Электронлă вулавăш

Хулана сăнанă май вырăна çитни сисĕнмерĕ. Хула варринчех иккен часть. Хăйсен пурнăçĕ çак самантран улшăнасса ăнланса автобусран тухрĕç çамрăксем. «76-я гвардейская Черниговская Краснознаменная десантно-штурмовая дивизия» тесе çырни курăнать. Самолет шавĕ уççăн илтĕнет. Тахăшĕ юнашарах аэродром тесе пĕлтерчĕ.

76-мĕш дивизи... Кĕнеке вулама юратаканскер, Валери çак дивизин 104-мĕш полкĕн 2-мĕш батальонне кĕрекен 6-мĕш рота пирки тĕлĕнсе кайса вуланине аса илчĕ. 2000-мĕш çулхи мартăн 1-мĕшĕнче десантниксем Аргун варĕпе Дагестана тарса тухма тăнă чечен боевикĕсемпе тан мар çапăçура тĕл пулнă. 90 çынран тăракан десантниксен ротинчен 6 çын кăна чĕрĕ юлнă. 84 салтак, вĕсем хушшинче 13 офицер, Тăван çĕршыв умĕнчи тивĕçне пурнăçласа куçĕсене ĕмĕрлĕхех хупнă. Çакăн çинчен чаçри клуба пуçтарнă çамрăксем умĕнче полк командирĕ тата тепĕр хутчен аса илтерчĕ. Çапла историре паллă йĕр хăварнă дивизие лекрĕ пулса тухать Валери. «Эх, хамăн та муттуррисенчен ретĕнче пуласчĕ», — тесе ĕмĕтленчĕ чăваш каччи.

Анчах... Тĕрĕссипе, малтан йĕркеллех пекчĕ. Общежитири (ĕлĕкхи пек барак-казармăсенче пурăнмаççĕ халĕ салтаксем, вĕсене валли ятарласа пилĕк хутлă çуртсем — общежитисем хăпартнă чаçре) пӳлĕме, кунта ăна кубрик теççĕ иккен, сакăр çамрăка пĕрле вырнаçтарчĕç. Тĕрлĕ регионтан: Питĕртен те пур, Хусантан та, Калининградран... Валери, ак, Чăвашран. Пĕччен. Юриех, пĕр-пĕрне хăвăртрах хăнăхчăр, тени пулчĕ ĕнтĕ ку командирсем енчен. Юрĕ-ха, ял ачи — ял ачи те, хулара ӳснĕскерсемпе те аптрамĕ-ха. Çитменнине пĕр этажрах, юнашар кубриксенче, чăваш ачисем тата пур. Мĕн те пулсан сиксе тухсан пĕр-пĕрне пулăшма шантарчĕç вĕсем пуйăсрах.

Кравачĕсем икĕ яруслă. Чăваш сăпайлăхĕ-ши, ыттисем вырăнсене йышăнса пĕтерессе лăпкăн сăнаса тăчĕ, унтан тин хăйне валли çӳлти ярусра юлнă вырăн çине япалисене хучĕ. Шавлă кубрикра. Пурте йăва çавăраççĕ тейĕн. Кулаççĕ, пĕр-пĕрне йĕплесе илме те ĕлкĕреççĕ мурилешшĕсем. Систермесĕр сăнать Валери çĕнĕ юлташĕсене. Туслашмаллах ĕнтĕ, апла-тăк çулталăк пĕр-пĕрне епле чăтмалла тет? Пĕри ав, Питĕр каччи, ытлашши сăмахламасть, хăйне питĕ интеллигентлă тытать. Хусан ачи, вырăс пулас вăл та, Гера ятлă, вĕçкĕнрех, çăмăлттайрах пек... Мĕнех, вăхăт кăтартĕ...

Присяга тепĕр уйăхран иккен. Питĕ хăвăрт. Вăхăт сахаллине курах-тăр, хăвалаççĕ кăна çамрăксене. Валери ял ачи те, ирех вăранать, «Рота, подъем!!!» — тесе кăшкăрнă тĕле пуçĕ янкăр таса, тăма хатĕр. Команда илтĕннĕ-илтĕнмен вара ура çинче, портянкине сырса салтак аттине, берцы теççĕ-ха ăна, йăпăр-япăр тăхăнса ыттисемпе пĕрле строя тăрать, унтан — стадиона... Çапла кашни кун... Кун хыççăн кун... Хăйне чăн-чăн рядовой салтак пек тытать халь Валери. Амăшне çыру çырсах тăрать-ха, ан кулянтăр, тет. Амăш чĕри пурпĕрех лăпкă мар çав. Ывăлне карас телефонне парса ячĕ те, пуринне те пуçтарса илчĕç, унпа эрнере пĕрре — вырсарникун кăна калаçтараççĕ. Присяга хыççăн салатса пама шантарчĕç-ха. Эрне вĕçĕнче — мунча. Мĕне-мĕне те, салтак мунчине чăн мунчара мар (ара, шывĕ те лĕпĕскер çеç те унта, ах! ăçта-ши чăн-чăн чăваш мунчи!), плацра стройпа утнă-чупнă чухне туйрĕ Валери. Çанталăкĕ шăрăх — урамра август, урисем тарласа аманса-сĕвĕнсе пĕтрĕç — укахласан та стройра пулмалла, ыттисенчен юлмалла мар, алă-пӳрне сыпписем какайланса-юнланса хытрĕç — плацри асфальт çинченех отжимани тенине палăртнă чухлĕ тумасан, командир атти айне те лекме пулать...

«Салтак пăттине» присягăчченех самай астивме тиврĕ çамрăк салтаксен. Йывăр пулсан та пĕчĕккĕн хăнăхса пычĕç салтак пурнăçне. Пĕрремĕш хутчен АН-2 самолетран парашютпа сикнине ĕмĕрлĕхех астуса юлĕ Валери — присяга умĕн пурин те пĕр хутчен те пулсан çакăн витĕр тухмалла иккен. Тренировкăсенче пĕтĕмпех вĕренсе çитнĕ тумелле те, пурпĕрех чĕринче шиклĕх туйăмĕ хуçаланчĕ — парашют уçăлмасан? Акă самолет палăртнă вырăна çитрĕ, командир салтаксене хатĕрленме команда пачĕ. Пĕрин хыççăн тепри сикеççĕ десантниксем вĕçсĕрлĕхе. Чĕри тухса тарасла, читлĕхри кайăк пек тапăлтатрĕ пулин те, хăранине кăтартмарĕ Валери. Аллисем самолет алăкĕнчен хăпсан çĕр çинелле чул пекех ӳкме тытăннă пек туйăнчĕ, парашют хаплатса уçăлнă сасса илтсен тинех лăпланчĕ, аллисене сарса пĕчĕк ача пек кăшкăрашрĕ, ахăлтатса кулса ячĕ... Алла сенкер тӳпе тĕслĕ берет пуçласа тытнине аса илет акă госпиталь палатинче выртакан Валери. Еплерех мăнаçланчĕ вăл ун чухне! Чĕри савăнăç туйăмĕпе тулса ларнă пек пулчĕ. Беретне пуçĕ çине еплерех лартмаллине пĕри те йĕркеллĕ пĕлмест те, ротăри салтаксем тăраничченех ахăлтатрĕç пĕр-пĕрин çине пăхса. Ротнăй та, ăнланчĕ пулас вĕсен кăмăлне, шавламарĕ, тарăхмарĕ, десантник беретне пуç çине еплерех вырнаçтармаллине кăтартса пачĕ.

Йĕркеллех пыратчĕ вĕт-ха салтак хĕсмечĕ, йĕркеллех. Присяга та чаплă уяв пек иртсе кайрĕ. Амăшĕ çитеймерĕ паллах. Ăçта унта, Чăваш çĕршывĕнчен Пскова Канаша е Шупашкара каясси мар çав. Амăшĕ килеймесси çинчен çырупа пĕлтернĕччĕ пулин те, ыттисем çине, вĕсем хăйсен ашшĕ-амăшĕпе пĕрремĕш увольненине тухнине кăштах ăмсанарах та пăхрĕ Валери.

