Электронлă вулавăш

1

Хĕвел ансан йĕпхӳ çума пуçларĕ те тул çутăлсан та чарăнмарĕ. Лакăм-тĕкĕм шывланчĕ, çул-урам йăпăлкаланчĕ.

Каймалли çыннăн каймаллах. Эпир те çула тухрăмăр.

Хăвăрт çӳреме юратакан Ваçук, прокуратура шоферĕ, паян васкамасть, машинăна асăрханса тытса пырать. Куçне самантлăха та çул çинчен илмест. Сăмахламасть те. Эпĕ те чĕнместĕп. Шухăшлатăп. Шухăшлатăп кăна-и?! Тертленетĕп те. Пиллĕкмĕш талăк ĕнтĕ, сĕрĕм тивнĕ евĕр, пуç кашлать. Çĕрле те йĕркеллĕ çывăраймастăп. Ăш вăркать, чĕре ыратать. Ĕçĕм те йăпану кӳмест. Никампа та курнăçас килмест.

Çапла пĕр кĕтмен çĕртен хавшарăм, япăхрăм, йăлт минрерĕм. Хĕн-асапĕ вара акă мĕнрен пуçланчĕ.

Хăнăхнă йăлапа ир-ирех Атăлта шыва кĕрсе тухрăм. Йăмăхса çĕкленекен хĕвелпе киленсе, тăвайккинелле улăхаттăм. Сасартăк ятран чĕнсе сывлăх сунчĕç:

— Юра, салам.

Эпĕ сасă илтĕннĕ еннелле çаврăнса тăтăм. Ак тамаша! Ман умра Инна тăра парать. Чĕрене сахал мар çунтарнă Инна. Хĕрлĕ кĕрен платье тăхăннăскер, ирхи хĕвел çутинче вут кĕлти пек туйăнса кайрĕ. Ун пуçĕнче çӳхе кăвак тутăр, сулахай аллинче — пĕчĕк сумка. Сылтăм аллипе арçын ача çавăтнă. Хăй тавра тата туллиех ача-пăча, галстуклăскерсем.

— Анне!.. Кур-ха, пăрахут хăпарать ав! Шап-шурă пăрахут! — Иннăна çыран хĕрринелле туртрĕ çавăтнă ача.

Инна ача хавхаланăвне асăрхаймарĕ те тейĕн. Мана чăрлаттарса пăхнă та ― шак хытса тăрать. Эпĕ сăмах хушасса, пырса алă тытасса кĕтрĕ-тĕр. Эпĕ вара пĕр сăмах та чĕнмерĕм, чарăнса та тăмарăм — тăвайккинелле вашлаттартăм.

— Юра!.. Юра, тетĕп! — ачине хăварсах ман хыççăн талпăнчĕ Инна.

Чун тăвăлса килчĕ манăн. Питĕм пĕçерсе кайрĕ. Çук, чарăнса тăмарăм, урампа малалла васкарăм. Апатланма та хваттере кĕмерĕм — тӳрех ĕçе, прокуратурăна, уттартăм, Иннăна çапла ăнсăртран тĕл пулнипе ачалăх кунĕсене аса илтĕм.

...Лутра Пакăшăн çеремлĕ урамĕ. Эпир, ача-пăча, лапталла вылятпăр. Инна та пур. Вăл тепĕр ушкăнра. Эп ăна аякранах мечĕкпе персе тивертрĕм. Çилленчĕ-тĕр вăл. «Тикĕт куç, тикĕт куç», ― тесе витлерĕ. Эпĕ кăмăлсăрлантăм, вăйă пĕтессе те кĕтмерĕм, килелле чуптартăм, Çакăн хыççăн, кӳршĕллĕ пулин те, Иннăпа чылайччен курнăçмарăм, хам тĕллĕн шăмарса çӳрерĕм. Вăл хамăр пата пырсан та, тарса пытанаттăм.

Пĕррехинче хайхи, утă çинче, атте мана ир-ирех ыйхăран вăратрĕ.

— Йăранашран утă турттармалла. Кайса лаша кӳл. Асту, кĕреплепе сенĕк илме ан ман, ― терĕ вăл мана, васкасах çула хатĕрленекенскер.

