Тӗлӗнмелле хыпар тухрӗ. Иккен, «Хыпар» тепӗр хаҫата ҫатса ярасшӑн — Шупашкар районӗн хаҫатне — «Тӑван Ене». Хам ҫак район ҫынни пулнӑ май ку мана самай пӑшӑрхантарать.

Хӑшӗ хӑшне ҫӑтса ярӗ?

«Тӑван Ен»-пе «Хыпар» икӗ пысӑк хаҫат. Иккӗшӗн те лайӑх енӗсем пур. Район хаҫачӗсене илсен «Тӑван Ен» уйрӑммӑн тарать — вӑл яланах чи лайӑххисен йышӗнче тӑнӑ. Журналистсен йышӗпе те, ҫӗнӗлӗхсене пурнӑҫа кӗртессипе те. Сӑмахран, хаҫат сайтне тӑвасси, ҫӗнӗ дизайн ҫине куҫасси, ҫӗнӗ программӑсемпе усӑ курма тытӑнасси тӗлӗшпе вӗсем малта пыраҫҫӗ. «Хыпар» ку енчен ман шутпа юлсарах пырать. «Тӑван Ен» пысӑк хаҫат мар та ҫӗнӗллӗх кӗртме уншӑн йывӑр мар. «Хыпар» вара — пысӑк хаҫат, унӑн коллективӗ пӗчӗк мар, ҫӗнӗлӗхсене хӑвӑрт кӗртме те ҫавна пула йывӑртарах.

«Хыпарӑн» лайӑх енӗ — паллах, унӑн коллективӗ. Республика хаҫачӗ пулнӑран унта лайӑхрах журналистсем лекнӗ, лекеҫҫӗ те.

Икӗ пӗрешкел предприяти пӗрлешнӗ чухне яланах ыйту ҫуралать — хӑшӗ хӑшне ҫӑтса ярӗ. Юлашки вӑхӑтра влаҫрисем «Тӑван Ене» сахал мар тимлӗх уйӑрни курӑнать. Ҫакна шута илсен «Тӑван Ен» «Хыпара» ҫӑтса яма пултарӗ тесен тӗлӗнтермӗш пулмӗ. Унсӑр пуҫне икӗ пӗр тан предприяти те малтанхи пекех юласси питӗ сайра пулать. Пӗри пуҫ пулса юлмаллах.

Сайчӗсене пӑхатӑп та — халӑх мӗнле вырӑсланса пырать, «Тӑван Ен» те ҫавӑн пекех вырӑсланать. Чӑвашла хаҫат пулсан та сайчӗ йӑлт вырӑсла. Хаҫатра тухнӑ материалсем кӑна чӑвашла пичетленеҫҫӗ. Вӗсем те пулин сайтра темле резервацине лекнӗ евӗр вырнаҫнӑ. Пӗтӗмлетӳ ҫапла ҫеҫ тума пулать: редакци хӑйӗн малашлӑхне вырӑс чӗлхеллӗ ҫеҫ курать, хӑйӗн кун-ҫулне чӑваш чӗлхипе пуҫланӑ пулин те вӑл чӗлхе вӗсене кирлӗ мар. «Хыпар» сайчӗ дизайн енчен япахрах пулин те ҫавах та хыпарӗсене чӑвашла та (тӗп страница чӑвашла!), вырӑсла та вырнаҫтарать. Ку енчен пӑхсан «Хыпар» хӑйӗн политикине «Тӑван Ен» ҫине сарсан, паллах, аван пулӗччӗ, пӗрлешӳ усси чӑвашлӑхшӑн та юрӑхлӑ пулӗччӗ.

