Электронлă вулавăш

Анука тĕрмере тем тĕрлĕ асаплантарса, жандармери, полици, следовательсем Ĕнел таврашĕнчи революционерсен ушкăнĕнчи çынсен ячĕсене, вĕсем ăçтине, вĕсен ĕçĕсене йĕрлесе пĕлесшĕн. Анчах çирĕп чунлă революционеркă хăй ушкăнĕн вăрттăнлăхне уçмасть. Анук асапĕсем çинчен пĕлнĕ хула ĕç çыннийĕсем протестлеме тытăнаççĕ. Унта та, кунта та бастовкăсемпе стачкăсем çĕкленеççĕ. Хăраса ӳкнĕ кĕпĕрнатăр Анука ӳкĕте кĕртме тĕрме больницине хăй пырать.

Çав самантра яла йышлăн пырса тулнă казаксем, тупăсемпе хĕç-пăшалланнă карательсем, çĕнĕрен вăй пухса, пăлханса кайнă ялсенче «йĕрке» кӳме хатĕрленеççĕ. Вĕсем ирĕкшĕн тапранса çапăçура вилнĕ çынсене пытарма пухăннă Микулапа унăн тусĕсене, халăха хупăрласа пыраççĕ. Халăха çăлăнма май парас тесе, Микула Саначин дружинине тата Ваçлее карательсене тытса чарма хушать. Ваçли ут утланса çар çыннисене хирĕç каять. Вăхăтлăха вĕсене чарать. Ултава сиссе, лешсем пеме тытăнаççĕ. Вилесле суранланнă Ваçлей тăшмансен ункинчен вĕçерĕнет. Çакăнпа виççĕмĕш кĕнеке пĕтет.

Эпир виçĕ хулăн кĕнекен фабулине чылаях тĕплĕн каласа тухрăмăр, мĕншĕн тесен унсăрăн нумай эпизодсемпе тата персонажсемпе тулнă романăн пĕтĕмĕшле тытăмне те, автор шухăш çулĕ-йĕрĕн юхăмне те ăнкарса илме йывăртарах.

Ĕлĕкхи ял пурнăçне, унăн сăн-сăпатне, тĕксĕм енĕсемпе çутă енĕсене, ял çыннисен ĕçне-хĕлне, хуйхи-суйхине, шухăшĕ-ĕмĕчĕсене, йăли-йĕркисене, тĕрлĕ сийсем хушшинчи лару-тăрăва писатель аван пĕлет. Сăнласа пама тĕл тунă саманан хăйне евĕрлĕхĕпе тĕп паллисене те вăл çителĕклех уйăрса илме пултарнă. Ĕçсемпе событисем Атăл тăрăхĕнчи ялсемпе хуласенче, пуринчен ытларах Энĕш шывĕ тăрăхĕнчи вырăнта, иртнĕ ĕмĕр вĕçĕпе çак ĕмĕр пуçламăшĕнче пулса иртнине эпир романра кăтартса панă ял-хула, хир-вăрман, шыв-шур ячĕсенчен те сăнласа панă, пĕтĕм çĕршыв пурнăçĕпе çыхăнса тăнă событисемпе пулăмсенчен те куратпăр: Варасăр, Вăлпуç, Минкĕш, Шĕмшер, Аманик, Пакăш, Кармăш, Шупашкар, Хусан, 1904 çулхи Российăпа Япони хушшинчи вăрçăпа çыхăннă эпизодсем, 1905 çулхи Питĕр хулинчи юнлă вырсарникун, 1905–1906 çулсенчи чăваш çĕршывĕнче пулса иртнĕ пăлханусем т. ыт. те.

Паллах, илемлĕ литературă произведенийĕнче кăтартса панă саманан хăйне евĕрлĕхне, унăн сăн-сăпатне (вăл ятарласа çырнă историлле повеç е роман мар пулсан) чи малтан ятсемпе датăсенче мар, произведенире ӳкерсе панă çынсен сăнарĕсенче — вĕсен тавра курăмĕн, кăмăл туртăмĕн, шухăш-ĕмĕчĕн, йăли-сăлайĕн хăйне евĕрлĕхĕпе саманана кĕвĕллĕ типлăхĕнче — шырамалла. «Ĕмĕр сакки сарлака» — унта чăн-чăн пурнăçра пулса иртнĕ событисене, чăннипех пулнă, пурăннă çынсен ячĕсене асăннă пулин те — историлле роман мар. Ăна çав жанр виçипе виçме те кирлĕ мар. Мĕншĕн тесен историлле персонажсем роман кумминчи тĕп вырăнта тăракан çынсем мар, ытти геройсен шăпине татса парас ĕçре те вĕсем пысăк вырăн йышăнса тăмаççĕ. Тĕп вырăна кунта писатель хăй хайласа, хăех чун кĕртнĕ сăнарсем йышăнаççĕ. Çавсен урлă самана конфликчĕсене уçса панă. Вĕсен прототипĕсем чăннипех пурăннă çынсем пулса тăни-тăманни пирки сăмах вакламăпăр, вăл — писателĕн ĕçĕ, вулакансем тивме юраман вăрттăнлăхĕ. Çак сăлтавсене пула, писатель романра каласа панисем историри фактсемпе пур чухне те пĕр карта тĕрĕс-тĕкел лармаççĕ тесе, ытлашши тиркешмех те кирлĕ мар.

«Ĕмĕр сакки сарлака» хăйĕн тĕп жанр уйрăмлăхĕсемпе — социалла роман. Икĕ социалла вăй хирĕçĕвĕн-кĕрешĕвĕн хăвачĕ романри пĕтĕм çынсен пурнăçне, ĕçне-хĕлне витерсе тăрать, шăпине татса парать. Пĕр енче, самани улшăннă май, шăмă шăл вырăнне тимĕр шăлсем лартнă миххасем. Вĕсем ĕлĕкхи пусмăрçăсен, çĕрме пуянсен е куштансен йăхĕнченех. Турри те вĕсен пĕрех — мул, чунĕ-чĕри те çавах — е эс кăшлатăн, е сана кăшлаççĕ; хама кăшлаттариччен çынна кăшлас, хамăн хуçа пулас. Анчах кусем аслашшĕ-ашшĕсенчен çăткăнтарах, чăрсăртарах, чеерех, вăр-вартарах. Лешсем ял-йышне пусмăрланипе çырлахнă пулсан, кусем танатине ялĕ-ялĕнчи мужиксем çеç мар, çулсерен пурлăх хевтине çухатсах пыракан улпучĕ-дворенĕсем те, тӳре-шарапа кантур таврашĕ те лекеççĕ. Тепĕр енче — кивĕ, патриархалла йăла-йĕркесен, ĕненӳсен, тĕшмĕшлĕхсен тыткăнĕнчен, хăйсен юмартлăхĕнчен, тавра курăм нишлĕхĕнчен — самани улшăннине пулах, асаплăн-хĕнлĕн пулин те, — хăпсах, хăтăлсах, тасалсах, хăват ӳстерсех пыракан вăй: çтаппансем, микуласем, ваçлейсем, кĕтеруксем.

Хресчен йывăр ĕçĕнче Çтаппанпа Татьянан ыррине те, усаллине те курма тивнĕ. Ырлăхĕнчен ытларах хурлăхĕ пулнă пулин те, пĕр хăнăхнă йĕрке улшăнма пултарассине вĕсем ăса та илмен. Анчах вăхăчĕ шунă май çав улшăнусем сисмеллех пулса иртнĕ. Çапла Энĕшкасси çур ялĕ ытла Михха парăмне кĕрсе ӳкет. Çтаппан халлĕхе хăйне хăй хуçа-ха. Малалла та çапла пуласса ĕмĕтленет. Инкеке, çак ĕмет часах татăлать. Халлĕхе пурнăçĕ йĕркеллех пынăн туйăнать. Уй-хирте, кил-терĕшĕнче тĕрмешсе, кунсем иртни сисĕнмест. Ял-йышĕпе пĕрле вĕсем аки-сухине тăваççĕ, утине çулаççĕ, тыррине выраççĕ. Йăли-йĕрки хушнă пек, хутран-ситрен, хурăнташ-тăванĕсемпе, кӳрши-аршисемпе пĕрле пухăнса, ĕçки-çикине ирттереççĕ. Çапла, мĕн пуррипе сапăр вĕсем.

Хресчен ĕçне мĕн ачаран хăнăхнă, юратма вĕреннĕ Çтаппаншăн çĕр çинчи ĕç нимĕнрен паха, таса ĕç. Çĕре вăл тăван амăшне хисепленĕ пек хисеплет. Унăн ырлăхĕ-пурлăхĕ Çтаппан пек ĕçченсемшĕн пĕтĕм пурнăç çăл куçĕ-çке-ха! Ак мĕншĕн вăл ăна хисеплесе тĕрлĕ ăрăмлă йăласем туса ирттерни те вырăнлă туйăнать. Çĕр ывăлĕ Çтаппан хăй çуралса ӳснĕ çĕрне-шывне, çутçанталăкне ытарайми юратать. Ăна уйĕ-хире, шывĕ-шурĕ, улăхĕ-вăрманĕ — пурте çывăх та тăван. Романри çутçанталăк пулăмĕсем, çулталăк çаврăнăшĕн тĕрлĕ вăхăтри ӳкерчĕкĕсем Çтаппан шухăш-туйăмĕпе пĕр кĕвĕллĕ пулса тухаççĕ. Автор хăй те вĕсене пĕтĕм кăмăлтан савса сăнласа пани сисĕнет.

Тӳрĕ ĕçпе пурăнакан çыннăн кăмăлĕ те тӳрĕ, уçă. Кӳршĕ-аршăпа-и, ял-йышĕпе-и вăл яланах хайне сăпайлă тытать. Ял-йышĕ те çак ĕçчен йĕркеллĕ, ăслă-тăнлă, вăйлă çынна хисеплет. Анчах арăслан пек вăйлă, хăй хăнăхнă ĕçĕнче пултаруллă çын Михха евĕрлĕ чее ултавçăсемпе тӳре-шара умĕнче халсăр. Вĕсен кукри-макрисем юмарт Çтаппана часах ураран ӳкереççĕ. Çтаппан — тӳрĕ çын, анчах унăн тӳрĕлĕхĕ хăйне хирĕçле пулса тухать. Вăл этем чысне, тивĕçне хисеплеме вĕреннĕ, анчах укçа чул касма тапратнă саманара этем чысĕпе тивĕçĕн пĕлтерĕшĕ те улшăнать иккен. Укçа чыс та кӳрет, хисеп те парать, вăй та хушать, пурнăçра хуçа пулма та пулăшать. Çтаппан тем пек вăйлă, анчах укçаллă Михха унран тем чухлĕ вăйлăрах, Çтаппан ял-йыш умĕнче хисеплĕ, анчах унăн хисепĕ муллă Миххан «хисепĕ» умĕнче ниме те тăмасть, асап кăна пулса тăрать.

Тӳрех калăпăр, ĕлĕкхи хресченĕн драматизмне, мĕскĕнлĕхне, юмартлăхне Мранька Çтаппан сăнарĕпе пултаруллăн пĕтĕмлетсе панă. Çтаппан хăйĕн юмартлăхĕнчен вăраххăн та асаплăн хăтăлса пырать. Хăй пек çынсен вăйĕ уйрăм çыннăн хул-çурăм вăйĕнче маррине — пĕрлешӳллĕ, пĕр ĕмĕтлĕ кĕрешӳре пулнине вăл пит ерипен ăнланса çитет. Çапах ăнланса çитет-çитетех. Миххасем, тӳре-шарапа пĕр каварлă пулса, халăха кашкăрла пăваççĕ пулсан, вĕсене хирĕç халăхăн та, хăйĕн вăйне пухса, хирĕç тăмалла, кĕрешӳ пуçласа ямалла иккен. Анчих çав кĕрешĕве пуçараканни Çтаппан мар, унăн ывăлĕпе ывăлин юлташĕсем пулса тăраççĕ. Вĕсем ытларах вĕреннĕ, тĕнчепе ытларах паллашнă, унăн хури шуррин сăлтавĕсемпе тупсăмне те Çтаппан ӳсĕмĕнчи çынсенчен лайăхрах пĕлеççĕ. Хастарлăхĕпе хăюлăхĕ те вĕсен пысăкрах. Кĕрешӳре вĕсене çул кăтартакан, ертсе пыракан, пулăшу парса тăракан вăй та пур ĕнтĕ — революцилле рабочи класпа унăн партийĕ.