Хаваспах килĕшрĕм. Йăранашра Инна çук, манран тăрăхлакан пулмĕ терĕм. Пĕр шиксĕр ĕçлетĕп. Ирĕклĕн. Анчах ир савăннă иккен. Инна та аппăшĕпе пĕрле унта пырать-мĕн. Пирĕн ума вĕсем тăкăрлăкра сиксе тухрĕç. Иннă тата хыçала ларнă та, ман еннелле пăхса, йăл-йăл кулса пырать. Кур ак, хĕрарăмсем пулсан та, арçынсенчен малта пыратпăр тенĕн туйăнать мана унăн кулли.

Эпĕ тилхепене карт туртрăм — лаша малалла ыткăнчĕ. Иннăсенчен вăшт кăна иртсе кайрăмăр.

Йăранаша çитсен, утине эпир урапа çине наччасра тиесе лартрамăр. Лава уттармаллаччĕ кăна — Иннăсем персе çитрĕç. Атте васкамарĕ, кӳршĕ-арша пулăшам кăштах терĕ те тимлесех Иннăсен урапи çине утă тиеме тапратрĕ.

— Эсир кунтах юлăр, ― терĕ атте Иннăпа иксĕмĕре, лашана ялалла уттарса. ― Эпир часах каялла таврăнатпăр.

Вĕсем курăнми пулсан, алла кĕрепле тытрăм та тăкăннă утта, пуçтарса, купа çине кая-кая хутăм.

Сасартăк шарлаттарса аслати авăтса ячĕ, шалкам çумăр пуçланчĕ. Эпĕ йăпăр-япăр купа айне кĕрсе лартăм.

— Юра!.. Хăратăп! — кăшкăрать Инна.

— Кил эппин, ― терĕм те, çумăра пĕчченех ларса ирттерме шутланăскер, Инна валли те вырăн хатĕрлерĕм.

Чăл та чал çиçĕм çиçет, аслати кĕрлет те шартлатать. Аçа-çиçĕм умлăн-хыçлăн куçа алчăратрĕ.

— Ай, хăратăп эпĕ! — çăтăрр пăчăртаса тытрĕ мана юнашар пырса ларнă Инна. ― Çав тери хăратăп.

Хиреç пĕр сăмах та чĕнместĕп.

— Каçар ĕнтĕ, Юра, ― пăшăлтатрĕ хайхи хĕрача. ― Тархасшăн, ан çиллен. Ун чух эп... лапталла вылянă чух... тарăхса мар... Темшĕн сана... сансăр кичем мана. Эпĕ вĕт...

Лăпчăнать те лăпчăнать ман çума Инна. Пĕр чăрăнмасăр сăмахлать. Туятăп, чĕри унăн хыттăн-хыттăн тапать. Çанçурăмĕнчен кăвайт умĕнчи пек вĕри çапать.

— Юра!.. Инна! ― илтĕнчĕ кĕçех атте сасси. Эпир купа айĕнчен тухрăмăр. Çумăр чарăннă иккен.

— Паян улăхра ĕçлейместпĕр пуль. Ларăр, киле каятпăр.

Урапа çине ларсан та, татти-сыпписĕр калаçрĕ Инна. Эпĕ унран мĕншĕн ютшăнса çӳренине те, меншĕн тарăхнине те — йăлтах каласа пачĕ аттене.

— Ай-яй-яй! — пуçне пăркаларĕ атте. ― Арçын вĕт-ха эс, Юра. Юрамасть апла.

Аслисем, атте-аннесем, ырă-тату пӳрăнатчĕç пирĕн. Пулăшса, килĕштерсе, ялан пĕр сăмах тытса.

— Кур-ха, мĕнешкел савăнăç! — урапа çинчен ялт сиксе анчĕ Инна, сада кĕрсен. Унтан чеен кăна мана пӳрнипе юнарĕ. ― Урлă пурăнма юрамасть пирĕн, Юра. Эпир лартнă улмуççи çĕнĕ хунав кăларнă.

Эпĕ те Инна хыççăн ăнтăлтăм.

— Ой, епле тĕреклĕ хунав! — савăнтăм эпĕ те.

— Санăн та кăвак хуппи уçăлчĕ ав. Асту, ан хупăнтар ăна, кăвак хуппине... — йăл кулса илчĕ Инна.

Çапла ачалăхри самантсене аса илсе пырса сисмерĕм те — прокуратурăна çитрĕм. Коридорта, ман пӳлĕм умĕнче, Якур пичче ларать. Лутра Пакăш çынни. Пирĕнтен инçе мар, çырма урлă, пурăнатчĕ. Таçта та тăрăшса пăхрĕ вăл хăй ĕмĕрĕнче — ниçта та ăнăçтараймарĕ. Ултă çул каялла, сутуçран кăларса ярсан, хулана килсе хуралçа вырнаçнăччĕ.

— Ара, Юра мар-и ку? — яштах сиксе тăчĕ çакскер. ― Сана та прокуратурăна чĕнтерчĕç-им?

— Никам та чĕнтермен мана. Хам килтĕм.

— Пĕр-пĕр инкек сиксе тухрĕ пуль-ха. Е тем урăх-хи... — куçĕсене хĕссе пуплерĕ Якур пичче.

— Нимле инкек те сиксе тухман. Эпĕ кунта ĕçлетĕм Якур пичче, ― терĕм те алăка уçса хутăм. ― Кĕрĕр.

— Вăт тĕнче! — пĕççине шарт çапрĕ вăл. ― Следователь, эппин, эс халь?

— Çапла, следователь. Прокуратура следователĕ.

— Вуларăм-ха, алăк çине ав «Назаров Юрий Иванович следователь» тесе çырса хунă. Паллă хушамат. Пĕлнĕ хушамат. Хăш ял çынни-ши тесе шухăшласа лартăм. Чим-ха, ― çĕлĕкне пукан çине хывса хучĕ вăл. ― Апла эс юрлама пăрахрăн-им?

Çапла, Якур пичче кăна мар, пĕтĕм ял эп юрăç пуласса кĕтетчĕ. Ара, пилĕк çултах купăс каласа юрлаттăм та. Ӳсерехпе те, ― ĕçре-и унта е каннă вăхăтра, ― яланах юрă шăрантараттăм. Кашни концертах хутшăнаттăм. Тури Çĕрпӳкассине те, Акташа та, Çĕнтĕкçырмине те пайтах юрăпа çӳренĕ.

Сцена çине тухаттăм та купăса тăсса яраттăм. Зал шăпăрт пулатчĕ. Чун-чĕрем çичĕ пĕлĕт тăрринче ярăнатчĕ. Юрă илемĕпе киленсе, хăвачĕпе рехетленсе, янравлăхĕпе хавхаланса, ăçта тăнине те манса каяттăм, хам çав тери ырă, çав тери хаваслă туяттăм. Юрă вĕçленсен, пуç таяттăм та чаршав хыçне чăматтăм. Куракансем алă çупатчĕç. Шавлăн, чылайччен...

Юрă вăл — чăн-чăн çунат. Хуйха-суйха сирет, чун-чĕрене çĕклет, ĕмĕт-шухăша çунатлантарать. Чăнласах юрăçă пуласшăнччĕ эпĕ. Анчах ĕмĕтленни пур чухне те çитсе пымасть çав пурнăçра. Ман тĕллĕн те инкек сиксе тухрĕ. Пысăк инкек.

...Кикенлĕхре капан хываттăмăр. Кăнтăр апатне ларнăччĕ ĕнтĕ. Улăх тăрăх хыпăнса кăшкăрни илтĕнчĕ кайрĕ.

— Пушар!.. Пушар!..

Пурте тăвайккинелле чупрăмăр. Пирĕн киле вут хыпса илнĕ. Майсăр çулăм явăнать, тĕтĕм йăсăрланать.

Çăвара пăкăларĕç тейĕн — сывлăш пӳлĕнсе ларчĕ. Алăсем лăстăр усăнчĕç. Урара пĕр вăй та çук.

Пирĕн тăпăл-тăпăл кил-çуртран куç умĕнчех кăмрăк кăна тăрса юлчĕ.

— Ах, пĕтрĕмĕр! Пĕтмеллипех пĕтрĕмĕр! Тĕшĕрĕлсе аннă атте çапла кăшкăрни паян кун та хăрушшăн илтĕнсе тăрать ман хăлхара.

— Пĕр ӳкнĕ йывăçа каялла тăратса лартма çук. Пысăк инкек пулсан та, çав териех хыпса çунма кирлĕ мар, Иван пичче, ― терĕ совхоз директорĕ, аттепе юнашар ларса. ― Пулăшатпăр. Çурт-йĕр çавăрма кирпĕч паратпăр. Цемент та, чус хăма та...

Вут-çулăм кунашкал алхаснине Лутра Пакăшра никам та астумасть. Шалт тĕлĕнчĕ ялйыш.

— Вут тĕртнĕ-тĕр? — теççĕ урăх сăлтав курмасăр.

— Паллах, вут тĕртнĕ. Килте паян пĕри те пулман вĕсен — улăхраччĕ çемйипех.

— Ах, унашкал путсĕрсене-е!

Пушара сӳнтерсен те, ялйыш чылайччен саланмарĕ. Милици çыннисем те тимлесех тĕпчерĕç. Кам вут тĕртнĕ? Мĕншĕн? Пурпĕрех уççи-хуппи тупăнмарĕ.

Килйыш çине татăлса аннă çак хăринкек ман çамрăклăх ĕмĕтне те татрĕ.

— Вĕренме каяймастăн пуль, ывăлăм, ― йывăррăн калаçрĕ атте. ― Хăвах куратăн, пӳрт-çурт çаврмалла.

Юрăçа вĕренме каяймарăм вара, тракторпа ĕçлеме пуçларăм. Çав çулах пӳрт купаласа лартрăмăр. Паллах, совхознумай пулăшрĕ, тăван-пĕтен те тимлерĕ. Кĕркунне эпĕ салтак пулса тăтăм. Юрăçа тухас ĕмĕт çарта тепĕр хут амаланса кайрĕ. Çарта та тăтăшах концертсене хутшăнаттăм. Емĕтĕме пĕлнĕ пекех, командирсем те консерваторие вĕренме кĕме сĕнчĕç.

Служба пĕтесси виçĕ уйăх юлсан, консерваторирен хут çитрĕ — экзамен тытма каймалла. Чаçрен мана тав туса, Хисеп грамоти парса, ăнăçу сунса, питех те хисеплĕн ăсатрĕç.

Купене эпĕ Çĕпĕр вырăсĕпе, вăрçă инваличĕпе, пĕрле лекрĕм. Сăмахлама юратакан çын пулчĕ вăл. Вырнаçнă-вырнаçман мĕн çăмăлпа çӳренине ыйтса пĕлчĕ.

— Юрăçă, паллах, лайăх професси. Анчах эпĕ, санашкал çамрăк та вăйпитти пулсан, юрăçа мар, следователе вĕренĕттĕм ирсĕр ĕç тăвакансемпе кĕрешме. Эх, еплерех шĕкĕлчемелле çав йăх-яха! — тарăхса, чăмăрĕпе сулкалашсах калаçрĕ вăрçă инваличĕ.

Тарăхма сăлтавĕ те пур иккен хăйĕн. Вăрçă суранĕсене сиплеме санаторие каяканскере йĕксĕксем пĕр пус укçасăр тăратса хăварнă. Чăматанне те, путевкине те йăкăртнă.

— Кала-ха, юлташăм, ― терĕ вăл. ― Нивушлĕ çав йĕксĕксене тупма çук? Эхер, унашкал чуманттайсем ӳлĕм те пулаççĕ-и?

Чăнах та, ара, япала çаратса е ытти усал ĕç туса таса чунлă çынсене кӳрентерекенсемпе çине тăрса кĕрешме май çуках-ши вара? Пире те, ав, кĕтмен çĕртен шар кăтартрĕç, кăмрăк çине тăратса хăварчĕç.

Çак шухăш вăрçă инваличĕпе уйрăлнă хыççăн та канăç памарĕ мана, чĕрене хускатмаллипех хускатрĕ. Çавăнпа чаçрен ярçа панă документсене консерваторйрен илтĕм те Саратоври юридически института кайса? патăм, студент пулса тăтăм.

Çурхи кунсем пекех хаваслă иртрĕç институтри çулсем. Сиссе те юлаймарăм — юрист дипломне илтĕм, çуралнă çĕршыва таврăнтăм.

