1000-мӗш ҫул вӑхӑтӗнчи Гренланди ҫывӑхӗнчи ҫу. Карл Расмуссен (1874). Википеди

Гарвардри ӑсчахсем тӗпчесе пӗлнӗ тӑрӑх, XV ӗмӗр варринче викингсем Гренландирен тинӗс шайӗ вӑйлӑ хӑпарнипе тата пӗрмай шыв илнине пула пӑрахса кайнӑ. Naked Science ҫырса кӑтартнӑ тӑрӑх, шыв ялсем патне питӗ ҫывӑха ҫитнӗ, кӗтӳ ҫӳретмелли улӑхсене ярса илнӗ, ҫавна пула ҫӗр тӑварланса кайнӑ та тыр-пул ӳсме пӑрахнӑ.

Ҫурҫӗр Америкӑна — Гренландин кӑнтӑр-хӗвеланӑҫ енне — Европа ҫыннисенчен чи малтан викингсем ҫитнӗ. X ӗмӗр вӗҫӗнче скандинавинчен тухнисем виҫӗ пысӑк ял никӗсленӗ, унта вӗсем 500 ҫула яхӑн пурӑннӑ.

Викингсене утрава пӑрахса кайма мӗн хистени пирки ӑсчахсем паянхи кун та тавлашаҫҫӗ. Чи анлӑ сарӑлнӑ версисем хушшинче: политика тӗлӗшӗнчи йывӑрлӑх, социаллӑ хумхану тата ҫутҫанталӑк улшӑнни.

Гарвард ӑсчахӗсем шутланӑ тӑрӑх, вӑрттӑнлӑх кӑларса тӑратакан миграцин тӗп сӑлтавӗ тинӗс пулса тӑнӑ — ун чухне вӑл вырӑнти экономикӑшӑн питӗ пӗлтерӗшлӗ пулнӑ.

Тӗпчевҫӗсем ҫав вӑхӑтри климата уҫса паракан даннӑйсене тӗпченӗ, Гренланди пӑрлӑхӗ мӗн таран ӳснине модельлесе пӑхнӑ. Викингсем утрава пӑрахса кайни вара шӑп та шай пысӑках мар пӑрлӑх тапхӑрӗ пуҫламӑшӗпе пӗр килни палӑрнӑ. Ахаль чухне кун пек тапхӑрта тинӗс шайӗ чакать, анчах Гренландире ку ӗҫ-пуҫ чылай факторсене пула йӑлт кутӑнла пулса тухнӑ.

Викингсем утрав ҫинче пилӗк ӗмӗр пурӑннӑ хушӑра тинӗс шайӗ виҫӗ метр ытла хӑпарнӑ. Ку ӗҫ-пуҫ XX ӗмӗрхипе танлаштарсан 2–6 хут хӑвӑртрах пулса пынӑ. Ҫавна пула ялсене час-часах шыв илнӗ.

Выльӑх-чӗрлӗх усрама, тыр-пул ӳстерме питӗ йывӑрланса ҫитсен скандинавсем тинӗс апачӗ ҫине куҫнӑ. Анчах йывӑрлӑхсене вӗсем ҫав-ҫавах ҫӗнтереймен, вӗсен утрава пӑрахса кайма тивнӗ.

#тӗпчевсем, #Гарвард университечӗ, #тӗнчере, #ӑслӑлӑх, #ӑсчахсем, #Гренланди, #тинӗс