Çтаппан сăнарĕн типлăхĕ пирки иккĕленсе тăмастпăр. Тăнăç пурнăçра Çтаппан хăйне хăй лăпка, сăпайлă тытни, çилĕ-тарăху килсен кăмăлĕ вут пек хыпса илни, инкек-синкекре, асап-хурлăхра чăтăмлă пулни, пĕр панă сăмаха çирĕп тытса пыни — пурте çаксем ӳт-пӳ, ăс-хакăл тĕлĕшĕнчен вăйлă та сывă çынна кĕвĕллĕ паллăсем. Пурнăçри йывăрлăхсенчен, тăшмансенчен унăн хăрасси-тăвасси çук. Çавна писатель асăрхаттарать çеç мар, роман тăршшĕнче çине-çинех сăнлăхлăн кăтартса парать.

Кивĕ йĕркепе ӳснĕ çыннăн кăмăлĕнче ыррипе усалли те пĕр çĕрлĕ. Лаша çухалсан, аптранипе, Татьяна Ваççуха юмăç патне каять — Çтаппан хирĕç мар. Пулăшĕ-и, пулăшмĕ-и, — вăл ун пирки иккĕленерех парать пулин те, ан тив, кайтăр. Йăли çапла. Пакăш вăрманĕнче вĕсем Макçăм кумăшĕпе вăрă-хураха тытса «тирпейлеççĕ». Çтаппан уншăн пĕртте ӳкĕнмест. Йăли çавнашкал — вăрă-хураха халăх шеллеме хушман, Михха ăна чăтайми хур кăтартнă. Мĕн тумалла? Виçесĕр тарăхнă Çтаппан, пĕр шухăшласа тăмасăр, кайнă та Миххан хапхипе чӳречисене аркатнă. Хур кăтартнă тăшмана урăхла май тавăрма пурри-çуккине пĕлмест вăл. Ĕлĕк те çапла тунă. Йăлана кĕнĕ вăл.

Çтаппан кăмăлĕнче халăх тĕшмĕшĕсемпе йăла тӳнтерлĕшĕсен хуйăрĕ хулăн пулин те, унăн ырă енĕсене, çынлăхне вĕсем хупласа хураймаççĕ. Пирĕн кăмăл çав-çавах Çтаппан енчех. Пĕри кăна пире шухăша ярать. Çтаппан юмарт çын, анчах вăл пĕртте айван мар. Мĕншĕн-ха роман авторĕ ăна иккĕмĕш кĕнекере айванла, унăн кăмăлĕн уйрăмлăхĕсене хирĕçле ĕçсем тутарать? Ялтан Хусана тухса кайнă-кайманах, Çтаппан, пĕр талăк хушшинче тенĕ пек, хăйĕн сăпайлăхĕпе йĕркелĕхне ансатах çухатать, çăмăлттая тухса каять: вăл циркри паттăрпа та, ним именсе-тытăнса тăмасăрах, кĕрешме хăюлăх çитерет, намăс çуртне лексе çылăха кĕрет, хула урамĕсем тăрăх яш ачалла чупса çӳрет, унччен нихăçан ун йăлинче пулманнине кура мар, эрехе шыв пек ĕçет. Çтаппан кăмăлĕ çав териех сасартăк улшăнасса никам та кĕтмен. Хула пурнăçĕ, сăмах та çук, ун кăмăлне улăштарнă, анчах пырса кĕнĕ кунах мар пулĕ? Çак эпизода писатель кăсăкшăн кăна кĕртсе лартни уççăнах курăнать, Çтаппан сăнарне вăл йӳнетсе, шĕветсе çеç ярать. Ун пек «йӳнĕ» вырăнсем романра (уйрăмах виççĕмĕш кĕнекере) тăтăшах тĕл пулаççĕ. Вĕсем сăнарсемпе событисен аталанăвĕн логикине те, реализмла роман жанрне те пăсаççĕ.

Жанр тенин хăйĕн çирĕп йĕркисем пур. Мранька романĕнче вара куç кĕретех социалла романпа приключенилле романăн жанрĕсем хутăшса, арпашăнса кайнă. Романа пĕтĕмĕшле эпир реализмла роман вырăнне хакласа йышăнатпăр пулсан, унти событисем те, персонажсем те реализмла пулма кирлĕн туйăнать пире. Çав май, пурте пĕлеççĕ пулин те, Ф. Энгельс реализм çинчен мĕн каланине тепĕр хут аса илтерес килет: «На мой взгляд, — тенĕ вăл М. Гаркнес патне янă çырура, — реализм подразумевает, кроме правдивости деталей, верность передачи типичных характеров в типичных обстоятельствах».

Çтаппан ĕç халăхĕн ирĕке тухассишĕн тапраннă кĕрешӳ сĕмне кĕнĕ çеç пулсан, вăл çав кĕрешӳре ыттисене май килнĕ таран пулăшса кăна пырать пулсан, унăн ывăлĕ Микула вара кĕрешĕве ертсе пыракан çын пулмалла.

Микулай хăй яшлăхĕнче ялти ытти çамрăксенчен нимĕнпех те уйрăлса тăмасть-ха. Хăйĕн тантăшĕсем пекех, вĕсемпе пĕрлех, пушă вăхăтра улахсене çӳрет, ташлать, юрлать, савăнать. Алхасасси-куласси те, çамрăксен ăрăмлă йăлисене туса ирттересси те ăна ют мар. Çапах та ыттисенчен вăл хут пĕлнипе, хăйĕн тавра курăмĕпе, пултарулăхĕпе яш чухнех палăрса тăрать. Хут пĕлекен Микулана ял-йышĕ ултавçă, куштан та чее Платтун вырăнне çĕр уполномоченнăйне суйлать, тавлашуллă çĕр пирки хăйне хӳтĕлеме Хусана суда шанса ярать. Кунтах Микула вырăс рабочипе — Кузнецов революционерпа — ăнсăртран паллашать, каярах туслă та пулса каять.

Кузнецовпа тĕл пулни Микулан ăсне-тăнне уçăлтарса ярать. Ку таранччен вăл, ашшĕ пекех, пуян Миххана ытларах хăйсен кил-йышне сăтăр тунăшăн, хур кӳнĕшĕн тарăхнă, курайман пулсан, халĕ ĕнтĕ, ултавпа пусмăр тĕнчин тупсăмĕпе сăлтавĕсем çинчен Кузнецов тĕплĕн ăнлантарса панă хыççăн, вăл Михха пĕччен маррине аванах ăнланса илет.

Пĕр Миххана çеç мар, пур ытти миххасене амаланма-аталанма май паракан пĕтĕм пусмăр йĕркине хирĕç тăма, ăна тĕп тума кирлĕ иккен. Кĕрешӳре çиеле тухас, çĕнтерес тесен, меслечĕсемпе ăслайсене пĕлмелле. Çав меслетсемпе ăслайсене революци кĕнекисенче, Маркспа Энгельс, Ленин вĕрентнинче шырамалла, революцилле рабочисен партинчен вĕренсе пымалла. Çапла Микула революционер-профессионал пулса тăрать.

1900 çул. Кĕркунне. Хусанта чылай хушă пытанса, вăрттăн ĕçлесе, вĕренсе пурăннă хыççăн Микула тăван яла, Энĕшкассине, таврăнать. Кузнецов ăна çак сăмахсемпе ăсатса ярать:

— Ну, Николай Степанович, пире уйрăлма вăхăт. Парти сана чи пархатарлă ĕçе, хăвăн тăван халăх хушшинче ĕçлеме ярать. Парти шанăçне тӳрре кăларма тăрăш!

— Ан пăшăрхан, Леонид Сергеевич. Парти хушнине пурнăçлассишĕн вăй-халăма, кирлĕ пулсан, пурнăçăма та шеллемĕп, — тет Микула (II кĕн., 289 стр.).

Романăн пĕрремĕшпе иккĕмĕш кĕнекисенче сăнласа панă Микулан кăмăлĕ, шухăш-туйăмĕ, ĕçĕ-хĕлĕ, тыткаларăшĕ çинчен нимĕн хурласа каламалли те çук. Вĕсем реализмла повествовани виçинчен тухмаççĕ. Микула пек революци ĕçне чун-чĕререн парăнса ĕçленĕ çынсем пулнине вулакансем ĕненеççĕ. Вĕсем чăн пурнăçра та пулнă. Ун çинчен истори кĕнекисем те, ватă çынсен аса илĕвĕсем те калаççĕ. Ан тив, хăшĕ-пĕри Микулапа Лукарье хушшинче пулса иртнĕ савăш мыскари пирки тиркешсе те илĕç. Пĕтĕмĕшпе илсен, çав натуралистла эпизод Микула сăнарĕн реализмне пăсаймасть-ха. Виççĕмĕш кĕнекере вара ăнланма йывăр ĕçсем пулса иртме тытăнаççĕ.

Микула, хăй революци ĕçĕн вăрттăнлăхне вăхăтсăр уçас мар тата ĕç ăнăçлăхĕшĕн тесе, сутăçă пулса тăрать. Хăйĕн ама çурийĕнчен, Матренă Игнатьевнăран, кивçен илнĕ 10 пин тенкĕ укçапа вăл ялĕ-ялĕнче лапкасем уçать. Унăн Атăлкассинчи «тимĕр-тăмăр, пир-авăр, галантерейă тата бакалейа таварĕсемпе суту-илӳ тăвакан пысăк магазин» пур. «Микула курттăм та суту-илӳ тăвать. Вăл таврари вак-тĕвек сутăçсем валли фабрик-заводсем туса кăларакан тавар тата тăварланă пулă кӳре-кӳре килнĕ. Вĕсем валлиех йӳнĕ йышши хăпарту, шушкă, клентĕр пĕçерттернĕ. Кашни тунтикунах вĕсене вуншар сутăç лавпах тиесе чăвашсен хушшинчи пасарсене çеç мар, марисен еннелле те салатнă» (III кĕн. 194 стр.). Микула сутти Кармăшра та, Симелте те пур. Çак ĕçсене туса тăма хăй те, учитель пулма вĕреннĕ Муравьев аслă приказчик те, вакăраххисем те пур. Çĕнĕ хуçан тавар çаврăнăшĕ пăчĕк маррине çак диалогран та курма пулать:

— Суту-илӳ тăвас енĕпе ĕнер фабрикран — счет, управляющинчен çыру килчĕ, — Муравьев сĕтел сунтăхĕнчен икĕ хут кăларса пачĕ.

— Çирĕм пин тенкĕ-и? — ыйтрĕ Анук, пĕрне пăхса тухсан.

— Çирĕм пин, Анна Александровна.

— Мĕнех вара, куçарса парăр! — хушрĕ те Анук çырăвне вулама тытăнчĕ…» (III кĕн., 195 стр.).

Ама çуринчен кивçен илнĕ укçашăн «Микула тахçанах вунă пин çумне пиллĕк пин хушса тавăрса панă» (III кĕн., 214 стр.). Çапла «Микула, суту-илӳ тума пуçăнса, пиллĕк çул хушшинчех ялти пуянсенчен иртсе кайрĕ» (III кĕн., 90 стр.). Революци ĕçĕн вăрттăнлăхĕшĕнех вăл «хăйне хăй яланах турăпа патшана пăхăннăн тыткалать. Патшапа чиркӳ ыйтсан, пуринчен малтан вăл пулăшма тăрăшать. Пĕлтĕр çеç-ха, чăвашсен хушшинче чиркӳсем чечеклентĕр тесе, пин тенкĕ парнелерĕ, уншăн ăна Шупашкарти архиерей тав туса пил пачĕ. Кашни праçникрех чиркĕве çӳрет. Унпала земски начальник те туслă. Пĕчĕкрех тӳре-шарасем çинчен калаçмалли те çук. Михха тесен — Михха, ĕлĕк ăна тăшман вырăнне шутланăскер, халь унпала ытти пуянсенчен те тус-йышлăрах пурăнать» (III кĕн., 90 стр.). Çапла «аттестаци» парать Микулана унăн та, халăхăн та тăшманĕсенчен пĕри — Огуречников стăнавай. Конспираци шучĕпех пулмалла, Микула хăйĕн вăрттăн ушкăнĕнче тăракан хăш-пĕр çынсене те, сăмахран Макçăм кума, пуяна тухма пулăшать. Макçăм çунса кайнă Ваçухха юмăç карчăкăн пир-авăрне илсе сутнă хыççăн «пĕр-икĕ çул хушши выльăх пусса аш-какайпа суту-илӳ тукаларĕ те Микула пулăшнипе Энĕш юхан шывĕ çинче тăватă чуллă тата кĕрпе тăвакан чуллă арман лартрĕ. Çăм тапакан машинă туянчĕ. Халь вăл Касмуххаран та пуян» (III кĕн., 147–148 стр.). Кăна автор хăй калать.