Якур пичче пальто тӳмисене вĕçертрĕ, кĕсйинчен пирус кăларса тивертрĕ.

— Леш эрнере ялта пултăм, ― терĕ ман çине чеен пăхса. — Лутра Пакăша Иннăпа пĕр автобусра кайрăмăр...

Мана вĕчĕрхентерес тет-шим ку? Пĕлет вĕт-ха: ултă çул каяллах Инна урăх çынна качча тухнă.

— Пĕлетĕн-и, Юрий Иванович, ― терĕ вăл малалла пирус тĕтĕмне çăварĕнчен ункăлантарса кăларнă май, ― Иннăн пысăк инкек — упăшкине хупса лартнă. Лешĕ темĕнле хĕрачана пăшалпа пенĕ тет-и...

Пит-куç пĕçерсе кайрĕ. Чун тăвăлнине палăртас мар тесе, калаçăва урăх йĕр çине ӳкерме тăрăшрăм.

— Акă мĕншĕн чĕнтертĕм сана, Якур пичче, ― терĕм сĕтелтен таса хут листи кăларса. ― Леш эрнере эс ĕçрен таврăнна чух çынсем çапăçнине курнă. Çапла вĕт?

— Ăхă.

— Каласа пар-ха чăннипе, кам кама хĕнерĕ? Çапăçăва кам пирвай пуçларĕ?

— Йăлтах лешсем, арçынпа хĕрарăм, айăплă. Ман умра виççĕн пыратчĕç. Виçĕ йĕкĕт. Çап-çамрăкскерсем. Хĕрсех спортсменсем çинчен калаçатчĕç. Вĕсене лутака арçын чарса тăратрĕ. Ӳсĕрскер. Арçынни çеç-и? Хĕрарăмĕ те самаях хĕрĕнкĕччĕ. «Туртмалли пур-и?» — ыйтрĕ арçын, Çӳллĕреххи, мăйăхли, ăна пирус сĕнчĕ. «Э-э, туртма вĕреннĕ, пирус пачкине тыткалама пĕлместĕр. Культура çитмест!» — тӳрккесленчĕ арçын. «Вĕрентиччен пирусне хăвăрпа чиксе çӳремелле», ― ларăнмарĕ мăйăхли. Йĕкĕт «р» калаймасть. Çакна хĕрарăм та сисрĕ, «вĕлентиччен» тесе хихиклетрĕ. «Вĕренне çынсĕм, культурăллă çынсем тесе шутлатăр пуль, анчах сирĕн культура виçĕ пуса та тăмасть», ― тавăрчĕ мăйăхли. «Вĕленнĕ... культулăллă...» — каллех йĕкĕлтерĕ хĕрарăм. Мăйăхли текех калаçса тăмарĕ — весенчен пăрăнчĕ те малалла таплаттарчĕ. Ун хыççăн — юлташĕсем. Арçынна килĕшмерĕ ку. Çак самантра подьезд алăкĕнчен тата иккĕн тухрĕç. Хĕрарăмпа арçын. Сыпнăскерсем. Вĕсене курсан, йĕкĕлтекен хĕрарăм кăшкăрма тапратрĕ: «Пулăшăр!.. Тытăр!.. Хулигансем вĕсем!.. Упăшкана хĕнерĕç!..» Подъездран тухнă арçын, вăрăм та сарлака хулпуççиллĕскер, калаçса-туса тăмарĕ — сăра алтăрĕ пек чăмăрĕпе пĕррех янклаттарчĕ мăйăхлине. Унтан ыттисене тапăнчĕ. Пирус ыйтаканни те чăрсăрскер иккен. Вăл та çапăçăва хутшăнчĕ. Сыпнă хĕрарăмĕсем те этем ĕретлĕскерсем мар, хĕтĕртме юратаканскерсем. Вĕсем те аллинчи сумкисемпе йĕкĕтсене çапма тытăнчĕç. Çурăмран та, лĕпкерен те лектерчĕç çамрăксене. Арçыннисем кăкăртан тапрĕç. Мăйăхли сиксе тăчĕ те умлăн-хыçлăй арçынсене тĕке-тĕке ячĕ. Йĕкĕтсем сиксе тăчĕç. Ним айăпсăр патак çинĕскерсем тарăхрĕç пулмалла, арçынсене чăнтти-чантти туянтарчĕç. Ай-яй лайăх лектерчĕç! Çапăçу, тен, тата хĕрсе каятчĕ пуль — милицие шăнкăравларăм, Кĕçех вĕсен машини ĕрĕхтерсе те çитрĕ. Эп вара пăхса тăмарăм, килелле утрăм. Мĕн пулса иртнĕ кайран, пĕлместĕп.