«Тӑван Енпе» «Хыпар» пач расна хаҫатсем. Пӗри — район хаҫачӗ, район хыпарӗсене ҫутатаканскер, тепри — республика хаҫачӗ. Вӗсене пӗр тӗвве ҫыпӑҫтарсан мӗн пулса тухасси те паллӑ мар. Е «Хыпар» Шупашкар районне пысӑк тимлӗх уйӑрма пуҫлӗ, е «Тӑван Ен» Шупашкар район ҫыннисен нушисем пирки манса ытларах республика ыйтӑвӗсене ҫутатӗ. Икӗ хаҫат пӗр ҫын аллинче пулни ҫакӑн йышши уйрӑмлӑхран ниепле те хӑтараймӗ. Хамах илес. Эпӗ Шупашкар район ҫынни пулнӑран мана хам район хыпарӗсене те «Чӑваш халӑх сайтӗнче» ытларах ҫутатма туртать. Мӗн тӑвӑн, ҫывӑхрах-ҫке… Ҫавӑнпа та чи пысӑк ыйту маншӑн — икӗ тӗрлӗ хаҫата пӗрлештерсе вӗсен ӑшлӑхне малтанхи пекех хӑварма пултарӗҫ-ши? Ку тӗлӗшпе хӑшӗ хӑшне ҫӑтса ярӗ?

Укҫа-тенкӗ ыйтӑвӗ кӑна-ши?

Тен, ман пӑшӑрхану ытлашши те пулӗ — ҫак пӗрлештерӳ хаҫатсем ҫине ниепле те витӗм кӳрмӗ, икӗ хаҫатӑн, тен, финанс пайне ҫеҫ пӗр алла куҫӗ… Ҫавах та ку тӗлӗшпе те ыйту сахал мар. Енчен те чӑн та укҫа-тенкӗ енчен йывӑрлӑхсем пулсан (перлештернӗ чухне пире яланхи пекех ҫапла ӑнлантарса пама тӑрӑшаҫҫӗ-ҫке) тӗнчере ытларах чухне урӑхралах тӑваҫҫӗ — предприятие икӗ пая пайлаҫҫӗ: пӗрине тупӑшлисене параҫҫӗ те тепӗрне — пӗтӗм тӑкаксене, парӑмсене. Ҫапла май предприяти, калта хӑйӗн хӳрине татса тарнӑ пек, тӑкаксенчен хӑтӑлать. Эпӗ илтнӗ тӑрӑх «Хыпар»-ӑн тӑкаклӑ пайӗ — комуналлӑ расхутсем. Пушӑ пӳлӗмсем пит нумай («Тантӑш» тата «Хресчен сасси» ИҪ-сене хыпса янӑран мар-и?). Тепӗр хаҫат тӑкакӗсене хӑй ҫине илес вырӑнне мӗн-ма ҫав пӳлӗмсене калталла татса пӑрахас мар? Паллах, чӑн лару-тӑру пач урӑхла пуль… Кӑна хӑҫатрисем тата министерствӑри тӳре-шара ҫеҫ лайӑххӑн ӑнлантарса пама пултарӗ.

Чи пӑшӑрхантараканни вара — кунашкал пӗрлешӳсем хыҫҫӑн чӑвашла информаци хатӗрӗсен йышӗ чакса пыни. Ав, «Хыпар» «Хресчен сассине» ҫӑтса ячӗ. Маларах пӗрлештерӳ икӗ хаҫата ниепле те пырса тивмест тесе калатчӗҫ. Вӑхӑт иртрӗ те «Хресчен сасси» «Хыпар» ҫумне ҫыпҫӑнчӗ. Пач ҫухалмарӗ-ха… Ӑна халь «Хыпар» ҫумне хушса параҫҫӗ. Икӗ хаҫат та пӗр ҫын аллинче пулни те икӗ расна хаҫат тума май памасть. Хаҫатсенче икӗ тӗрлӗ шухӑш вырнаҫтарма ҫукран ун пек чухне.

Тепӗр енчен вырӑсла тухакан хаҫатсем те республикӑра сахал мар. «Советская Чувашия», «Грани», «Чебоксарские новости», «Республика»… Вӗсен те парӑмӗсем ҫук мар! Анчах никам та вӗсене пӗрлештересшӗн мар. Йӑлт чӑвашла тухакан хаҫт-журналсем кӑна республика тӳри-шарине канӑҫ памаҫҫӗ. «Ҫӑлас» сӑлтавпа ҫыпӑҫтараҫҫӗ те ҫыпӑҫтараҫҫӗ…

Хаҫатсен паянхи вырӑнӗ

Тепӗр тесен хаҫатсен паянхи вырӑнӗ самай хӗсӗнчӗ темелле. Кунта самана улшӑнни те, интернетпа телекурав вӑй илни те, почта хӑйӗн хакӗсене ӳстерни те пысӑк витӗм кӳреҫҫӗ.

