Сайта кӗр | Регистраци | Сайта кӗрсен унпа туллин усӑ курма пулӗ
 -4.7 °C
Пӗччен йывӑҫ час тӳнет.
[ваттисен сӑмахӗ]
 

Эрбина Никитина: Как волжские булгары в XXI веке татарами стали

Эрбина Никитина07.01.2025 12:433356 хут пӑхнӑУлӑштар Кӑларса пӑрах

Уже не первое десятилетие в научном и журналистском пространстве нашего региона происходит битва за булгарское наследие между татарами и чувашами. Схватки усиливаются в периоды политико-идеологических трансформаций и утихают в сытные времена. Десятки публикаций на эту тему появилось в последние годы – от перепечатки материалов вековой давности до создания многочисленных интервью и подкастов в интернете.

 

Давно официально в «Краткой чувашской энциклопедии» (Чебоксары, 2001, с. 465) зафиксировано, что «сторонники теории булгарского происхождения чувашей многочисленны (Н.И. Ашмарин, В.Н. Татищев, А.П. Смирнов, Н.А. Баскаков, В.Д. Димитриев, В.Г. Егоров, П.В. Денисов)», и перечислены имена таких серьезных исследователей, как татарский Д.М. Исхаков, хакасский Н.Ф. Катанов, чувашские В.Ф. Каховский, А.А. Трофимов, М.Р. Федотов, башкирский Р.Г. Кузеев, немецкий Н.Н. Поппе, и многих других ученых историков, археологов, лингвистов, этнологов. Но научные знания с каждым годом обогащаются, находятся новые документы, артефакты, первоисточники. Неизмеримо расширила возможности исследователей электроника, вследствие чего зачастую возникают трения, не всегда научные и доказательные.

Затравка для татаро-чувашского спора содержится в трудах Николая Никольского, Гурия Комиссарова, Эндри Турхана и особо — в докладе историка, этнографа, идеолога чувашского булгаризма Михаила Петрова-Тинехпи «Происхождение чуваш» от 26 февраля 1925 года, который сегодня активно тиражируется в Сети. Заявив, что «казанские чуваше-татары – потомки булгар», Петров-Тинехпи предложил весьма аргументированное объяснение, почему «татары казанские не любят отождествлять себя с азиатскими пришельцами XIII века». Потому что татары (единственный народ, кроме чувашей, претендующий на происхождение от булгар) — в значительной степени отатарившиеся чуваши!

Ретрансляция подобных идей, конечно, не может не вызывать реакцию. «Наследники серебряных болгар: исторические источники, народная одежда, чувашский и татарский язык» (11.10.2019) и «Кто же настоящие потомки древних булгар — чуваши или татары?» (12.10.2019) на платформе «LiveJournal», «Падение Волжской Болгарии и этногенез татар» на сайте ИА «IslamNews» (15.08.2021), «Волжские булгары: являются ли они прямыми предками казанских татар» на сайте «Кириллица» (9.04.2022), полемика с Илгизаром Мугаевым об арабском происхождении булгарского слова «самана» на странице сообщества «Чувашский мир» в соцсети «ВКонтакте» (3.01.2025) — это лишь верхушка самых читаемых интернет-публикаций.

Особое место в этом потоке занимают выступления казанских историков Искандера Измайлова и Дамира Исхакова. В видеобеседе «Ясачные чуваши — это татары» (24.09.2023) они настаивают, что Волжская Булгария — неотъемлемое культурно-цивилизационное наследие современных татар, пытаются доказать преемственность между ясачными чувашами и татарами и отрицают связь между ясачными чувашами и современными чувашами.

Следом активизировались татарские ученые. Круглый стол «Западное Закамье в истории народов Республики Татарстан», состоявшийся 15 июня 2023 года в Институте истории имени Марджани, затронул тему этногенеза братских татарского и чувашского народов в новом свете. Татарские историки стали сетовать, что некоторые чувашские активисты создают псевдоисторические конструкции и мифы, ставящие под сомнение давно признанную и академически выверенную картину этногенеза чувашского народа. Директор института, доктор исторических наук, академик Академии наук Республики Татарстан Радик Салихов даже предостерег: «У чувашского народа богатейшая история, но новые псевдоисторические конструкции несут в себе опасность для самих чувашей, потому что они размывают их идентичность». К этим конструкциям были отнесены гипотезы о древних шумерах как предках чувашей и существовавшем в период Волжской Булгарии языческом народе сувар, активная пропаганда чувашского неоязычества, поиск истоков традиционной веры чувашей в зороастризме и языческих святилищ на месте мусульманских памятников Волжской Болгарии. Еще больше соседей возмущает создание на территории Закамья этнотуристического комплекса «Новый Сувар», куда «организуются массовые паломничества или же устанавливаются различные языческие символы и знаки». Напрасно современные чуваши гордятся «Новым Суваром»!

Единственным, кто не согласился с такими заявлениями в публичном пространстве, оказался депутат Государственной Думы Российской Федерации Анатолий Аксаков. 1 декабря 2023 года на Международной выставке-форуме «Россия» он полушутя-полусерьезно заявил: «Чувашия – это Волжская Булгария. Сейчас наши братья-татары попытались украсть эту идею, освоить ее, а на самом деле чуваши – потомки волжских булгар, и очевидной нашей исторической, культурной, глубинной изюминкой должна стать тема Волжской Булгарии». Стоит признать: даже если это и был политический пиар, прозвучало воодушевляюще смело.

А что же наш Чувашский государственный институт гуманитарных наук? Через год после казанского круглого стола, 5 ноября 2024 года наши историки во главе с директором института доктором филологических наук Юрием Исаевым провели свой круглый стол «История и культура чувашского народа: наука и псевдонаука». Наверное, только неимением сил отстаивать историческую правду можно объяснить, почему чувашские историки стали забрасывать камнями не ангажированных коллег-пропагандистов из Казани и местных закосневших ученых, а чувашских бессребреников-краеведов, которые по крупицам собирают, восстанавливают древнюю и современную историю родов, деревень, сел, районов Чувашской Республики и диаспоры. При этом институт до сих пор ни словом не откликнулся на вузовский учебник Зуфара Мифтахова по истории татарского народа, где совершенно искаженно трактуется путь чувашского этноса, не оценил по существу труды Антона Салмина об этнорелигиии и суварах, проигнорировал аналитические обзоры Валентина Макарова «По следам болгар-сувар и чувашей» и Василия Александрова (Садура) «Волжские булгары и чуваши» и др.

Из последнего можно обратить внимание на серию интервью журналиста Элтияра Александрова с лингвоисториком, кандидатом филологических наук, научным сотрудником Высшей школы экономики Александром Савельевым, посвященных чувашской истории. Выпуск 2 «Чувашский суваризм. Перспектив нет» (12.12.2024) восстанавливает в правах чувашский булгаризм с точки зрения лингвистики. Но разве сувары — это миф, и их вовсе не было в Волжской Булгарии? А как же книга Салмина «История чувашского народа: савирская гипотеза» (Чебоксары, 2016)?

Любопытная весть на днях пришла из Татарстана от ведущего телепередачи «Кто мы татары?» историка, этнографа, директора Института международных отношений, истории и востоковедения КФУ Раиля Фахрутдинова: «Исхаков Дамир: Да, чуваши — потомки булгар. Но и о финских предках пусть не забывают» (29.12.2024). Интересно, каким образом отразится на национальном самосознании нашего народа активное продвижение версии, что чуваши — «тюрки, которые появились в Поволжье еще до образования Волжской Булгарии и максимально сильно перемешались с марийцами»? Недотюрки, недофинно-угры, недобулгары...

На фоне нескончаемых перипетий интернетно-поверхностного спора между татарами и чувашами за Волжскую Булгарию, хотелось бы услышать квалифицированные разъяснения и чебоксарских историков. Неужели не найдется ни одного специалиста, кто взялся бы прокомментировать сложившуюся ситуацию в публичном медиапространстве? Древняя этническая история — это не кладбище, где поминают усопших, а родник, чьи воды питают будущее. И начинать орошение, видимо, надо сначала: с поддержкой региональных властей внимательно изучать руины древних городищ булгар Биляр и Сувар, рассматривать каждый кирпич и юба, прочитывать все имеющиеся каменные и бумажные тексты на древних языках, но уже новыми глазами и новыми техниками.