Ученире, хирте, пуçланчĕ пулас çав хăй те ăнлансах пĕтереймен туйăм. Иртен пуçласа каçчен хăвалаççĕ салтаксене: чуптараççĕ, окоп чавтараççĕ, автоматран пертереççĕ... Шăрăх çанталăкĕ те хăйĕнне тăвать — варпа аптраççĕ салтаксем, мозоль таврашне пула урисене аттисене — берцы тăхăнайми пулчĕç, хăçан çăвăннине манса кайнă... Ученине ВДВ çарĕсен главнокомандующийĕ Шаманов хăй килет текен сас-хура тухсан вара ахăрсамана пуçланчĕ тейĕн — çăвăнасси, апат çиесси çинчен мар, палаткăсене çитсе пуçа матрацсем çине хурасси çинчен кăна шухăшлатчĕç салтаксем, пурпĕрех çывăрса тăранасси çинчен ĕмĕтленмелли кăна юлатчĕ. Темĕн хуçăлнă пек пулчĕ çак лару-тăрура Валери чĕринче. Пурăнас килми пулса çитрĕ. Ротнăй кăна мар, ыттисем те асăрхарĕç çакна. Малтанах ăнланма, пулăшма тăрăшрĕç, каярах, салтак ниепле те хăйне алла илме пултарайманнине кура, тарăхма пуçларĕç. «Арçын-и эс, арçын мар-и? Пĕччен пĕтĕм ротăна каялла туртатăн! Девиза аса ил: пĕри — пуриншĕн, пурте — пĕриншĕн. Мĕн хăтланатăн? Эс пирĕнпе е пĕччен?..» — çакăн пек кӳренмелле сăмахсем те илтрĕ Валери. «Юрĕ, чаçе яратпăр сана, Павлов рядовой. Таврăнсан мерăсем йышăнăпăр...» — нумай калаçмарĕ рота командирĕ. Халиччен ку салтака лайăх енчен кăна курнăччĕ-ха вăл, халĕ акă мĕн пулса иртнине ăнланмарĕ, шаларах кĕрсе тĕпчеме, ăнланма вара вăхăт пачах та çук, ыран-паян питĕ яваплă вăхăт çитет. «Ученирен таврăнсан Павловпа ларса калаçмаллах, темĕн пулса иртет ку чăваш каччипе, пулăшмаллах ăна...» — тесе тĕв турĕ ăшĕнче Соловьев майор.

Çитсенех хăйне госпитале кайма приказ пани çинчен манса, Валери кубрикра пĕчченех юлчĕ. Общежитире шăп — пурте хирте, ученире. Куç умне салтакченхи вăхăт тухать: амăшĕ, пĕрле вĕреннĕ ачасем, ял урамĕ, Çеруш... «Тавлашатпăр-и?» Ак, амак, каллех аса килчĕç Çеруш сăмахĕсем. Кубрикри япаласем çине тĕлсĕррĕн пăхкаларĕ — нимĕн те тăвас та, шухăшлас та килмест. Акă куçĕсемпе алăк патĕнче вырнаçтарнă шкап патне çитрĕ, уçă алăк çинче çакăна тăракан салтак ременьне курчĕ. Хăй мĕн тунине ăнланмарĕ те пулас Валери, тăрса ремене аллине илчĕ, темле вăйă вылянăн кравате пӳлĕм варрине туртса кăларчĕ, çăмăллăн, хавасланса та темелле-ши, ун çине хăпарса тăчĕ, аллинчи ремене мăйкăчларĕ, мăйне тăхăнтартрĕ, маччари светильнике çакса янă çекĕл патнелле кармашрĕ...

«Мĕн туса хутăм эп? Мĕн пулчĕ манпа? Çавăн пек çемçешкеленмелле пулчĕ-и вара манăн? Аннене пĕлтерсен?!» — куçне ялтах уçса ячĕ Валери. «Тинех! Ну, мур ачи, хăратрăн та эс пире. Ну, мĕн çитмерĕ сана? Кам кӳрентерчĕ? Ĕлĕкхи пек дедовщина та çук ĕнтĕ пирĕн чаçре, мĕн хăтланатăн?!.» — ятлама тытăнчĕ ăна шурă халатлă хĕрарăм-тухтăр. Валери ахаль те çĕр тĕпне анса кайма хатĕр, чунĕ кӳтсе килчĕ, куçӳсем сутăнчăкла куççульпе тулса ялтăртатма тытăнчĕç — вăртах çавăрчĕ вăл пуçне стена енне. Çакна кура тухтăр шăпланчĕ, аллине Валери пуçĕ хучĕ, чунĕ хăйĕн те, хăрарăм мар-и ара, тăван ачишĕнни пек ыратрĕ. Кун пеккине тӳсеймерĕ вара салтак, юхрĕ те юхрĕ тăварлă куççуль минтер çине. «Атя тавлашатпăр...» — таçта аякран илтĕнчĕç каллех ачалăхри сăмахсем.