Иртнӗ ӗмӗрте хаҫатсене мӗнле тӗллевпе йӗркеленӗ? Тӳре-шара тата патшалӑх ӗҫне халӑх патне ҫитерме, политика пропагандине туса тыма. Вӑл вӑхӑтра хут кӑна пулнӑ та ҫапла май хаҫат кӑларма, ӑна укҫалла халӑх патне ҫитерме — чи лайӑх мел пулнӑ. Хаҫат кӑларни тупӑш пама пултарни те вӑл вӑхӑтра йӗркеллӗ пулнӑ. Хыпарсене халӑх патне илсе ҫитерес енӗпе те хаҫат малти ретсенче тӑнӑ. Телекурав пулман, радион вара хӑйӗн ҫитменлӗхӗсем — вӑхӑтра итлеймесен хыпарсӑр тӑрса юлӑн. Хаҫата вара хуть те хӑш вахӑтра вулама май пур. Ҫапла май XX ӗмӗрте хаҫат халӑх патне хыпар илсе ҫитерес енӗпе пысӑк вырӑн йышӑнса тӑнӑ.

Паян вара пач урӑхла. Телекурав та пур, интернет та пур. Енчен те ХХ ӗмӗрте тӳре-шара хӑйсен ӗҫне хаҫат урлӑ кӑна ҫитерме пултарнӑ пулсан — паян кашни министерствӑн, кашни ял тӑрӑхӗн хӑйӗн сайчӗ пур. Район хыпарӗсене пӗлес тесен интернетпа усӑ курма пӗлекен ҫынна мӗн тума хаҫат кирлӗ? Шӑп ҫак сӑлтавсене пула хаҫат пӗлтерӗшӗ чакса пырать те. Куллен тухакан хаҫатсене ҫырӑнакансен йышӗнче те ытларах ҫулланнӑ е ватӑ ҫынсем ҫеҫ. Хаҫат вулама хӑнӑхнӑран кӑна вӗсем ҫырӑнаҫҫӗ. Ҫамрӑксем вара мӗнпур хыпарсене тӗнче тетелӗ урлӑ пӗлме тӗмсӗлеҫҫӗ.

Паллах, хаҫатсен хӑйсен вырӑнӗ те пур. Пӗр-пӗр тематикӑллӑ пулсан, е унта урӑх ниӑҫта та тупма май ҫук информаци вырнаҫӑнсан, е статьясене вулаканшӑн кӑсӑклӑ хатӗрлесен — паллах, кун пек хаҫатӑн е журналӑн ҫырӑнаканӗ пулатех. Сӑмах кунта, калӑпӑр, литература журналӗ е кулӑш хаҫачӗ пирки пыма пултарать. «Хыпар» хаҫата ҫырӑнса илекенсен йышӗ чакнӑ вӑхӑтра «Ҫамрӑксен хаҫачӗн» вулаканӗсем ӳссе пынин сӑлтавӗ шӑп ҫакӑнта та.

Пӗтӗмлетсе каласан, «Хыпар» ҫумне хут те мӗн чухлӗ хаҫат ҫыпӑҫтар, ӑна хуть те мӗн чухлӗ редакципе пӗрлештер — хӑйӗн форматне улӑштараймасть пулсан ку ӗҫ ӑна ним енчен те пулӑшма пултараймӗ. Кулленхи хаҫатран аналитикӑллӑ е ытти кӑсӑклӑ статьясем пичетлеме пуҫласан ҫеҫ вӑл паянхи информаци ӗмӗрӗнче сыхланса юлма пултарать. Н. Никольский пуҫарнӑ ӗҫӗ ун чухне кӑна сӳнмӗ.

#чӑваш чӗлхи, #чӑвашлӑх, #Хыпар, #хаҫатсем, #Тӑван Ен, #Шупашкар районӗ