Кто сейчас из наших историков, этнографов, лингвистов, компаративистов профессионально занимается древней историей чувашского народа и дождемся ли мы новых научных обобщений по этой жизненно важной для чувашского народа теме?

 
Редакцирен: Статьяна вырнаҫтарни редакци автор шухӑшӗпе килӗшнине пӗлтермест.

Комментари:

Agabazar // 2016.18.2458
2025.01.22 16:20
Agabazar
Ĕнтĕ эпир час-часах Хусан ăславçисене тиркетпер, айăплатпăр. Тивĕçлипех.

Антон Салмин çырнисем вара — темиçе хут хăрушăрах.

Тутарсене, мĕн каланине йышăнмасан та, ăнланма пулать. Вăсем Атăлçи Пăлхар еткерлĕхне алăран вĕçертесшен мар. Мирфатых Закиевăн юлашки кĕнекисенчен пĕринче кун пирки анлăн, темиçе страницăра, «ăнлантарса кăтартнă». Çатăрласа тытнă та — ямаççĕ.

Анчах та Антон Салминăн тата ытти çавнашкал хамăр пек кăптăрмăш чăвашсен ку тĕлĕшпе мĕншĕн мекĕçленмелле-ха? Мĕн нушаран!

Мĕншĕн Ашмарина тата ыттисене ним шеллевсĕр çÿп-çап шăтăкне кăларса пăрахмалла? (Вариант: мĕншĕн Ашмарин пирки вăл пăлхар-чăваш вĕçе-вĕçлĕхĕшĕн тăман тесе суймалла?).

Кунти пирĕн официозлă историксем Салмин хыççăн сикме васкамаççĕ-ха, тейĕпĕр. Анчах ку тĕлĕшпе те мăнаçланмалли сахал.

Антон Салмин «сăвар» пирки «сÿпĕлтетме» пуçлани чылай пулать ĕнтĕ. Йăлт тилĕрсех кайнă темелле.

А эпир пур — çаплипех çывăратпăр. Ним те пулман тейĕн.

Ӳркенмен ăста пулнă, вăтанман юмăç пулнă. Çапла калатчĕ кукамай.

Халь вара çавна пачах урăхла çавăрса хума тивет:

Вăтанман — уччоннăй пулса тăнă.

Питех те шел. Вăтанса тăраканнисем вара — урăххисем. Эпир. Испанла намăс, теççĕ.

Калас пулать, «суваризм» темине Марр текен суя академик туртса кăларнă. Чăвашсем маттур, Марр академик пусăмне чăтса ирттернĕ, хайсене суварлатма питех паман. Каярахпа Сталин юлташ Марр академика тĕппипех лапчăтса хума пулăшнă. Тавтапуç ăна, Сталин юлташа, çавăншăн.

Ĕнтĕ Марр суя академиксене чăтса ирттертĕмĕр те, халĕ вара Салминсен мăшкăлĕ пулса тăрăпăр-и? «Йăвача» юмахри пек, кашкăртан тарса ÿксе чее тилĕ çăварне лекĕпĕр-и?
Станьял // 2616.15.9234
2025.01.23 00:54
Тёпчевсёсене кам кама лапчётнипе ёс тухмасть.Марр та, Салмин та таса сывлёшран персе анман. Лайёхрах тёпчемелле! Пулём тапхёрёсене уссёнрах палёртса пёхмалла.
Хусан тутарёсен никёсё - тутарлантарнё Чёвашсем. Чёваш сувазёсен --"йёвашёсн" (сапла сырнё ёлёкхи картта синче!) ёс-хакёл пурлёхне (Вёл шутра фольклорне, .ёлёкхи тённе те!) хёйсен тёвассё. Мёсёльман культури пачах урёх-ске! Халё. вара "Тутартан илнё." тессё пирён тунккуйсем. Тутарланнё чёвашсем илсе кайнё! Тутар ученёйёсем ухмах мар! Историе хёйсен арки айне сявёрса чикессё.
Кайрантарах тёрёсси сиеле тухатех - сёнё чёваш авалхи документсене вулама вёренетех, тетёп.
"Унчен-ха чёваш ыйхёлать...!
Валери ТУРКАЙ // 1099.05.4843
2025.01.23 05:13
Маттур,Акапасар!!!
"Кăптăрмăш чăвашсем" - вăйлă!
Чăваш халăхĕн тĕп тăшманĕсем - шăпах çавсем! Вĕсен хăйсен эшкерĕ!
Валери ТУРКАЙ.23.01.25
Agabazar // 1504.47.2917
2025.01.24 00:31
Agabazar
Акапасара мухтама кирек хăçан та май пур. Эпир пăхса тухакан ыйтăва илес пулсан вара, чăн малтанах Иосиф Сталина мухтамалла (кун пирки эп маларах каларăм ĕнтĕ).

