Электронлă вулавăш

Колхозниксене кӳрентернĕшĕн Микина пĕрре мар ĕçрен кăларса пăхнă. Кам каять хурала? Çынпа ятлаçиччен вăл кирек мĕнле ĕç тума хатĕр. Каллех колхоз председателĕ ун патне утать. Хуралçă-мĕн ыйтать — уншăн пурте пур. Талăка ĕç кунĕ çурă. Çӳреме — çил çунат пек лаша. Ăна та хуралçă хăй пекех вĕрентсе çитерчĕ. Палламасть хуçисĕр пуçне никама та, ямасть хăй çывăхне, çыртать, тапать. Йытă евĕрлех пулса кайрĕ, вырт тесен — выртать, тăр тесен — тăрать…

Элекçие ыйхă çаплах пусать-ха. Çĕркаç вăл çĕрĕпех кӳршĕ колхозăн чиккинчи вăрлăхлăх клевер пуссинче хуралта тăчĕ. Тем вăхăтра-çке, кӳршĕ колхозăн лашисем пулас, клевера хĕррипе таптанă. Каçхине каллех тапун пырасса кĕтрĕ Элекçи. Çук, пымарĕç. Сисрĕç пулас.

Анаслать Элекçи. Ĕлĕк икшер талăк çывăрмасан та ним мар чăтатчĕ, халь самаях йывăр. Кăнтăрла иртсен, вăл килнелле çул тытрĕ. Сарайне лартнă урапа çине тăсăлса выртрĕ. Вăранасса çумăр сассипе çеç вăранчĕ.

Сасартăк капланса килнĕ пĕлĕтсем каç енне уçăлса кайрĕç. Тӳпе тӳрех кутăнлашмарĕ, куççулĕсем те шăпăртатса тăкăнмарĕç. Сăрра чикнĕ пек курăнакан пĕлĕтсем çĕтĕлме тытăнчĕç, туртăнса чĕрĕлчĕç. Майра турине аса илтерекен сарă çурла уйăх, нумай вăхăт хушши çухалса çӳренĕскер, тупăнчĕ, чĕмлене-чĕмлене ларнă пĕлĕт кăтрисене йывăррăн турама тытăнчĕ, уçрĕ.

Сывлăш çĕнĕ хăмла сăри евĕр пулса кайрĕ.

— Уяра каять, — шухăшларĕ Гена, машинĕ ăшне трансформатор çăвĕн бидонне кĕртсе лартса.

Паçăр вăл çумăр витĕрех вăрманпромхоза тухса килчĕ. Электричество трансформаторĕ валли çу ниçта та тупса пулмарĕ, икĕ кун хушши авăн çапăнмарĕ, сушилка ĕçлемерĕ. Юрать вăрманпромхоз пулăшрĕ.

— Çитет çанталăка пăхăнса, кĕçĕр авăн çапатпăр, — терĕ колхоз председателĕ.

Электрика шыраса тупиччен каç пулса кайрĕ. Вара тин Гена килнелле çул тытрĕ.

Гена васкарĕ. Вăрмантан тухсан, Пăртас çырмин кĕперĕ патĕнче, машинсем кĕре-кĕре ларнă. Вĕсенчен иртсе кайрĕ. Фарăсен çутинче аллисене тăратнă шоферсен пичĕсем сап-саррăн курăнчĕç. Вăл машинине чармарĕ. Ытти чухне пулсан тем пекех пулăшмалла, халь ялта кĕтеççĕ. Чарăнса тăрсан, машина чупнине те чакаратăн, хăпар-ха кайран кĕпертен тăмлă сăрталла икĕ çухрăм хушши.

Ахаль машинăсем хăпарайман вырăнтан вездеход, çыпăçакан лапрана ураписемпе ывăта-ывăта, тăвалла хăпарса кайрĕ. Хăш-пĕр çĕрте çула картласа чарăнса ларнă автомашинăсенчен пăрăнма тиврĕ, анчах юнашарах ларнă икĕ машина çула картласа хучĕç. Гена вĕсенчен иртсе каяс тесе, сулахаярах çеç пăрма шухăшларĕ, сасартăк юлан утлă çын сиксе те тухрĕ. Лаши те, хуçи те машинăн куçа йăмăхтаракан çути çине шикленмесĕр пăхрĕç. Юнашарах çĕлĕк персен те çĕре ӳкерми çăра хăмăллă, тулли çурхи тулă уйĕ сарăлса выртать.

Çутă сӳнтерсе мотора чарсанах шофер хăлхине ашшĕн аслати евĕр хулăн сасси пырса кĕчĕ.

— Сысна, ăçта хирĕнетĕн! Ай эс, начальник тесе, тырра çĕмĕресшĕн. Курнă эпир сирĕн пек хурчкасене. Ну-ка, тухăр, атту баллонна халех шăтарса тухатăп. Шĕпĕнсем.

Гена кулса ячĕ, алăкне уçрĕ.

— Ырă каç пултăр, атте.

Ашшĕ ывăлĕн сассине тӳрех палларĕ пулас.

— Эсĕ-и ку? — тĕлĕннĕ пек ыйтрĕ вăл, — хурал кирлĕ мар текенни-и? Ну-ка, чакар машинуна, вĕрентем эп сана колхоз туприне хисеплеме. Эп пулман пулсан, тыр ăшĕпе каяттăн-ха эсĕ! Шалишь!

Гена типпĕн кулса ячĕ.

— Эп тыр ăшне кĕме те шухăшламан. Ман васкасах яла çитмелле. Çул çук-тăк, çуран та кайăп.

— Кай çав. Машинна сыхлăп…

Пĕр хушă шăпланчĕç.

— Эй, шоферсем пур-и? — кăшкăрчĕ Гена.

— Çук, яла трактор патне кайрĕç.

— Паçăрах-и?

— Халь кăна. Пĕр çухрăм пек утрĕç пулĕ, — хуравларĕ машина кузовĕ çинчен хĕрарăм сасси.

— Мĕн çул картласа лараççĕ. Трос пур-и? Пĕрне чакарса ман иртсе каяс.

— Пĕрин пур та, вут айне тунă. Ирхине те, кăнтăрла та уярччĕ те, кам шутланă, кам шутланă, — каллех хуравларĕ хĕрарăм сасси, чĕлхе вĕççĕн калаçаканскер.

— Эсир те çав, троссăр вăрман çулне тухатăр, — кăмăлсăрланчĕ шофер.

— Тепĕр шоферсăр эс трос пулсан та чакараймастăн, — хутшăнчĕ çилли ирте пуçланă ашшĕ. — Киле кайса апат çи, эп кунтах пулатăп.

— Киле? — пирус тивертекен ашшĕ еннелле çаврăнчĕ вăл.

— Ман хăвăртрах трансформатор валли çу илсе çитермелле. Кĕçĕр авăн çапас пулать. Гурий Иванович мана виçĕ сехет срок пачĕ, халь пиллĕк те иртсе кайрĕ.

— Трактор киличчен кĕт, — лăпкăн çеç тавăрчĕ ашшĕ. — Çулсăр ăçта каятăн?

— Тата виçĕ сехет кĕтес-и? Тракторсем пурте çĕртме пуссинче.

— Пĕри пур пĕрех килет.

— Ман васкамалла. Эпĕ пĕр урапапа тыр ăшне кĕнĕшĕн хам ответлетĕп.

— Аха, хам пур çинчех ямăп-ха. Çу каçиччен никама кĕртменнине ывăла кĕртес çук.

— Эс ăнлан, атте, эп çĕмĕрнĕ пĕр метр тырă вырăнне уйра центнерпа çĕрме пултарать.

Гена ашшĕпе тавлашса усси пулас çуккине ăнланчĕ. Урине хырса, кабинăна кĕрсе ларчĕ.

— Юрĕ, атте, каймăп. Айăпĕ санра.

— Çапла кала та, — савăнчĕ ашшĕ.

Пăртас çырми патĕнче машина сассисем илтĕнчĕç. Ашшĕ самантранах лаша çине сиксе утланчĕ.

— Гена, мотри, таптасан шеллеместĕп.

Ывăлĕ чĕнмерĕ. Элекçи тӳрех машинăсем патнелле тапăртаттарчĕ.

Лаша ура сасси аяккарах кайсан, Гена моторне ĕçлеттерме пуçларĕ. Кĕçех машинăн сулахай енчи ураписем тыр ăшне кĕчĕç, тепĕр самантранах лакса ларнă автомашинăсенчен иртнĕ «газик» çул çине сиксе тухрĕ.

Ашшĕ хăйне ывăлĕ улталанине самантрах сисрĕ. Хуса çитесле, лашине çавăрчĕ те вăл сиккипе вĕçтерчĕ. Кĕрсе ларнă машинăсенчен те иртрĕ, анчах умри çутă катаран та катана кайса пычĕ.

— Гена! Гена! Анчăк çури! Аçунтан мăшкăллас терĕн-и? — ывăлĕ илтес пек кăшкăрчĕ вăл.

Элекçи лаша çинчен сиксе анчĕ. Чĕлпĕртен çакланнипе фронтра аманнă аллине ыраттарчĕ. Куçĕ хуралса килнипе вăл аманнă кашкăрла шăлĕсене качăртаттарчĕ. Çурăм хыçĕнчен васкасах пăшалне вĕçертрĕ те, машинăн хыçалти хĕрлĕ çути çине тĕллесе, икĕ курокне те умлăн-хыçлăнах туртрĕ. Каçхи шăплăха пăшал сасси çурса кайрĕ.

Çук, ăçтан çиттĕр ĕнтĕ чылай инçете кайма ĕлкĕрнĕ ывăлĕ патне сунар пăшалĕн пули.

— Хоспоти, хоспоти, вĕлерет вĕт çынна. Вĕлерет. Ай, Йытă Элекçи, — мăкăртатрĕ машина çинчи хĕрарăм. — Атте, тет, ывăлех-ши? Айтурух, айтурух…

V

Уйра каллех шăпланчĕ. Гена машинин сасси те çухалчĕ, Пăртас çырми патĕнчи çутăсем те сӳнчĕç. Хĕрарăм та урăх шарламарĕ. Майра тури пек уйăх çеç çаплах пĕлĕт çивĕтĕсене турарĕ. Элекçи татах пăшалне авăрларĕ, Тарăхнипе унăн аллисем чĕтрерĕç. Пĕрремĕш хут куç умĕнчех ывăлĕ мăшкăлларĕ унран, каçару пулмасть. Хуçин хуйхине сиснĕн лаши кĕçенсе сас пачĕ. Вăл Элекçие пуçĕпе хул пуççинчен сĕртĕнсе ачашларĕ. Лешĕ те ăна майĕпен лăпкарĕ, кĕсйинчен кăларса, çӳпĕленсе пĕтнĕ темиçе сахăр катăкĕ хыптарчĕ.

Элекçи çав каçхине киле таврăнмарĕ. Ирхине ирех правленине пырса, чылайччен акт çырчĕ. Председатель килсенех ун патне кĕчĕ.

— Гурий Иванович, чăтма май çук. Тăван ывăл тес, тăван ывăл çĕмĕрет. Ак актă. Эп паянах лару пухма ыйтатăп.

— Мĕн? Мĕн пулчĕ тата? — пĕлме тăрăшнă пек пулчĕ председатель.

— Вула, çырнă унта. Эп ăна сана лартса çӳрекен шофер тесе каçаратăп-им? Шалишь. Эс кала, ан лар. Лару пух. Эпĕ…

— Сан телейӳ, Алексей Иванович. Лару тепĕр сехетрен ахалех пухăнмалла. Ĕнерех хушнăччĕ.

VI

Чăнах та, лару членĕсем тул çутăлнă-çутăлманах пухăна пуçларĕç. Уй-хир бригадирĕсен отчетне итлеççĕ иккен.

Гена та çитрĕ. Машинне правлени алăкĕ умнех тăратса кĕрсе кайрĕ. Председатель пӳлĕмĕнче лăк тулли халăх. Унта Гена тӳрех ашшĕне асăрхарĕ. Вăл Гурий Иванович сĕтелĕ умĕнче ларать, аллисемпе пуçне тĕревленĕ. Кĕмĕллене пуçланă çӳçĕ çамки çине усăнса аннă. Сарă ӳчĕ, хĕвелпе çĕр пекех хуралса ларнăскер, вĕтĕ-вĕтĕ хутламлă. Куç таврашĕсем кăвакарнă.

— Ахалех кӳрентертĕм эп ăна. Çу бидонне çуран та йăтса килме пулатчĕ, — шухăшларĕ Гена, пукан çине ларса.

— Малтан эпир пĕрремĕш бригада отчетне итлетпĕр, — лару пуçларĕ председатель, куçлăхне тăхăнса.

Гурий Иванович сăмахĕсене илтнĕ хуралçă пуçне вăшт çеç çĕклерĕ, анаслас килнĕрен шăлĕсене çыртса лартрĕ. Ӳчĕ туртăннипе янах шăммисем палăрмаллах тухрĕç. Куçĕсем ывăлĕпе тĕл пулчĕç. «Сăнĕ-сăнĕ — шухăшларĕ ашшĕ, — йăлт хам яш чухнехи пек. Хамашкалах кутăн пулас. Пăсăлчĕ ача, ĕлĕк ашшĕнчен пĕр сăмах иртместчĕ. Эх-ха-хай. Алăкран тухсан, аллă ăс кĕрет тесе ахаль каламан çав».

— Эсир ыранччен те отчетсем туса ларма пултаратăр, эпĕ пултараймастăп, тавай ман акта пăхса парăр. Вăхăт çук ман шăлавар якатса ларма. Кĕç çанталăк типет, машинсем чупма пуçлаççĕ.

Председатель хутсем айĕнчен хураларах панă тетрадь листи туртса кăларчĕ, ӳсĕрчĕ, ура çине тăрса, хуралçă çинелле тинкерчĕ.

— Çын васкать пулсан, ма чарас? Кунта, юлташсем, пĕр пĕчĕк ыйту. Ун пирки мана Геннадий Алексеевич çĕркаçах каласа пачĕ. Вăл паллă. Çавах йĕрке тăрăх актне пăхса тухма тивет.

— Пăхас, васкать пулсан, — илтĕнчĕ темиçе сасă.

«Акт, — вулама пуçларĕ Гурий Иванович. — Эпĕ, Микин Алексей Иванович, «Прожектор» колхозăн уй хуралçи, июлĕн 27-мĕш числинче акă мĕншĕн актă çырап. Кĕçĕр Мишавай сăртĕнчи çурхи тулла колхоз шоферĕ Микин Геннадий машинăн хăрах урапипе таптаса çĕмĕрнĕ. Сарлакăшĕ чĕрĕк метр, тăршшĕ тăватă утăм çурă. Çав лаптăкран сахалтан та пĕр пăт тырă тухать. Çав тырра, правлени ларăвĕнче пăхса тухса, Микин Геннадирен шыраса илме ыйтап. Çавăнпа алă пусап», — вĕçлерĕ председатель, мĕнле çырнă çавăн пекех вуласа.

Ларурисем малтан шăпăрт пулчĕç, кайрăн кулса ячĕç.

— Кунта мана та айăплама лекет, — терĕ председатель. — Эпĕ хам, темле пулсан та, Геннадий Алексеевича хăвăртрах çитме хушрăм. Атту çĕркаç авăн та çапаймастăмарччĕ. Паян та нимĕн те пулмастчĕ.

Элекçи шăпăрт ларчĕ, çаплах вăл тапхăр-тапхăр хĕрелсе кайнă ывăлне сăнарĕ. Лешĕ аялти тутине кĕçĕтнĕн шăлĕпе хыра-хыра илчĕ.

— Сăмах хăйне, Алексей Иванча, парас.

— Ман сăмах сирĕн умра. Вуларĕ — илтрĕр. Татса парăр, — çынсене сив куçпа пăхса çаврăнчĕ хуралçă.

Гена тăчĕ, хумханнипе сăмах та ыйтма манчĕ.

— Айăплă, пĕлетĕп, — пуçларĕ вăл. — Васкама тиврĕ. Çул пулмарĕ, икĕ машина картласа хучĕç. Хам айăпа çĕркаçах йышăнтăм. Паян ирех таптанине кайса вырса килтĕм. Пĕр пысăк кĕлте пулчĕ. Пĕр пăт тухать-и унтан, пĕлместĕп, эп тӳлеме хатĕр. Мана çак тĕлĕнтерет: эпир колхозра вăтăр çул ытла пурăнатпăр, çаплах вара уй хуралĕ тытмалла-ши? Халь уйрăм çын анисем çук вĕт, йăлтах хамăрăн? Ман шутпа, уй хуралĕ — кивелнĕ çын. Коммунизма эпир унпа кĕрейместпĕр.

— Ăхă, — чăтаймарĕ ашшĕ. — Коммунизм тăваканни ун чи малтан хăй çĕмĕрсен, тĕлĕкре те ăна кураймастăр.

Ывăлĕ ăна пăхмарĕ, малаллах каларĕ.

— Эпир ак, Гурий Ивановичпа, çĕркаç шутларăмăр та çакнашкал ӳкерчĕк куртăмăр. Тăватă çул каялла вăл çĕр сакăр вунă акт çырнă, кăçал çирĕм çеç. Тырра çĕмĕрекенсен йышĕ чаксах пырать. Çавăнпа та хурала пăрахăçлама ыйтатăп. Кам выльăхне калча е тырă çинче курать, хуса кĕр е правление кала, — пурне те ирĕк. Ма хуралшăн ĕç кунĕ тăккалас?

— Тĕрĕс те пуль.

Вирьял колхозĕ икĕ çул хуралсăр.

— Пирĕн те çĕмĕрмеççĕ. Кӳршĕ колхозсем пăртак ирĕкрех, вĕсен выльăххисем ытларах килеççĕ.

Ыттисем те Гена майлă пулчĕç.

— Алексей Иванч сахал мар тăрăшнă ĕнтĕ колхозшăн. Çавăнпа та эпĕ ăна утмăл çулалла çитсенех пенси памалла тăвас тетĕп, — вĕçлерĕ председатель.

— Аван пулать, питĕ аван. Тăрăшман мар çынни, пайтах вăй хунă.

Юлашкинчен пит çăмартисемпе тутисем чĕтреме пуçланă Элекçи сиксе тăчĕ:

— Юрĕ, килĕшетĕп, — терĕ вăл. — Кам выльăхне юри уя ярать, çавăнне пуçĕпех колхоза илмелле, çитет мăшкăлласа. Пур-ха колхозра ун пеккисем. Хуралсăр эсир çапах пурăнаймастăр.

Хуралçă панă сĕнӳшĕн те сасăларĕç, анчах ытларахăшĕ хирĕçле ал çĕклерĕç.

— Юрĕ, урăх эп пуç çапсан та килĕшместĕп. Колхоз правленинчен Элекçи кăнтăр апачĕ вăхăтĕнче тухрĕ. Вăл, депо патĕнчи картана кайса, тытса хупнă выльăхĕсене кăларса ячĕ. Пиратне касмăкран вĕçертрĕ.

— Киле! Киле! — урипе тапрĕ вăл.

Ирĕке тухнă йытă хуçине нумаях тархаслаттармарĕ, выля-вылях ял урамĕ тăрăх вирхĕнчĕ.

Урапа çине хурса панă курăка çисе тăракан лашине шăхăрчĕ те хăй лавкканалла утрĕ. Йытă пек хыçранах пыракан Орлика, пĕр йĕкĕр ывăç сахăр илсе, карттусĕ çине хурса пачĕ. Çур литр эрех туянчĕ, унтан пусма картлашки çине тухса ларчĕ.

Пĕр стакан вăл туллиех тултарса ĕçрĕ, унтан хытса кайнă пĕремĕк чăмларĕ. Юлнă эрехне кĕленчипех кĕсйине чиксе, стаканне каллех лавккана кĕртсе пачĕ…

Лаши патне пырса, йĕвенне хывса илчĕ. Лешĕ эрех шăршине сиссе тулхăрса илчĕ, анчах хуçипе вăрçмарĕ. Элекçи карттусне силлесе тăхăнчĕ те, йĕвенне йăтса, шăхăрмасăрах килнелле утрĕ.

— Кăна мĕн пулнă? — тĕлĕнчĕ лавккаç. — Элекçи те ĕçме пуçларĕ нихак?..

Лаши, çĕре тăкăннă çăкăр татăкĕсене пуçтарса пĕтерсен, хуçи хыççăн юртрĕ.

VII

Элекçи çак кунсенче хăйне валли вырăн та тупаймарĕ. Картишĕнчи япаласене айлăн-çийлĕн çавăрчĕ, пăшал çакса уялла тухса çӳрерĕ, каллех киле таврăнчĕ, лаç умĕнчи каска пукан çине ларса, пĕрер кăна пирус мăкăрлантарчĕ. Йыттисем çинчен мана пуçларĕ, вĕсене вăл сайра хутра çеç апат пачĕ. Кунсерен тенĕ пекех табунран тарса килекен Орлика ачашларĕ, çаплах сахăр çитерчĕ, кайран хăваласа ячĕ.

Операцие кайса килнĕ арăмĕ хайне лайăх туякан пулчĕ. Ăна та вăл: «Арçынпа йытă яланах тулта, хĕрарăмпа кушак яланах пӳртре», — тесе кӳрентерчĕ. Ывăлĕпе сăмах та хушмарĕ, кĕлетре çывăрса пурăнчĕ. Ыйхи те вĕçрĕ унăн, тăрса урама туха-туха ларчĕ, ирхине ирех сывлăм ӳкнĕ курăка йĕрлесе хирелле танккарĕ. Пĕррехинче вăл хура тул çинчен кӳршĕ колхозăн икĕ лашине тытса килчĕ, картишне хупса хучĕ. Каска пукан çине ларса, виçĕ пирус туртнă хыççăн каллех урама кăларса ячĕ.

Вăл хăй патне колхоз правленинчен çын килессе кĕтрĕ. Çук, ăна аса илекен те пулмарĕ. Ывăлĕ те ашшĕн хуйхине ăнланасшăн тăрăшмарĕ пулас, ирхине ирех тухса кайса, каçхине тин таврăнчĕ. Амăшĕ çеç мĕн пулса иртнине ăнланма тăрăшрĕ: пускилсем патне каçса ларчĕ, лешĕсем те килкелерĕç.

Эрне иртсен, Элекçи те ĕçе кайрĕ. Вăл Орликпа кĕлте турттарчĕ. Ывăлĕпе ашшĕ те апат хушшинче тĕл пула пуçларĕç. Кам пĕлет, тен, çураçатчĕç те пулĕ…

…Пĕр каçхине тăвăл килчĕ. Кайран çĕрĕпех çумăр çурĕ. Ашшĕ те çывăрма пӳрте куçрĕ.

Ирхине Элекçипе ывăлĕ те пĕр вăхăтрах тумланса тухрĕç. Çук, ывăлĕ асăрхаймарĕ, пĕр ашшĕ кăна килти ĕне йĕрри тăрăх анкартинелле утрĕ. Хăйсен ула ĕнине вăл колхоз купăсти хушшинче курчĕ.

Васкамасăр хуллен утса кайрĕ вăл ун патне.

— Хамах питĕрме маннă-ши е çил уçса янă? Йытăсем мĕнле асăрхаман-ха? Эй, вĕсем хамăр ĕнене чармаççĕ-çке!..

Ĕнине çул çине хăваласа тухрĕ. Темшĕн ăна çак самантра çенĕк картлашки çинчен ывăлĕ пăхса тăнăн туйăнчĕ. Вăл каялла çаврăнса пăхрĕ. Çук, никам та çук, Мăнурамри анкарти хыçĕнче кăна темиçе хĕрарăм хăпараççĕ. Вĕсем аякра-ха, паллас çук. Килех хуса кĕрес. Хам айăппа мар.

— Нумай таптанă, çĕмĕрнĕ, — сасăпах персе ячĕ вăл. «Айăплă, айăплă» тапрĕ ун чĕри. Çапла иккен вăл лексен. Тен, Элекçи юлашки вăтăр çул хушшинче пĕрремĕш хут хăйне такам çĕнтернĕн туйса илчĕ.

Çав-çавах улăштарма юратмасть вăл хăйĕн сăмахне, иртнĕ правлени ларăвĕнче вăл тытнă выльăхсене колхозра хăвармалла тенĕччĕ. Унăн сĕнĕвне йышăнман пулин те, ан тив, çынсем пĕлччĕр, хăйшĕн мар, колхозшăн çуннă-çке-ха, уншăн ĕçленĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн