҫ. Ыйтусене сӳтсе явма Валентина Кузнецова юрӑҫ, ӑслӑлӑхпа аталану енӗпе ӗҫлекен директор ҫумӗ Никоаев Г.А., «Вут-шу» чӑваш ҫапӑҫу ӳнерӗн ертӳҫи Романов А.Е. тата ыттисем хутшӑнчӗҫ.
Харитонова В.Г. хӑйӗн сӑмахӗнче чӑваш чӗлхи хальхи пурнӑҫра мӗнле вырӑн йышӑннине кӑтартакан социаллӑ ыйтӑмсен кӑтартӑвӗсемпе паллаштарчӗ. Николай Иванович вара докладра чӑвашлӑха аталантармалли ӗҫ-хӗле палӑртрӗ. Валентина Кузнецова хӑйӗн сӑмахӗнче чӑваш наци телекуравӗнче вырӑс кӑларӑмӗсем ытла нумай пулнишӗн пӑшӑрханса калаҫрӗ.
Паян, раштавӑн 14-мӗшӗнче, вӗренӳ министерствинче Чӑваш чӗлхин пӗрлехи комиссийӗн черетлӗ ларӑвӗ иртрӗ.
Чи малтанах Чӑваш Республикин «Чӑваш Республикинчи чӗлхесем ҫинчен» саккуна культура министерствине пӑхӑнакан учрежденисене епле пурнӑҫа кӗртнине пӑхса тухрӗҫ. Докладшӑн яваплӑ Казакова Т.В. ӗҫсем мӗнле пыни пирки кӗскен каласа пачӗ: кӗнекесем туянни ҫинчен, халӑх ушкӑнӗсенчи ӗҫсем ҫинчен, фестивальсемпе юрӑ-ташӑ ӑмӑртӑвӗсем пирки. Ҫитменлӗхсем ҫинчен калаҫма пуҫласан вулашӑври кӗнеке куравӗсен ячӗсем вырӑсла пулнине асӑнчӗ. Пачах вырӑсла мар ӗнтӗ — кӑнтӑрти районсенче ку тӗлӗшӗнчен питӗ лайӑх — стендсен ячӗсене чӑвашла та вырӑсла та ҫыраҫҫӗ, Шупашкара ҫывхарнӑ май вара ҫак йӑла япӑхланса пырать. Ҫакна асра тытса ӗнтӗ килес ҫул ятсене чӑвашла та вырӑсла та ҫыртарассипе акцентласа ӗҫлеме пуҫлӗҫ. Докладӑн тулли тексчӗпе кунта паллашма пулать. Доклада сӳтсе явнӑ май ытти учрежденисене те чӗлхесен саккунне пурнӑҫлама ыйтмалли пирки, уйрӑмах ятсене чӑвашла ҫыртармалли пирки калаҫрӗҫ.
Эрнекун, раштавӑн 14-мӗшӗнче, Чӑваш чӗлхи комиссийӗн черетлӗ ларӑвӗ иртӗ — унта «Чӑваш Республикинчи чӗлхесем ҫинчен» Чӑваш Рсепубликин саккунӗ епле пурнӑҫланса пынине сӳтсе явӗҫ (проекчӗпе кунта паллашма май пур), Культура министерсвин учреждени ячӗсен чӑвашла куҫарӑвне пӑхса тухӗҫ, кӑҫал «Тӑван Атӑл» журналта чӑваш чӗлхин орфографийӗ тавра пичетленнӗ статьясене тишкерӗҫ.
+14.3 °C