Еплерех «илтернĕ» вăл хайхи Марр суя академика! Лешĕн паянхи кунччен шăмми-шакки те тăрса юлман.

Кунта сăмах Марр ГУЛАГра çĕрни пирки мар пырать. Суя академик 1934-мĕш çултах хайĕн вилĕмĕпе (ватăлса темелле пуль, 69 çеç тултарнă пулсан та), ăшă вырăн çинче выртсах, вилнĕ. Унтан ăна çав тери пысăк хисеп туса пытарнă. Чăннипе вара, идея енчен, интеллектуаллăх тĕлĕшпе çапса хуçнă Марр суя академика Сталин юлташ. Лешĕ вилнĕ хыççăн 16 çул иртсен (1950).

Халь вара пирĕн Марр суя академик мĕлкине, Антон Кириллович Салмин сăнарлăскерне, çĕнĕрен чĕртсе тăратмалла-и?

Çук, кирлĕ мар кунашкал япала! Кирлĕ мар!. Тур хăтартăр ун пек чысран.

Курăр-ха, Сталин вилнĕ хыççăн, ăна та, Иосиф Виссарионовича, ятарлă кампанисем туса ирттерсех, нумай тиркенĕ. Нумай вăрçнă.

Анчах та Сталин юлташ Марр суя академик пирки каланисене каярахри тапхăрсенче нихçан та тивмен, хурламан. И. В. Сталинăн «Марксизм и вопросы языкознания» статйине паян та кăмăллăнах алла тытса вулама пулать темелле (Интернетра та пур). Вăл статья, тĕпрен илсен, тĕрĕс шухăшсенчен тăрать.
Валери ТУРКАЙ // 1099.05.4843
2025.01.25 05:46
Юлашки вăхăтра эп Сталин çинчен 2 сăвă çыртăм - ытла мухтаса та мар, ытла хурласа та мар. Юрий Щербаков вĕсене вырăсла та куçарчĕ. Чылайăшĕ мана ку сăвăсемшĕн тав турĕ, "Маттур!" терĕ. Комсомольски р-чи Йăлмахвара мана ăна ял халахĕ умĕнче те вулаттарчĕç, çынсем хавхаланса алă çупрĕç...
Ĕнер вара мана 8-мĕш мунчара пĕр пенсионер-чăваш, милицин отставкăри полковникĕ, "убежденный антисталинист" мана çав сăвăсемшĕн ÿпкелерĕ.
...Раççей обществинче ИДЕОЛОГИ тĕлĕшпе нихçан та пĕрлĕх пулмасть!
Маррăн "Чуваши-яфетиды на Волге" кĕнекине тахçан эп кăранташпа вуласаччĕ. Марра та манма май çук паллах, анчах та наукăри вульгарлă теорисен калама çук пысăк хăрушлăхĕпе сийенĕ пирки те асран яма юрамасть.
Валери ТУРКАЙ.25.01.25.
Agabazar // 2954.90.2798
2025.01.25 12:54
Agabazar
Станьял: Кайрантарах тёрёсси çиеле тухатех
Станьял юлташ! Пире тĕрĕслĕх «кайрантарах» мар, паян кирлĕ. Кунта тата халĕ. Çак тĕлте тата çак вăхăтра.
Пире миллион е миллиард çул иртсен пулакан тĕрĕслĕхпе «савăнтармалла» мар. Мĕншĕн тесен унашкал тĕрĕслĕх никама та питех савăнтарма пултараймасть.

Паянхи тĕрĕслĕх çинчен шутламалла.

Вăл вара, çав паянхи тĕрĕслĕх, ак çапла: Чăвашсен кунçулĕ ниепле те хыпашласа илме май çук темĕнле «сăварсемпе» мар, пĕтĕм тĕнче пĕлекен Атăлçи Пăлхарсемпе çыхăннă. Ку енĕпе нимĕнле дискусси тавраш та пулма пултараймасть.

13-14-мĕш ĕмĕрсенчен юлнă чул палăксем пур. Пĕрре-иккĕ çеç мар, 400 штук таран. Вĕсем çинчи çырусем, тĕпрен илсен, ĕлĕкхи чăваш чĕлхи ăслайĕпе вуланаççĕ (ăнкарăнаççĕ).

Çак чăнлăха нимле аккачемĕк те, нимле прахвиссар та, нимле таврапĕлÿçĕ те çапса аркатма пултараймасть.

Тен, малашне çĕнĕрен те çĕнĕ уçнăлăхсем килĕç, çĕнĕ фактсем тупăнĕç, анчах вĕсем те халиччен тупнă палăксем çинчи çырусене улăштараймаççĕ.

Палăксем мĕнле пулнă, çавăн пекех юлаççĕ.

Вĕсене улăштарма пултаракан вăй-хăват тĕнчере çук.

Валери ТУРКАЙ // 1099.05.4843
2025.01.25 14:47
Ку шухӑша хуратнӑ. Сӑлтавӗ: комментари ҫырас йӗркене пӑсни (2.1-мӗш пункт)
Вырак // 1417.52.3180
2025.01.26 12:38
Анчӑк вӗркелет - караванӗ вара малалла каять.СУВАР Казанковӑн хулавӑшӗХусан кремӗлӗнчен те пысӑкрах ҫӗкленет, СУвар ансамблӗ Европана парӑнтарать, CУВАР ресторан Шупашкарта кӗрлет.Ювенальевпа Алмантӑйӑн суварсен истриӗ пирки ҫырнӑ кӗнекисем Мускаври выставкӑсенче ҫӗнтереҫҫӗ пиншер тиражпа тухнӑскерсем веҫ саланаҫҫӗ чӑваш тӗнчинче Рецензисене гуманитари институтчӗн сумлӑ профессорӗсем ҫырса панӑ. Темле таҫти самоиздат мар.ЧАплӑ кӗнекесем. Пиншер чӑваш переписьре хӑйне сувар=чӑваш ҫыртарса вырӑсланнинчен ҫӑлса хӑварнӑ.СВО ра СУВАР батольон неоцизма хирӗҫ паттӑрла ҫапӑҫать.Диван ҫинче ӗҫсӗр аптракансем, тем, кунта пӑтратма пикенекенсем вара слона ҫыртма пикенекене аса илтереҫҫӗ.
Agabazar // 1262.98.8390
2025.01.26 13:30
Agabazar
Станьял: сёнё чăваш авалхи документсене вулама вёренетех, тетёп.
А мĕн пит вĕренмелли пур унта? Вырăс леттопиçĕсене авалхи вырăсла çырнă. Авалхи вырăсла вулама çынсем пĕлеççĕ.

Хĕвелтухăç çăлкуçĕсене арабла çырнă. Арабла вулама çынсем пĕлеççĕ.

Чул юпасенчи çырусем каллех араб саспаллийĕсемпе. Вула хырăм çурăлса тухиччен. Талăкĕ талăкĕпе вуласа лар.

Анчах хуть те мĕн чухлĕ вуласа ларсан та, унти çырусем улшăнмаççĕ, мĕнле çырнă çавăн пекех юлаççĕ.

Çырăва улăштарма хăтланса манипуляцисем тума пулать, анчах сана пурпĕрех алăран кап! çеç ярса тытаççĕ. Вара мĕнпур юлнă ĕмĕрне «шулĕк» ятпа пурăнса ирттерме тивет.

Паллах, мĕн те пулин çĕнни тупма пулать. Анчах та нимле çĕнĕлĕх те халиччен тупнă çырусене улăштарма пултараймасть.

Андрей Сергеевич Сараевăн çĕнĕ статйисене вуланă пуль? Питĕ кăсăклă! Нимĕçсем патĕнче ăс пухнă Валиди-Тоган тата Харьковри Ковалевский еплерех манипуляцисем тунине тăрă шыв çине кăларнă. (Усал шухăшпа мар аппаланнă лешсем, анчах мапипуляци вăл пурпĕрех манипуляци).

Вопшĕм, çав япала патнех таврăнатпăр: тĕрĕслĕх пире паян кирлĕ, темле куçпа курма çук малашлăхра мар.
Agabazar // 1484.93.3620
2025.01.26 22:15
Agabazar
Маррăн "Чуваши-яфетиды на Волге" кĕнекине тахçан эп кăранташпа вуласаччĕ. Марра та манма май çук паллах, анчах та наукăри вульгарлă теорисен калама çук пысăк хăрушлăхĕпе сийенĕ пирки те асран яма юрамасть.
Валери ТУРКАЙ.25.01.25.
Маррăн «яхват теорийĕ» («чĕлхе пирки çĕнĕ вĕрентÿ») хайхи «сувар» текен япалапа тачă çыхăннă..

Марр Шупашкарта икĕ хут пулса докладсем вуласа панă, çапла майпа хăшпĕр çынсене «суваризм» текен чирпе те ун чухнех чирлетсе янă. Кунсăр пуçне вăл Чĕмпĕрти чăваш шкулĕн ĕнтĕ ирĕлме пуçланă юлашкилĕхĕнче те пулса курнă пулмалла. Унта та çав «сувар» текеннинех тĕртнĕ.

Николай Яковлевич Марр ăслав историйĕнче Трофим Денисович Лысенко ячĕпе юнашар тăрать.

Уйрăмлăхĕ çакă çеç: Марр текеннине Сталин юлташ тăрă шыв çине кăларса ĕлкернĕ (1950-мĕш çулта).

Лысенко текенни вара ăслав тĕнчинче 1965-мĕш çулчченех тытăнкаласа тăнă.

Каламасăрах паллă. тата тепрер çул пурăннă пулсан, 1953-мĕш çултах вилмесен, Сталин юлташ çав Лысенко аккачемĕке те лăскаса тăкатчех ĕнтĕ.

Анчах та ĕлкĕреймен. Çапла вара Лысенко 1965-мĕш çулчченех çынсен тĕнкисене илсе пурăннă.

Марр акккадемĕке хальхи вăхăтра ырăпа асăнакансем пур-и? Паллах, çук. Тен, хăшпĕри ăна чĕлхесем нумай пĕлнĕшĕн мухтама пултарĕ (анчах та чĕлхесем пĕлни ăслав ĕçĕ мар-ха...). Лайăх тамада пулнине палăртаççĕ, ĕçкĕ-çикĕсем ирттерме пĕлнĕ. Тата ытти çавнашкал япала. Анчах та ăна никам та уччонăй тесе шутламсть (вăл шутра илнĕ пĕлÿ енĕпе те — Петербург университетĕнче вăл чĕлхе енĕпе мар вĕреннĕччĕ пулас).



Страницӑсем: 1, [2], 3, 4

Комментариле

Сирӗн ятӑp:
Анлӑлатса ҫырни:
B T U T Ячӗ1 Ячӗ2 Ячӗ3 # X2 X2 Ӳкерчӗк http://
WWW:
ӐӑӖӗҪҫӲӳ
Пурӗ кӗртнӗ: 0 симв. Чи пысӑк виҫе: 1200 симв.
Сирӗн чӑвашла ҫырма май паракан сарӑм (раскладка) ҫук пулсан ӑна КУНТАН илме пултаратӑр.
 

Эсир усӑ курма пултаракан Wiki тэгсем:

__...__ - сӑмаха каҫӑ евӗр тӑвасси.

__aaa|...__ - сӑмахӑн каҫине тепӗр сӑмахпа хатӗрлесси («...» вырӑнне «ааа» пулӗ).

__https://chuvash.org|...__ - сӑмах ҫине тулаш каҫӑ лартасси.

**...** - хулӑм шрифтпа палӑртасси.

~~...~~ - тайлӑк шрифтпа палӑртасси.

___...___ - аялтан чӗрнӗ йӗрпе палӑртасси.

Orphus

Ытти чӗлхесем

Баннерсем

Шутлавҫӑсем