Якур пичче каллех пирус чĕртрĕ, вăрăммăн сывласа, тĕтĕме шалалла çăтрĕ. Эп ăна тав турăм та допрос протоколĕ çине алă пустартăм, ăсатса ятăм.

Вăл кайсан та пусăрăнаймарăм эпĕ, хваттере таврăнсан та лăпланаймарăм. Ыйхă вĕçрĕ. Çĕрĕпе çывăраймарăм, енчен енне çаврăнкаласа выртрăм. Аптранипе пине çитиччен те шутласа пăхрăм — усси çук. Пурпĕрех тĕлĕрсе каяймастăп. Куç умĕнче тăтăшах Инна тăрать. Унăн сăнĕ-пичĕпе сапăрланатăп, çепĕç сассине илтетĕп. Атăл хĕрринче, тен, пăрăнмалла марччĕ ман унран, сывлăх - сунмаллаччĕ те калаçса илмеллеччĕ-тĕр. Кăшт та пулин... Тен, юнашар ларсах сăмахламаллаччĕ? Мĕн тесен те, пĕр-пĕрне курманни ултă çул! Хам çара кайнăранпах курнăçман вĕт эпир. Каласа памалли те, ыйтса пĕлмелли те иксĕмĕрĕн те пайтахчĕ-çке.

Эх, эп те çав! Пăрăнтăм та утрăм. Мăнкăмăлланас килчĕ-ши, е чĕрене хускатас темерĕм?..

Ир-ирех прокурор сĕтелĕ çине заявлени пырса хутăм, хама урăх района куçарма ыйтрăм. Чи инçетри района, чи йывăр района.

— Паллах, хулари прокуратурăра ĕçлеме çăмăл мар, çапах хăшпĕрисем районтан кунта куçасшăн ăшталанаççĕ, ― терĕ хула прокурорĕ, шухăша кайса. ― Кала-ха, мĕн кăмăлна хуçрĕ? Эс тĕпченĕ ĕçсене питĕ тимлĕн тишкертĕм, пĕр кăлтăк та тупмарăм. Ĕнер те канашлура ырларăмăр сана. Маттур, пултарать терĕмĕр. Паян ак... Тен, хам кӳрентертĕм ăнсăртран?

— Çук, никам та кӳрентермен мана.

— Апла йывăрлăхран хăрать темелле-и сана?

— Йывăрлăхран та хăрамастăп.

— Мĕншĕн каясшăн эппин.

— Ялта çуралса ӳснĕ эпĕ.

— Чуна уçса каламастăн, Юрий Иванович. Темĕскер пытаратăн. Чим-ха, чирлĕ мар-и эсĕ? Йăлт шуралса кайнă ав. Больницăна ăсатмалла сана.

— Ан чăрманăр. Больница мар, урăхла сиплев кирлĕ мана...

Ыйтăва аран-аран тивĕçтерчĕç. Папкăри хутсене прокурора парса хăвартăм та халь акă çĕнĕ вырăна, районти прокуратурăна, каятăп. Унта ман пĕр палланă çын та çук. Инна та, хулана килнĕ пек, экскурсие пырас çук. Вăл районта пĕр завод та çук. Йĕркене пăсакансен шучĕ кăна пĕлтĕрхинчен самай ӳснĕ.

Сасартăк машина тăпах чарăнчĕ. Тепле кантăка çапăнмарăм.

— Лартса кайăр-ха, тархасшăн? — пирĕн паталла чупать хĕрарăм.

— Ăçта çитмелле? — машина алăкне уçрĕ Ваçук.

— Асламаса.

— Ларăр. Асламас витĕр каятпăр.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн