Электронлă вулавăш

Вил шывне сапрĕ те аслашшĕ, Юманăн таткаланса пĕтнĕ ӳчĕ пĕтĕçсе ларчĕ. Чĕрĕлĕх шывне сапрĕ те — Юман сиксе тăчĕ.

— Ху-у, нумай çывăрнă, — терĕ вăл, карăнкаласа.

— Çывăрман эс, сана упасем вĕлернĕ. Эпир пулман пулсан, пĕтеттĕн, — терĕ ăна аслашшĕ.

Юман тин хăйпе мĕн пулнине аса илчĕ, вара аслашшĕне ыталаса чуп турĕ.

— Ука патне халех ан кай. Киле таврăнсан тĕл пеме вĕрен, — ăс пачĕ аслашшĕ.

Аслашшĕ урхамах çине утланса ши-ик! шăхăрчĕ те куçран çухалчĕ. Юман хăй килнĕ çулĕпе килне таврăнчĕ.

Çул юппинче Юман каллех хĕм сирпĕтекен туяллă мучăшне тĕл пулчĕ.

— Ухмах пултăн, тĕл пулнă тилле, кашкăрпа упана вĕлермерĕн. Çул юппи çине çырса çапнине мантăн-и? Вилĕм çулĕпе кайрăн вĕт-ха эс, Çавăнпа сан малтан тĕл пулакан чĕрчунсене пурне те вĕлермеллеччĕ. Тепре каяс пулсан ăслăрах пул. Çемçе чĕреллĕ ан пул, кашни тискер кайăка пер те вĕлер, пер те вĕлер. Унсăрăн Ука патне çитейместĕн, — тесе ятларĕ мучăшĕ Юмана.

Çакăн хыççăн Юман килне таврăнса каллех сунара çӳреме тытăнчĕ. Мăйпăран мĕнле кайак тытма хушать ăна, çавна тытса таврăнать.

Пĕррехинче çапла Мăйпăран патне чĕлхеçĕ-тарçи пырса ларать те юмах каласа кăтартать.

— Çав-çав çĕрте, вăрманта, юплĕ йывăç тăрринче, тĕлĕнмелле кайăк пур. Çак çĕр çинче никам та ăна персе тытаймасть. Ешĕл çавна тытсассăн, ун чĕрине çисессĕн, макăракан çын куçĕ ылттăн-кĕмĕл тăкать, тет.

— Ну-ну? — тĕлĕнсе кайрĕ Мăйпăран.

— Кĕмĕл çĕрĕн вĕçĕ çук, чăн сăмахăн суйи çук, — тет тарçă.

— Ай, тытасчĕ-çке ăна! — сурчăкне лăнкăрт çăтре Мăйпăран.

— Çавна Юмана каласа пăх-ха. Вăл тытма пултарĕ-ши?. — терĕ тарçи.

Мăйпăран тепĕр куннех Юман патне вĕçтерсе çитрĕ.

— Юман, итле-ха! — терĕ вăл, йăпăлтискер — Çав-çав çĕрти вăрманта çăмха пек чăп-чăмăр, уйăх пек çап-çутă кайăк пур, теççĕ. Ку таранччен ăна тĕнчере пĕр сунарçă та тытайман, тет. Кайса пăхмăн-ши? Тытса килсен чаплă яту тĕнче тавра çаврăнĕ.

Тепĕр кунне Юман, чăнах та, пăшалне çакрĕ те вăрмана тухса кайрĕ. Вăл кун Юман темле пĕр кайăк та тытаймарĕ. Ĕç ăнманнине кура хуйха ӳкрĕ. Анчах килелле таврăннă чух пĕр вă-ăрăм чăрăш тăрринче çăмха пек çутă япала йăлтăртатса ларнине курах кайрĕ. Ăна-кăна шухăшласа тăмарĕ Юман, пăшалне тытрĕ те кĕрĕслеттерсе ячĕ. Хай çăмха Юман умне татăлчĕ анчĕ. Ий-я çав, ун умĕнче леш хайхи Мăйпăран асăннă кайăк вырта парать. Юман ăна илчĕ те, савăнăçлăн шăхăркаласа, килне таврăнчĕ, тытнă кайăкне Мăйпăрана кайса пачĕ. Хăй вара килĕнче, Ука хуйхи çине ӳксе, шухăшласа ывăнчĕ те çывăрса кайрĕ.

Мăйпăранĕ калама çук савăннă;

— Ну, арăм, пурнăç çитрĕ ĕнтĕ. Çак кайăк чĕрине пĕçерсе çисен, куççулĕ вырăнне тап-таса ылттăн-кĕмĕл тăкăнмалла. Халех пĕçерсе çиес ăна, — тет вăл.

Мăйпăран арамĕ кайак чĕрине пĕçернĕ вăхатра Юман хăй килĕнче, хытă сак çинче, харлаттарса çывăрнă, каллех тĕлĕк тĕлленнĕ. Тĕлĕкĕнче ăна Ука çапла калать пек: «Çемçе чĕреллĕ эс, Юман, ытлашши уçă кăмăллă. Санăн йăваш кăмăлна пула халĕ эп ытларах асапланатăп. Халь ĕнтĕ сан, ман пата килес пулсан, виçĕ тимĕр туя туяласа пĕтермелле, виçĕ чугун атă çĕтмелле, виçĕ хурçă йăва çисе ямалла. Ку çеç те мар-ха, ытла айван эсĕ, Юман. Чăрăш çинче тытнă кайăка Мăйпăрана ма патăн? Вăл кайăк санăн телейӳччĕ. Эс халех Мăйпăрансем патне кай та, çав кайăк чĕрине ху çиме тăрăш. Асту: пирĕн тăшман — Мăйпăран. Халь килте çук вĕсем, арăмĕпе иккĕш те хăнара. Кайăк чĕри кăмакарах ларать. Ăна тупса çиеймесен, сан вара ман пата çитиччен тата та нумай асапланмалла пулать. Тăшмана ан хĕрхен». Çапла каларĕ пек те Ука, куçран çĕтрĕ пек.

Юман шарт сиксе ыйхăран вăранчĕ. «Мĕн туса хутăм капла эпĕ?» — терĕ. Унтан йăпăр-япăр тумланса Мăйпăрансем патне тухса вĕçтерчĕ. Çитсе кĕчĕ те, чăнах та, ни Мăйпăран, ни арăмĕ килте çук. Юман кăмака умне чупса пычĕ, питлĕхе уçрĕ. Кайăк чĕри çатма çинче иккен. «Часрах çиесчĕ-ха кăна», — терĕ Юман. Каларĕ — турĕ. Кайăк чĕри çав тери тутлă. Ăна çисен, Юманăн тата темиçе çул пурăнмалăх вăй хутшăнчĕ. Кайăк чĕри вырăнне çатма çине кăмпа хурса хăварчĕ те Юман часрах килне тухса вĕçтерчĕ. Тепĕр кунне вара ирех пăшалне çакса Ука патне çул тытрĕ.

Акă çитсе кĕчĕ вăл пĕр яла. Илтрĕ хайхи çынсенчен: ку ялта тимĕрçĕ те пур иккен. Юман ун патне пычĕ те хăйне валли виçĕ тимĕр туя, виçĕ чугун атă, виçĕ хурçă йăва туса пама ыйтрĕ.

— Çĕр тенкĕ парсан туса парăп, — терĕ тимĕрçи.

Юман хуйха ӳкрĕ.

— Мĕнле тӳлем-ши? Пĕр пус укçа çуккă-çке, ăçтан капла тупам-ши? — терĕ вăл.

Мĕн тăвас Юманăн? Ирĕксĕрех тимĕрçĕ лаççинчен тухса кайма лекрĕ ăна. Кайрĕ вара малалла. Кайсан-кайсан тепĕр яла çитсе кĕчĕ. Анчах ку ял тимĕрçи те çав япаласене туса пама çĕр тенкĕ укçа ыйтрĕ. Юман ним тума аптрарĕ, чунĕ пит хурланнипе пĕр йывăç çумне ларчĕ те макăрса ячĕ. Эппей хайхи, ан та кала, кĕтмен телей! Ун куçĕнчен чип-чиперех ылттăн-кĕмĕл тăкăнать. Кĕсье тулли укçа пулчĕ Юманăн.

Халь ĕнтĕ, тепĕр яла çитсе кĕрсен, тӳрех тимĕрçе патне чупрĕ Юман. Укçа пур, мĕн кирлине пурне те тутарчĕ. Хĕпĕртесе-савăнса тухса кайре вăл малалла, хăйĕн чи пысăк телейне шырама. Анчах каять-каять, утать-утать — унăн тимĕр туйисем те якалмаççĕ, чугун аттисем те çĕтĕлмеççĕ, хурçă йăвисем те иксĕлмеççĕ. Хăçан пĕтермелле вĕсене. Юман шалт хăшкăлчĕ: «Капла эпĕ ĕмĕрне те Ука патне çитессĕм çук пуль», — тесе, хытă кулянчĕ.

Анчах ĕмĕтленни те çитетех. Вăл çул çинче хайхи тилле тĕл пулчĕ. Тек калаçса тăмарĕ ĕнтĕ унпала, тĕллерĕ те шартлаттарчĕ. Тилĕ пăлтăрт кăна хутланса выртрĕ. Акă тĕнче, мĕне пĕлтерчĕ ку? Тимĕр туясем виççĕш те тĕпренсе пĕтрĕç.

Тепрехинче Юман кашкăра персе ӳкерчĕ. Кашкăр вилнĕ-вилмен виçĕ чугун атă саланчĕ.

Юлашкинчен Юман çăмламас упана та çаплипех персе ӳкерчĕ, вара хурçă йăвасем тусан пек арканса кайрĕç. Унччен те пулмарĕ:

— Савнă упăшкам! Савнă упăшкам! — тенине илтрĕ Юман.

Пăхать — ун умĕнче чул çурт ларать. Пĕтĕм чечек ăшĕнче. Чӳречерен Ука пăхать, çап-çут хĕвел шевли пек. Вăл Юмана хирĕç кăшкăрса, аллисемпе кармашса чупать.

— Савнă упăшкам! Эсĕ килессе кĕтсе кĕçех чунăм тухатчĕ! Савнă мăшăррăм! — тесе кăшкăрчĕ, Юмана ыталаса илсе хыттăн чуп турĕ.

Хĕпĕртесе ӳкнипе Юман ниçта кайса кĕреймерĕ, пĕчĕк ача пек сиккелерĕ.

— Çак чул çурта сыхласа тăракан упа-кашкăрсене тĕп турăн ĕнтĕ, — тет Ука. — Çак ырă саманта асăнса пĕр черкке шерпет ĕçсе паратăн пуль?

Юман Ука аллинчи ылттăн черккене тытса шерпет ĕçрĕ те арăмне тата тепĕр хут тутлăн чуп туса илчĕ.

— Халь ĕнтĕ куç кĕски çине пăх-ха, — терĕ Ука.

Юман пăхрĕ. Пăхрĕ те тĕлĕнсе хытрĕ — тĕнчере çук чипер йĕкĕт пулса тăнă вăл, çутăлса çеç тăрать.

— Халь киле кайăпăр ĕнтĕ, — терĕ ăна Ука. Вĕсем киле çитнĕ чухне савăнăçлă та телейлĕ ĕмĕр çитсе кĕнĕ-мĕн çĕршыва. Мăйпăранпа арăмне тарçисем вĕлерне. Юман паттăрпа теветкел Ука илемлĕ те савăнăçлă пурнăç хуçисем пулса тăнă. Пур çĕрте те чечексем ялкăшаççĕ. Пур çĕрте те мухтав юрри янăрать. Этем телейне валеçекен пирĕшти те кунтах, вăл хĕвел ачисем пĕрле савăнса вĕçсе çӳрет. Юманпа Ука калама çук килĕштерсе, телейлĕ, чунтан-вартан юратса, савăнăçлă пурнăçпа пурăнаççĕ. Эпĕ те вĕсем патĕнче пурăнатăп, вĕсен ырлăхĕпе савăнатăп, юрлатăп, телей куратăп.

Юмах ятăм юптартăм, пĕр сăмах та суймарăм.

1937 çул, Тури Сурăм.