Электронлă вулавăш

Аран-аран тăрса, вăл шăвăç куркапа шыв ĕçрĕ. Татах ăш хыпрĕ, татах шыв ĕçрĕ.

Чунра темĕнле тăвăр, пăтранчăк. Такамран çак самантра ытла та намăс пек… Кĕçех ак халăха ĕçе калама каймалла, тăма мар, татах, татах выртас килет.

Кухньăна тухакан пӳрт алăкне уçса пăхрĕ. Никам та çук. Ун çине стенасем çумне пысăклатса çакнă Ваçукпа Гришăн сăнĕсем пăхрĕç. Иккĕшĕ те çар тумĕпе.

— Ĕçетĕн-и, атте? — тенĕ пек туйăнчĕç вĕсем… Икĕ уйăх ĕнтĕ вĕсем ун ячĕпе салам та çырса ямаççĕ…

— Путсĕрсем… Вĕрентсе кăлартăм та аçу та кирлĕ мар-и? — шухăшларĕ Михала, алăка хупса.

Елюк çук. Вăл вара каçхине мĕн пулнине аса илчĕ. Таса та çутă пӳрт. Унта вĕсем Аннапа иккĕшех. Стакан хыççăн стакан «саншарли»… Тахçанах хăюланса çитнĕ хĕрарăм унăн чĕркуççийĕ çине хăпарса ларать… Эх!..

Михала тĕкĕр умне пычĕ. Унăн мăйĕ çинче тута йĕррисем.

— Эс ман! Манăн эс, Мишша! Мишенька…

— Унтан ан чуп ту, çынсем пĕлеççĕ… ырă мар.

— Пĕлччĕр… Эс унсăрăн пĕлмеççĕ тетĕн-и?

Кайран… Мĕншĕн манăн пăшал тытмалла пулнă-ха? Хушнăшăн-и? Çапах та хушма пăрахтармаллах. Мĕн эп Анна патне киле кĕретĕп-и, арăма пăрахатăп-и? Кĕрсе ĕçнĕ, çывăрнă, каллех таврăннă.

— Елюк! Эй, Елюк! — кăшкăрчĕ вăл. — Лапа!

Хирĕç чĕнекен пулмарĕ.

Питне çусан кăштах уçăлнă пек пулчĕ. Татах шыв ĕçрĕ, вара плащ тăхăнса кил хушшине тухрĕ.

Кунта кăшкăрсан та арăмĕ чĕнмерĕ. Çенĕк алăкне çăраççипе питĕрсе уççине кĕсйине чикрĕ.

— Шыратăр-ха. Пӳрте те кĕреймĕн, лапа!

IV

Йăла… Çын пурнăçне вăл шыв ĕçнĕ чухне куçа курăнман çӳпĕ пек сисĕнмесĕр лекет те, кайран пысăкланса каять, тухмасть вара çын чĕринчен… Йывăр ăна кăларма.

Тимуксен çурчĕ урама çурса каякан çырма леш енче, чи хĕрринче. Кунта çырма тарăнланать, çынсем тӳререн пăрахнă икĕ пĕрене урлă каçаççĕ; лашапа-мĕнпе кĕрес пулсан — çаврăнса каяççĕ. Çырансен икĕ енĕпе тахçан-тахçан, асаттесем лартнă йăмрасем сарăлса кайнă, çырма тĕпĕнче вĕсен тымарĕсем ватăлса çитнĕ çын сухалĕсем пек сайран туха-туха выртнă.

Урамалла виçĕ чӳречеллĕ юман хăма витнĕ пӳрт. Çартан чирлесе таврăннă Тимук малтанхи çулсенче сывалнă пек пулчĕ, хăйсен пӳртне тунă чухне те ĕçлерĕ, каярахпа авланчĕ. Илессе вăл — кӳршĕри Вăрманкас ялĕнчен, чарусăр та çивĕч чĕлхеллĕ Анна ятлă хĕре илчĕ. Анна — сарлакарах сăн-питлĕ, пысăк кăвак куçлă, тăпăл-тăпăл кĕлеткеллĕ хĕрарăм. Ун çумĕнче Тимук пĕчĕк ача пек çеç курăнатчĕ.

Темĕн çитмерĕ вĕсене, тем килĕшмерĕ, час-часах вăрçа пуçларĕç, кил хуçи ĕçке ерчĕ. Пӳрт-çурт тума та, çине хĕç-тимĕр витме те, кăмака тума та ăста Тимук час-часах ĕç пĕтерсен вил ӳсĕр таврăнма пуçларĕ. Пĕр кĕрхи каç вара ялти шкул кăмакине туса пĕтернĕ хыççăн вăл килне те çитеймен. Каçă çинчен шуса ӳкнĕ те сивĕ лапра çинчех çĕр каçнă. Çавăнтанпа хĕне кайнă çын, темиçе тĕрлĕ больницăсенче пулчĕ пулин те, унччен те пĕвер тата чĕре чирĕпе аптраканскер, сывалаймарĕ…

Ун хыççăн Анна тĕлĕнмелле улшăнса кайрĕ: хитререх тумланчĕ, хĕр чухнехи пекех савăнăçлă çӳрерĕ.

Михала ăна Тимук чирленĕ чухне ĕçе те хушманччĕ, кайран ав пытару…

Пĕр ирхине вăл ăна авăн çапма кайма каланăччĕ. Анна малтан, упăшкине пăхма сăлтав шыранăскер, хальхинче хирĕçсе те тăмарĕ, тухрĕ.

Çĕрле Михала йĕтĕм çинчен часах каяймарĕ: тепĕр хут хурал тĕрĕслерĕ, тиесе кайман çапнă тырă миххисене улăмпа виттерчĕ.

— Эй, бригадир — илтрĕ вăл лашине кӳлсе тăратсан, — эс мана лартса каятăн-и, çук-и?

Анна ларма каласса кĕтмесĕрех йăлт! çеç сиксе ларчĕ, тилхепене ярса тытрĕ…

— Э, ак хăвна та тăратса хăваратăп… Атту эсир пуçлăхсем нихçан та çуран çӳреместĕр…

— Но, но, атьсемри… эс пĕчĕк ача пек ан ашкăн-ха, — васкасах ларчĕ бригадир. Кунĕпех ниçта каймăсăр çисе тăнă ăйăр вырăнтан хăвăрт юртăпа тапранчĕ, тилхепе тытса ларнă Анна Михала çинех ӳпĕнсе пычĕ.

— Çавăн пек ĕçе тухсан сана кашни кунах лартса таврăнмалла та… — кулса илчĕ бригадир.

— Эс мана килте ларасшăн çунать тетĕн-им? Пĕлместĕн эс пĕччен çын пурнăçне. Кунта ак эп бригадирпа ярăнса çӳретĕп, алăкра халь ĕнесемпе сурăхсем макăрса тăраççĕ…

— Апла пулсан иртерех ыйтса каймаллаччĕ. Эс чи юлашкине тăрса юлнă… — хĕрарăм хул пуççи çине аллине хучĕ бригадир.

Анна тахçанах çавна кĕтнĕ пек тата та ун çумнерех лăпчăнчĕ, тилхепене те туртса пыма пăрахрĕ.

— Юлма эп сăлтавпа юлнă… Мушĕт, эп санах кĕтнĕ…

— Но, но, атьсемри… Эп, мĕн, саншăн ĕне-им? Мана суса илес çук…

— Бригадир вăл ĕнерен те сĕтлĕ, — тем калас пек кулса ячĕ Анна… — Шӳчĕ-кулли çăва патне, кĕçĕр эс ман пата кĕретĕн-и? Çук-и?..

Ку ыйту ытла та вырăнсăр пулнине хĕрарăм хăй те сисрĕ пулас, çийĕнчех тӳрлетме тăрăшрĕ:

— Ыран каç Тимука асăнатпăр… Ун чух халăх нумай пулать… Сирĕн пек ятлă çынсене çавăн пек çĕре чĕнсе намăса та кĕрес килмест… Айтăр… Халь…

Малтан Михала турткаланма та шухăшларĕ, юлашкинчен килĕшрĕ. Мĕнех пултăр кăшт ĕç хыççăн сыпнăшăн? Ывăннă шăм-шак та сурма пăрахать, ыйхă та канлĕрех…

Сурăхĕсене те, ĕнисене те пускилсем кĕртнĕ-мĕн. Васкасах ĕнине сунă Анна пӳрте кĕрсен тем хушăра сĕтел те пуçтарса лартрĕ. Хĕрлĕ помидорпа пан улмисем, чăкăт, тăм кăкшăмпа сăра тата çур литр çутти сĕтел çине тухса ларчĕç.

— Куна сан ятпа илтĕм… Хăвах хуçалан… Ĕçсе пĕтермесĕр ямастăп, — ал тупанĕ çине çапса уçрĕ эрех кĕленчин пăккине Анна.

Чылай пулать вĕсем патне кĕменччĕ Михала. Халь ăна тасалăх йăлтах тĕлĕнтерчĕ. Мачча тата пӳлĕм хăмисене шур сăрăпа сăрланă, чӳрече каррисене пĕтĕмпех алăпа çыхнă чĕнтĕрсемпе илемлетнĕ. Çĕвĕ çĕлемелли машина валли ятарласа тумбочка илнĕ, ăна та çиелтен çӳхе çеç тӳльпе витнĕ… Кăмака умĕнче уйрăм сĕтел. Типтерлĕн пухса хунă вырăнсем, чечексем…

Малтанах эрехне пĕчĕк çеç пӳрнеске пек черккепе Анна та ĕçрĕ… Кайран йăлтах Михалана ĕçтерчĕ. Бригадир кайма та шухăшларĕ, анчах ăна çак хитре кăвак куçлă çамрăк хĕрарăмпа хире-хирĕç ларасси темрен те пахан туйăнчĕ. Чĕлхе те çыхлана пуçларĕ, темшĕн иртнĕ ĕçсемпе, иртнĕ вăхăтсемшĕн мухтанас килчĕ. Каяс умĕн вăл юлашки эрехе ӳпĕнтерчĕ, анчах Анна татах илсе тухса лартрĕ.

— Çук, халь çитет… Кирлĕ мар, — аллипе сулчĕ бригадир.

— Кĕçĕр мар-тăк, виçмине каç кил… Ăна сан валлиех илнĕ, никама та ĕçтерес çук.

— Куншăн та мĕнпе тавăрас, — сулкаланса ура çине тăчĕ бригадир.

— Эй, кайса ан ӳк, — пырса ыталарĕ ăна Анна. Кравать патĕнчен иртсе кайнă чух, те вăл хăй сулăнса кайрĕ, те ăна Анна кулмалла тĕксе ячĕ, иккĕшĕ те ӳкрĕç. Тахăшĕ малтан чуп турĕ, бригадир асне çак сăмахсем çеç кĕрсе юлчĕç.

— Эп мĕн… чирлĕ çынна пăхса çеç пурăнтăм. Арçын-и вăл?

…Ӳсĕр килнĕ каç Михала ăçта ĕçнине те пытармарĕ. Елюк та вăрçмарĕ.

Кайран бригадир Анна патĕнче çур çĕрччен çеç мар, час-часах тул çутăличчен те пулчĕ.

Киле килсессĕнех малтан вăл суймалли сăлтавсем шырарĕ: е парти пухăвĕнче, е колхоз правленин ларăвĕнче пултăм, тесе ĕнентерчĕ.

Вут хумасăр тĕтĕм тухмасть. Яла тухнă сăмах та сăлтавсăр мар. Елюк хăлхине те упăшки çинчен темĕн тепĕр пырса кĕчĕ.

Михала та час-часах ӳсĕр таврăнсан вăрçа пуçларĕ: е яшка сивĕнсе кайнă, е ун çине хăрăм кĕрсе ӳкнĕ, урайĕсем те тепĕр чух таса мар. Малтанах Елюк тавлашмарĕ те, юлашкинчен чăтаймарĕ.

Пĕр çуллахи ăшă каç, чылайччен упăшкине кĕтсе ларнăскер, Тимук арăмĕн килĕ енне çул тытрĕ. Хăй пурнăçĕнче вăл пĕрремĕш хут вăрă пек çуртсем çуммипе йăпшăнчĕ, пӳрт чӳречи умне пырса тăрса итле пуçларĕ. Унăн хăлхине Аннан уçă сасси пырса кĕчĕ.

— Эс мана ĕçлемесĕрех ĕçе тухнă тесе ĕç кунĕ пар… Ĕçлесен ухмаха та çырса паратăн… Манăн аншарлине те юхтармалла, салат та авăртмалла…

— Сана эпĕ ахаль те çырса панă, — ланкăртаттарсах стакана ӳпĕнтерчĕ бригадир.

Темшĕн упăшкин сасси Елюк хăлхине ют çын сасси пек илтĕнчĕ, чĕре темĕнле хаяр тăшмана курнăн тарăху хумĕсемпе тулчĕ. Çак самантрах унăн пĕтĕм урам илтĕнмелле кăшкăрса ярас килчĕ, анчах вăл чăтрĕ.

Пӳртре çутă та сӳнчĕ. Анна чӳрече каррине уçса урамалла тинкерчĕ пулас, Михала темĕн каларĕ, каллех Елюк хăлхине сăмахсем пырса кĕчĕç.

— Ăçта васкатăн? Уксах арăму ниçта та каяс çук-çке.

Ку татах та тарăхупа тулнă чĕре çине вĕри шыв сапнă пекех туйăнчĕ. Елюк хыпалансах патак тупрĕ, унтан, ăсран тухнă çын пек, чӳрече кантăкĕсене çапса ватрĕ.

— Йыт ами! — кăшкăрчĕ вăл, патаккине шалалла персе.

Хăй такам тытасран хăранăн васкасах урамалла чупса тухрĕ, кайран анкартисем хыçĕпе килне çитрĕ. Кĕçех ятлаçса Михала килчĕ, вăл кил хушшинче шăлĕсене шатăртаттарсах арăмне шырарĕ.

— Вĕлеретĕп, лапа! Парам сана ман ята яма! Юрать, ун чухне Гриша çар училищине кайманччĕ, вăл чарчĕ.

Пĕрремĕш каç çавăн чух Елюк килте çывăрмарĕ.

Кайран, килте иккĕнех тăрса юлсан, Михала çурçĕрте мар, тул çутăлсан çеç килетчĕ.

Елюк чăтаймасăр «бригадиртан кăларăр» тесе колхоз правленине те кайса пăхрĕ, анчах Семен Петрович ăна лăплантарчĕ кăна:

— Ак, парти пухăвĕнче пăхса тухатпăр та, юсанать…. Бригадир начар пулсан тата хуть. Вăл ыттисене туртса пырать-çке.

V

Алексей Васильевичсен килĕ хыçалти урамра, Елюксен пекех, уй хĕрринче. Кунта кĕркуннехи йĕпе-сапа вăхăтĕнче те хăйăрлă çĕр часах типет, çулла çумăрсем çуман чух та тусан сахал. Йывăр пĕрчĕсем пули-пулми çилпех çĕкленмеççĕ çав.

Кунта Елюк анкартисем хыçĕпе пычĕ. Ун умне хăрах енчен кăштах витсе пĕтермен, сарайпа выльăх витисем курăнчĕç. Сарайне, ав, пĕр виçĕ çул каяллах витме тытăннăччĕ, анчах темшĕн паянхи куна та пĕтереймен. Хуçин ĕçĕ те çавнашкал ĕнтĕ: иртен пуçласа каçченех колхоз правленинче те, уйра та, фермăсенче те.

Кил хуçи тăнă-мĕн. Майка çинченех фуфайка тăхăнса янăскер, Елюка вăл кил хушшинче тĕл пулчĕ, пĕртен пĕр аллине пырса пачĕ.

— Айта, айта… Пӳрте кĕр…

Алексей Васильевич малтанах пăхсан сивлек сăнлă, тутисем ытла та çăт тăраççĕ, вăрăм хура куç харшийĕсем сарлака. Çынпа калаçма тытăнсанах куçĕсем чеен ялкăшма тытăнаççĕ, хĕсĕнеççĕ, вĕсенче хĕлхемсем выляма пуçлаççĕ, тăп-тăп тута вырăнне пĕр тикĕс шурă шăлсем курăнаççĕ. Сасси те ун янăракан, пысăк сас… Пухусенче, тепĕр чух шавласа кайсан, лăпкăн каласах халăха лăплантарма пултаракан çын вăл. Колхоз пĕрлешнĕренпех — парторг.

Елюкпа Алексей Васильевич арăмĕ, Нина, тантăшсем пулнă. Пĕрле ӳснĕ, пĕрле вĕреннĕ, пĕр çултах качча тухнă. Кирек мĕнле уява та пĕрле ирттернĕ, пĕрле ĕçсе-çинĕ.

Ирех хутса янă кăмака умĕнче çаннисене тавăрса хунă Нина сасартăк хыпаланса ӳкрĕ, хăйĕн тантăшĕн кăвакарса ларнă куç харшийĕсем ăна хăратса пăрахрĕç пулас.

— Ха, мур, каллех çапса çĕмĕрнĕ… Эс мĕн… Элекçи, ялти пур-çук кахалсене хускатма ăста, чупкăнсене чараймастăн…

Нина Елюк патне пырса çаврăна-çаврăна пăхкаларĕ, каллех упăшкине хăтăрма пуçларĕ.

— Ылтăн пек хĕрарăма вĕлерет… Сан, Элекçи, ма чарас мар… Эс вĕсен асли пулсан, вĕсен сана итлемеллех… Какуй вăл коммунист, арăмне кăн-кăвак çӳретет пулсан…

Малтан чунне хытарнă Елюк хальхинче чăтаймарĕ, пит тăрăх тута çине хăй пурнăçĕ пекех тăварлă тумламсем юхса анчĕç.

— Кăçалччен алăпа та тĕкĕнменччĕ. Гриша çара кайсанах никамран та хăрами пулчĕ, — ĕсĕклесе ячĕ вăл. — Кĕçĕрхипе виççĕмĕш хут хĕнет.

— Илтетĕн-и, эс мĕн чунсăр пек тăратăн? — татах упăшкине хăтăрчĕ Нина.

— Илтетĕп те, куратăп та…

Алексей Васильевич фуфайкине хывмасăрах урай тăрăх каллĕ-маллĕ утрĕ, унтан никам çине пăхмасăрах калаçма пуçларĕ.

— Пĕрремĕшĕ: Михалана выговор пани пĕр уйăх та çитмерĕ-ха. Парти райкомĕнче унран тĕлĕнсе кайрĕç… Мĕнле-ха, эс, районĕпех чапа тухнă бригадир ун пек хăтланатăн? Вăл пур, юсанатăп тесе сăмах пачĕ те, выговор вырăнне асăрхаттарса çеç хăварчĕç.

Иккĕмĕшĕ: эпир хамăр, коммунистсем, эсĕ те, Елюк, айăплă… Эпир пыр шăтăкĕ çурăличчен кăшкăрса ăна мухта-мухта çĕклерĕмĕр, кайран вăл пурин çине те пĕлĕтрен пăха пуçларĕ… Колхоз председательне те, мана та кӳрентересси уншăн пулсан нимĕн те мар… Сан, Елюк, çавна асăрхамалла пулнă…

— Эсĕ мĕн, ват супнă! — янăраса илчĕ Нина… — Эс çĕр каçиччен тепре чух таçта çӳретен те, уншăн эп айăплă-и? Сирĕн пуху та лару, кайран хĕрарăмсем патне…

— Эс арманна авăртиччен итле-ха, — пӳлчĕ ăна Алексей Васильевич… — Михала халь хăйне никам та хăратайман çын тесе шутлать… Анчах… Эс, Елюк, ан кулян, эпир майне тупăпăр, — йăпатрĕ вăл хĕрарăма.

— Хĕнетех пулсан хамăр пата куç… Намăслантăр хуть, путсĕр! — çатăртатса илчĕ Нина.

Çакăн пек лайăх пурăнакан çемьене пырса кайсан Елюк чĕринче темĕнле вăрттăн шанчăк та, курайманлăх та çуралать. Пĕрре пӳртне-çуртне пăрахса та каяс килет, тепре Тимук арăмне кайса паянах чăрмаласа тăкас килет. Мĕнле-ха вăл ют арçынна астарма хăять?

Паян ак, Алексей Васильевичсем патĕнче пулнă хыççăн, çак шухăшсем татах вăйланчĕç. Паллах, кунта килнине Михала пĕлет ĕнтĕ. Куншăн каллех, элеклетĕн тесе, пĕр кунхи пек хĕнĕ-ши?

VI

Кĕрхи каç тĕксĕм те хура. Тӳпере уйăх та, çăлтăрсем те çук. Çур çĕр те иртнĕ, автансем те тахçанах вăхăт çинчен пĕлтернĕ.

Парти пухăвĕнчен тухнă çынсем те килĕсене саланса пĕтрĕç. Пĕр Михала çеç çаплах клуб умĕнчи тенкел çинче ларчĕ. Темшĕн ытла та пĕччен туйрĕ вăл хăйне.

Çапла, пĕррехинче, 1941 çулта, пирĕн çарсем чакнă чух, тăшман танкĕсене хирĕç çапăçакан батарейăра оруди наводчикĕ Михаил Петрович пĕр-пĕччен тăрса юлчĕ. Тăшман снарячĕсем пĕтĕм расчета пĕтерсе тăкрĕç. Умра тата виçĕ танкчĕ. Пĕччен, пĕр-пĕччен туппа авăрла-авăрла печĕ вăл. Темшĕн çав вăхăтра вилĕм çинчен те шухăшламан, аманнă ал та сурса ыратман. Çапах тăшмана чарса лартнă. Ялтан фронта кайнисенчен вăл ун чухне пĕрремĕш орден илнĕччĕ. Ун чухне хаяр тăшман пурччĕ. Халь? Халь те тăшмансем пур иккен.

Мĕншĕн-ха пĕр коммунист та ун майлă пулмарĕ? Унăн ĕçне те, талăкра тепĕр чухне виçшер сехет кăна çывăрнине те никам та шута илмерĕ. Ытти чух Михаил Петрович, халь пăсăлнă çын…

Алексей Васильевич… Юратса кум турăм. Пĕрле фронта кайрăмăр, пĕрле колхоза ура çине çĕклесшĕн тăрăшнă. Халь вăл та сан çине сурать.

Пĕр гектар çинчи çĕр улмине шăнтса хăварнă… Виçĕ сула кантăра халь те шывран кăларман. Аннана çĕр улми кăларма участок виçсе паман, çавăнпа ытти çынсем хушшинче ĕç дисциплинине пăсса янă… Мĕн пур çитменлĕхсене пухнă-мĕн эс, парторг. Юрать, бригадиртан кăларăр, татах выговор парăр…

Семен Петрович… Пуç каçăртнă. Председатель-çке. Малтан эс мăрат курăкĕпе люцернăна уйăраймастăнччĕ, ал айĕнче выртакан патака курмастăнччĕ. Халь…

Сана вĕрентрĕм-вĕрентрĕм те, вăйлă тыр-пул туса илсе, чапа кăлартăм… Халь ман çине суратăн… Эп кирлĕ мар… Саншăн халь эп йăла тĕлĕшĕнчен пăсăлнă çын çеç, ыттисене усала вĕрентекен кăна.

Ах, шухăшсем. Чăнах та, эсир вĕлле хурчĕсем пекех иккен сĕрлетĕр… Мĕншĕн-ши вăл вĕсене парти пухăвĕнче каламарĕ… Темĕнле юсанма сăмах пама та вăтанчĕ. Халь текех райкомра та ĕненмĕç.

Мĕншĕн-ха ăна пухуран тухсан та киле пĕрле пыма чĕнекен те пулмарĕ, йăлтах ют-ши вăл вĕсемшĕн?

Чĕре çунать… Тавра шăпах.

Михала хуллен кăна тăрса тăван ялнелле утать. Кампа йăпатас чуна? Килти çирĕм çул ытла пĕрле пурăннă арăм та ютшăнчĕ, уксахла-уксахла çĕр çывăрма амăшĕсем патне каять…

Ял уничи тĕлне çитсен, каллех вăл йăмрасем айĕнчи сак çине ларчĕ. Кунта халь никам та çук. Вăйă карти те илем иртсен шыв сивĕннĕ пек сивĕнме пуçлать; шавлă юрăсем те, шăв-шав та, тул çутăлас чух макăракан тăлăх купăс сасси те çухалаççĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн